Το ξημέρωμα της 2ας Νοεμβρίου 1943, Γερμανοί αξιωματικοί και στρατιώτες, πήραν τρία παιδιά, το Μανωλή Πιπέρης (της Ζαχάρης), το Πάχο Πιπέρη και το Μανώλη Σισαμή, πίσω από το σημερινό νεκροταφείο των Πηγαδίων Καρπάθου.
Πρώτα τα έβαλαν να σκάψουν έναν λάκκο και έπειτα σχεδόν εξ επαφής τα εκτέλεσαν. Η σιωπή, για αυτούς τους τρεις νέους, κράτησε 70 χρόνια!
Όμως, όσα χρόνια κι αν περάσουν, οι ψυχές που χάθηκαν άδικα δεν ησυχάζουν αν δεν πάρουν τη θέση τους στην ιστορία.
Στις 10 Οκτώβρη 2013, εξαιτίας του ντοκιμαντέρ που εκείνες τις ημέρες ετοιμάζαμε για αυτά τα παιδιά, βρέθηκαν και ξεσκεπάστηκαν, τα οστά τους, που ήταν θαμμένα από το 1943, στο σημείο της εκτελέσεως από τους Γερμανούς.
Μοιραία τα σημάδια από τις σφαίρες, ακριβώς ανάμεσα στα μάτια και στα τρία κρανία. Μονάχα του Πάχου, που χρειάστηκε και δεύτερη σφαίρα για να τον αποτελειώσουν, το κρανίο του βγήκε σπασμένο.
Λίγες ημέρες νωρίτερα από την εκταφή, μπροστά στην κάμερα, άνοιξαν τα στόματα, αποκαλύφθηκαν μυστικά, που για χρόνια δεν θέλαμε, δεν μπορούσαμε να αποκαλύψουμε, ούτε στον ίδιο μας τον εαυτό.
Είναι καλύτερα να παίρνουν κάποιοι μαζί τους την αλήθεια, είναι καλύτερα να θάβεται η ιστορία, όταν πονάει;
Τίποτε δεν μπορεί να σκεπαστεί, τίποτε δεν μπορεί να μείνει για πάντα κρυμμένο, φτάνει μια σπίθα, για να ξαναβάλει φωτιά, μια πυρκαγιά ικανή να κάψει ολόκληρα δάση, αρκεί να φτάσει στην αποκάλυψη και να δώσει την αληθινή διάσταση στα γεγονότα που εύκολα τα κάνουμε ψεύτικα δεδομένα και στερεότυπα. Έτσι και με τους τρεις Σποϊτες, που τουφεκίστηκαν από τους Γερμανούς στις αρχές Νοέμβρη του ’43. Από τότε πέρασαν επτά δεκαετίες μέχρι τα τρια παλικάρια να ξεθαφτούν από τον πρόχειρο τάφο και να επιστρέψουν στο χωριό τους.
Η ιστορία ακόμη και σήμερα πονά
Τα τρία παιδιά, οι δυό Μανωλήδες και ο Πάχος, πιάστηκαν στη κάτω Λάστο όπου δούλευαν στο άνοιγμα ενός πηγαδιού. Είχαν κρύψει μέσα στον αχυρώνα ένα Γερμανικό πουκάμισο, όμως γνωστός Καρπάθιος προδότης, ρουφιάνος των Γερμανών, είδε τα άχυρα στα παπούτσια του Μανώλη, και ενώ οι Γερμανοί έφευγαν δίχως το πειστήριο, εκείνος μπήκε στην αποθήκη σκάλισε τα άχυρα και το βρήκε.
Τι μάθαμε από τους Σποίτες που πήγαν στο πεσμένο Στούκα
Όλα ξεκινούν με ένα πολεμικό αεροπλάνο, ένα Στούκα, που πρόσφατα ταυτοποιήθηκε από τον ερευνητή Κώστα Θωκταρίδη.
Το λαβωμένο γερμανικό αεροσκάφος μετά από πτήση 25 ναυτικών μιλίων πάνω από την θάλασσα επιχειρεί αναγκαστική προσαιγιάλωση στην παραλία Αγνόντια ανατολικά της Καρπάθου. Tο αεροσκάφος ανατρέπεται με αποτέλεσμα να σκοτωθεί ο πιλότος, υπαξιωματικός Siegfried Martens και να τραυματιστεί ο επιλοχίας, ασυρματιστής Ernst Kröger.
