Το Γενάρη του 1948, με κάθε επισημότητα η Κάρπαθος γιόρτασε τα εγκαίνια του πρώτου βιομηχανικού εργοστασίου στο νησί! Οι ιδιοκτήτες, ο Ιορδάνης Καραξής και ο Νικόλαος Χατζηαντωνίου, πραγματοποίησαν τη μεγάλη για τη δύσκολη εποχή κίνηση και με έδρα την Κάρπαθο τόλμησαν να ξεκινήσουν ένα εργοστάσιο κεραμοποιίας!
γράφει ο Μανώλης Δημελλάς
Με την αρ. 770 από 15/7/1947 αναγνωρίστηκαν από το Πρωτοδικείο Αθηνών ως εταιρία Κεραμουργίας με την πρωτότυπη ονομασία “Θρίαμβος”! Στο εκτενές ρεπορτάζ των εγκαινίων, στην εφημερίδα “Η φωνή της Καρπάθου”, από τον Βωλαδιώτη πατριώτη λόγιο και εκδότη-δημοσιογράφο Χαράλαμπο Ηρ. Κάσιο γίνεται αναφορά στα σημαντικά πρόσωπα της Καρπάθου που παραβρέθηκαν στον Αγιασμό του “Θριάμβου”.
Ήταν ο διοικητής της χωροφυλακής Γεώργιος Σταγιάς, ο Ειρηνοδίκης Σ. Τσακμάκης, ο Αγρονόμος Ι. Σπυρόπουλος, ο Δασάρχης Γ. Μαλούχος, ο Δ/ντης του Ταμείου Γ. Μαλούχος, ο Τελώνης Κ. Παπασταυριανός, ο προιστάμενος δημοσίων έργων Μιχ. Νισύριος, το Διοικητικό Συμβούλιο Πηγαδίων και πλήθος κόσμου. Το Αγιασμό τέλεσε ο αιδεσιμότατος Παπα Νικήτας Κάτρος, ενώ ο λόγιος-συγγραφέας Αναστάσιος Φράγκος εκφώνησε τον πανηγυρικό της ημέρας!
αρχείο Ντίνου Καραξή
“Η δημιουργία του εργοστασίου τούτου, αποτελεί τον πρώτο εκπολιτιστικό σταθμό από την απελευθέρωση των νησιών όχι μόνο για την Κάρπαθο αλλά για ολόκληρη την Δωδεκάνησο. Η αποστολή του είναι ευρύτατη διότι πρόκειται να εξασφαλίσει μόνιμο και διαρκή εργασία σε δεκάδες εργατικά χέρια, θα κινήσει τα μεταφορικά μέσα, θα φέρει οργασμό στο λιμάνι, ένεκα της μεγάλης παραγωγής τούβλων, διάτρητα και συμπαγή, καθώς και κεραμίδια βυζαντινού και γαλλικού τύπου. Σύντομα δε με τη δημιουργία τμήματος αγγειοπλαστικής θα βελτιωθεί και θα τελειοποιηθεί η μακριά παράδοση του εργοστασίου! Ένας δεύτερος “Κεραμεικός” εφάμιλλος και αντάξιος της πρωτεύουσας! Μάλιστα μέσω των μηχανικών εγκαταστάσεων του σύντομα θα ηλεκτροφωτιστούν τα Πηγάδια και οι κοντινοί μεγάλοι δήμοι. Το εγκαινιαζόμενο σήμερα έργο και η προσπάθεια των Καραξή και Χατζηαντωνίου παρέχει την ευκαιρία να να το περιβάλλουμε με αγάπη και στοργή” ανέφερε μεταξύ άλλων ο Αναστάσιος Φράγκος.
Ο Κωνσταντίνος Καραξής, γιος του αγγειοπλάστη Ιορδάνη Καραξή, μας δίνει πληροφορίες για το εργοστάσιο και την πορεία του
Η βιομηχανία απασχολούσε περίπου 100 εργαζόμενους εντός και εκτός του χώρου της και διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στην οικονομία του νησιού. Σκοπός της βιομηχανίας, κρατικής επιχορήγησης την οποία κατόρθωσε να λάβει ο πρώτος των εταίρων και υπεύθυνος προς το Υπουργείο Ανοικοδομήσεως (Υ. Δ. Ε), ήταν :
α. Η διάθεση των προϊόντων δια την αντικατάσταση κεραμοσκεπής κατοικιών της Καρπάθου που είχαν υποστεί βλάβες συνεπεία του πολέμου.
β. Η διάθεση επίσης των προϊόντων και σε άλλα νησιά.
Μετά από 2 έτη λειτουργίας η βιομηχανία κατάφερε το μέγιστο της παραγωγής.