«Είχε αποστολή τον βομβαρδισμό της βρετανικής ναυτικής δύναμης η οποία έπλεε στα στενά της Καρπάθου, αποτελούμενη από το καταδρομικό H.M.S. Carlisle και τα αντιτορπιλικά H.M.S. Panther, Petard, Rockwood καθώς και το ελληνικό αντιτορπιλικό ΜΙΑΟΥΛΗΣ» αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Κώστας Θωκταρίδης.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, ήταν 12 και 12 πρώτα λεπτά όταν τα πλοία δέχθηκαν καταιγισμό πυρών από ένα σμήνος γερμανικών αεροσκαφών Junkers 87 Stuka τα οποία είχαν απογειωθεί από τα Μέγαρα. Από την επίθεση υπέστη πολύ σοβαρές ζημιές το καταδρομικό H.M.S. Carlisle (από 3 βόμβες στην πρύμνη) ενώ το αντιτορπιλικό H.M.S. Panther χτυπήθηκε στο ύψος του μηχανοστασίου και βυθίστηκε μέσα σε 5 λεπτά.
Το ελληνικό αντιτορπιλικό ΜΙΑΟΥΛΗΣ εδέχθη επίθεση από 4 Stuka οι βόμβες εξερράγησαν σε κοντινή απόσταση μόλις 20 μέτρων. Περί ώρα 12:45 το αντιτορπιλικό ΜΙΑΟΥΛΗΣ με κυβερνήτη τον πλωτάρχη Νικητιάδη, δείχνοντας μεγάλο ηρωισμό και δεξιοτεχνία περισυνέλεξε από το καρπάθιο πέλαγος επιτυχώς 188 ναυαγούς από το H.M.S. Panther (τον κυβερνήτη 5 αξιωματικούς και 182 υπαξιωματικούς και ναύτες).
Παρά το πολύ ισχυρό αντιαεροπορικό μπαράζ που αντέταξαν τα συμμαχικά πλοία, τα γερμανικά Stuka επέστρεψαν στην βάση τους με την απώλεια ενός αεροσκάφος JU 87.
Το Στούκα ξεπέφτει λαβωμένο σε μια απόμερη, δύσβατη παραλία, στα βόρεια του νησιού. Στην Αγνώντια και εκεί γράφεται η πρώτη πράξη του δράματος.
Πρώτοι θεατές ο Γιάννης Κουμπανιός και ο Γιάννης Δήμαρχος, που ψαρεύουν παραδίπλα, στη παραλία της Μιλάθθας. Πλησιάζουν και βλέπουν το τουμπαρισμένο αεροπλάνο και τον ένα πιλότο ζωντανό, τους πιάνει φόβος και φεύγουν δίχως να πλησιάσουν.
Επιστρέφουν στο χωριό τους, στο Σπόα, και διαδίδουν το νέο. Είναι αργά το απόγεμα, μονάχα οι θαρραλέοι, θα ανεβοκατέβουν απόκρημνα βουνά για φτάσουν στην Αγνώντια.
Κάποιοι φαίνεται να τα καταφέρνουν, κάποιους άλλους νεαρούς τους κλειδώνουν στο σπίτι οι γονείς τους, για να μην ξεμυτήσουν και μπλέξουν.
Από τους πρώτους ο Μηνάς Φράγγος, ο Γιάννης Σταματιάδης και ο Γιάννης Δήμαρχος, προσεγγίζουν το σημείο.
Ο ένας πιλότος είναι νεκρός, ακόμα δεμένος, ανάποδα πάνω στη θέση του. Ο άλλος είναι χτυπημένος, τους βλέπει και τρομάζει, τα παιδιά βγάζουν ξερά σύκα και σταφίδες, του προσφέρουν ενώ εκείνος αρνείται. Η φράση του, στα Ιταλικά, είναι χαρακτηριστική, θέλω να φάω μα δεν έχω όρεξη. Το επόμενο πρωί αρκετοί νέοι ξεθάρρεψαν, πέρασαν από το σημείο για να δουν, αλλά και να περηφανευτούν, πως πήγαν.
Είναι παραμονή της Αγίας Άπλας (Πελαγίας) και το χωριό, το Σπόα, έχει εσπερινό, τα περισσότερα σπίτια γιορτάζουν και είναι ανοιχτά. Μια γιορτή είναι πάντα αφορμή ή αιτία, για ένα γλεντάκι. Εκεί εμφανίζεται ο Πάχος Πιπέρης, να φοράει σταυρωτά τα Γερμανικά φυσεκλίκια.
Αρκετοί συντοπίτες του κάνουν παρατήρηση, τι κάνεις Πάχο, αν σε πάρουν χαμπάρι οι Γερμανοί δεν γλυτώνεις.
Εκείνος καμάρωνε και δεν έδινε σημασία, μου τα χάρισε ο πιλότος, έλεγε και ξανάλεγε, δεν φοβάμαι τίποτε.
Ο ζωντανός Γερμανός πιλότος δεν εγκαταλείφθηκε στη τύχη του, αντίθετα οι Σποϊτες τον μετέφεραν στον Άγιο Νικόλαο με βάρκα και παρουσία του γιατρού. Εκεί φαίνεται να έμεινε αρκετές μέρες στον σταύλο του Γιώργη Σταμπολή, του γνωστού καλόγερου, και από εκεί έφυγε για τη διοίκηση των Γερμανών.
Το δεύτερο μοιραίο λάθος των παιδιών, το έκανε ο Μανώλης της Ζαχάρης, φόρεσε ένα Γερμανικό στρατιωτικό πουκάμισο.
Παράλληλα στο αεροπλάνο συνεχίζεται το πήγαινε-έλα, των χωριανών, όμως τώρα οι μαρτυρίες αποκαλύπτουν το πλιάτσικο.
Ένα γιουρούσι ανάγκης, αφού η ανέχεια και η τρομερή φτώχεια, σπρώχνει τους ανθρώπους να αρπάξουν ότι μπορούν, για να το κάμουν ρούχο. Τα λάστιχα έγιναν τα καλύτερα πετρομάχια (παπούτσια) ενώ το γαλανό αλεξίπτωτο έβγαλε ένα σωρό πουκάμισα και γυναικεία φορέματα.
Ο νεκρός πιλότος παραμένει μελανός και τουμπανιασμένος, ανάποδα στο μπροστινό κάθισμα. Αρκετοί προσπάθησαν να τον βγάλουν, μάλιστα ένας από εκείνους που έβαλαν πλάτη, για να σηκωθεί η τσακισμένη φτερούγα του Στούκας, ήταν ο εφημέριος των Σπόων μακαριστός πατήρ Κων/νος Χαλκιάς. Νεαρός μουσικός εκείνη την εποχή, έκαμε τη μεταφορά του αλεξιπτώτου, κατηγορήθηκε ακόμα και για την κλοπή ενός από τα όπλα των πιλότων και βασανίστηκε με μια απίστευτη βαρβαρότητα, από τους ναζιστές. Ας σημειώσουμε ότι είναι κατηγορηματικός, κανένας δεν άγγιξε τις πρώτες στιγμές το σώμα του νεκρού αεροπόρου.
Τα τρία παιδιά, που πιάστηκαν στη Λάστο, αμέσως ρίχτηκαν στη φυλακή. Η κατηγορία πολύ βαριά, ασήκωτη. Σύλησαν το νεκρό πιλότο.
Όπως ειπώθηκε ο νεκρός πιλότος βρέθηκε με ένα ή τρια δάχτυλα κομμένα. Κάποιοι είχαν αφαιρέσει με απίστευτη ωμότητα και βία τα δαχτυλίδια του. Μίλησαν ακόμη και για χρυσά δόντια που βγήκαν από το στόμα του 21χρονου νεκρού Γερμανού αεροπόρου.
Κανείς δεν μπορούσε να πιστέψει πως η χαζομάρα της επίδειξης της Γερμανικής τελαμώνας (φυσεκλίκια), στην γιορτή της Άπλας, αλλά και ένα πουκάμισο, θα οδηγούσε τους τρεις Σποϊτες φίλους στο Γερμανικό στρατοδικείο και μάλιστα με πορεία το τουφεκισμό τους.
Ο εφημέριος των Πηγαδίων, πατήρ Νικόλας Σακελλαρίδης, συμμετείχε στην διαδικασία της δίκης. Είχε τη διαβεβαίωση των Γερμανών, «τα παιδιά θα αθωωθούν» του είχαν πει οι Γερμανοί. Εκείνα ωστόσο δεν αποκαλύπτουν κανένα στοιχείο, δεν γνωρίζουν ή μήπως δεν θέλουν να κάψουν κάποιον γνωστό πρόσωπο;
Όπως παρουσιάζουν οι μαρτυρίες ίσως και να μην έχουν περάσει καν από το σημείο της πτώσης, από τα Αγνώντια, αλλά να αντάλλαξαν το πουκάμισο, όπως και την τελαμώνα, από εκείνους που πιθανά έκαναν το μοιραίο γιουρούσι στο αναποδογυρισμένο αεροπλάνο.
Όλα ξεκίνησαν το 2012, μετά από πρόταση του ερευνητή Ηλία Βασιλαρά. Τότε αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με το θέμα, μακριά από φοβίες και στερεότυπα καταλήξαμε στη δημιουργία ενός ντοκιμαντέρ με θέμα την ιστορία που οδήγησε στον τουφεκισμό αλλά και τις ψεύτικες φήμες-σκιές, που όλα αυτά τα χρόνια σκέπαζαν τους τρεις δυστυχισμένους νεκρούς εικοσάχρονους.
Αρωγούς, τόσο ηθικά όσο και οικονομικά, στην προσπάθεια μας είχαμε και τρεις από τους συγγενείς των τουφεκισμένων, τον Νίκο Πιπέρη, την Σοφία Σισαμή-Δημάρχου και τον Νίκο Παπαμηνά. Και για την ιστορία να αναφέρουμε ότι το ξέθαμα των 3 νέων έγινε μετά την έντονη προτροπή της Καλλιόπης Μαλλόφτη και την υπόδειξη του σημείου από τον Γιάννη Κασσώτη!
Ο τίτλος της σαραντάλεπτης ταινίας “Αμαρτωλά Κρανία;” θέλει να προκαλέσει ερωτηματικά και να κάνει τους θεατές να αμφιβάλλουν σε όλα εκείνα που σπέρνουν οι φήμες και ανάλογα με τις περιστάσεις μπορούν να θεωρηθούν δεδομένες.
Το ντοκιμαντέρ έκανε πρεμιέρα τον Μάρτιο 2015 στο διαγωνιστικό πρόγραμμα του 17ου φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, ταξίδεψε και συνεχίζει να παρουσιάζεται σε πολλές Ελληνικές πόλεις.
Με πρωτοβουλία του Καρπαθιακού Οργανισμού Πολιτισμού και Άθλησης (ΚΟΠΑΠ) πραγματοποιήθηκαν δυο επίσημες προβολές στο νησί. Πρώτη, τιμητική προβολή, έγινε στο χωριό της καταγωγής των νεκρών παιδιών, στο Σπόα στις 20 Αυγούστου, με συμμετοχή στην παραγωγή της εκδηλώσεως των Πολιτιστικών και Αθλητικών Συλλόγων των Σπόων αλλά και των Απανταχού Σποϊτων της Αμερικής και της Αθήνας.
Μετά την προβολή παρουσιάστηκαν ιστορικά στοιχεία και ο καθηγητής λαογραφίας πανεπιστημίου Αθηνών Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης ανέπτυξε το θέμα. Ο Ηλίας Βασιλαράς διάβασε την μελέτη του καθηγητή Νεώτερης Ιστορίας του Παν. Αθηνών Χαράλαμπου Μπαμπούνη και αφορά τον τουφεκισμό των τριων Σποϊτών και στη συνέχεια ακολούθησε ανοιχτή συζήτηση, εκεί ακούστηκαν και καταγράφηκαν όλες οι απόψεις.
Η ταινία τεκμηρίωσης στη συνέχεια κατέβηκε στα Πηγάδια και στις 25 Αυγούστου 2015 προβλήθηκε στο “Ποσειδώνιο Δημοτικό Αμφιθέατρο”.
Μανώλης Δημελλάς
2.11.2022
Καρπαθιακά Νέα