Οι μηχανικοί του Υπουργείου καθυστερούν την παραλαβή των Προϊόντων δεν εκδίδουν πιστοποιήσεις και διακόπτεται η χρηματοδότηση. Τα κεραμίδια βυζαντινού τύπου δεν ήταν προτιμητέα από τους κατοίκους του νησιού και η διάθεσή τους εκρίθη ασύμφορη δια τη μεταφορά τους σ’άλλα νησιά της Δ /σου.
Ήδη οι ανάγκες αυτών είχαν καλυφθεί από την βιομηχανία “Δηλαβέρη” που λειτουργούσε στη Ρόδο. Ο πρώτος των εταίρων κατόπιν τούτου, δεν ηδύνατο να ανταποκριθεί στην χρηματοδότηση, ως υπεύθυνος, δια
την πληρωμή των εργαζομένων και ο δεύτερος ηναγκάσθη
να διακόψει τη λειτουργία της βιομηχανίας.
Η αρχή του τέλους είχε καταφανεί δια τους παραπάνω λόγους, όταν μάλιστα η παραγωγή είχε ξεπεράσει τα προσδοκώμενα.
Η εταιρεία διελύθη και οι “συνεταίροι” οδηγήθηκαν στις δικαστικές αίθουσες.
Αυτά συμβαίνουν όταν: (προσωπική άποψη) ΟΙ κυρίως υπεύθυνοι που προγραμματίζουν, αποφασίζουν και χρηματοδοτουν, όταν”στραβώσει η δουλειά”, τότε ψάχνουν για συνυπεύθυνους.
Μετά από διετείς δικαστικούς αγώνες, ο οικονομικά ισχυρότερος, ο πρώτος εκ των εταίρων, διέλυσε και παρέλαβε τα μηχανήματα, κατεδάφισε τα αναγερθέντα υπόστεγα στο οικόπεδο του εργοστασίου,
τήρηση του νομικού όρου :(τα υπερκείμενα τοις υποκειμένοις;!!) δια να μειώσει τον ανταγωνισμό του νέου εργοστασίου που είχε ήδη εγκαταστήσει στα Πηγάδια λίγα μέτρα πιο πέρα.
Ο δεύτερος των εταίρων Ιορδάνης Καραξής δεν έμεινε με “σταυρωμένα τα χέρια”.
Ζήτησε και έλαβε δάνειο από τον αντιπρόσωπο της Ε. Τ. Ε και φίλο του Ηλία. Γ. Μακρή δια την αγορά μηχανημάτων και τον εκσυγχρονισμό του εργοστασίου. Με τις νέες εγκαταστάσεις, την αμέριστη συμπαράσταση και το φιλότιμο των εργαζομένων, το εργοστάσιο ξεπέρασε κάθε προηγούμενο. Το εργοστάσιο του συνεταίρου δεν άντεξε τον ανταγωνισμό, και διέκοψε τις εργασίες του.
Μετά το 1956 προς βελτίωση των συνθηκών εργασίας και αύξηση της παραγωγής έγινε νέα εγκατάσταση μηχανημάτων στο υπό λειτουργία εργοστάσιο. (χωρίς δάνεια).
Το έτος 1969 με την άνοδο της οικοδομικής δραστηριότητος, και ενώ η εφαρμογή του σχεδίου πόλεως των Πηγαδίων ήτο επί θύρες, η ζήτηση των διάτρητων πλίνθων ήταν πλέον δεδομένη. Με την εφαρμογή στη δόμηση του σκελετού από οπλισμένο σκυρόδεμα, επιβάλετο οι εξωρικοί τοίχοι καθώς και τα εσωτερικά χωρίσματα να κτίζονται με ελαφρύτερο δομικό υλικό όπως οι διάτρητοι πλίνθοι.
Μετά τη ραγδαία αυτή εξέλιξη στον οικοδομικό οργασμό που συνεχώς αυξανόταν, το εργοστάσιο δεν ηδύνατο κατά την χειμερινή περίοδο, προ πάντων, να καλύψει πλήρως τη ζήτηση.
Τότε άρχισε η εισαγωγή πλίνθων των εργοστασίων υπερπαραγωγής της Χαλκίδας στην Κάρπαθο. Στο νέο αυτό ανταγωνισμό, η αντίδραση ήταν άμεση. Το εργοστάσιο εκσυγχρονίσθη εκ νέου με μηχανήματα
τελευταίας τεχνολογίας (τύπου Vacum). Τα προϊόντα ήταν πλέον αρίστης ποιότητος και ο ανταγωνισμός αμελητέος.
Γιατί έκλεισε αυτό το εργοστάσιο που απασχολούσε αρκετούς εργαζόμενους;
Η απάντηση είναι μία και μοναδική :
Έλλειψη πρώτης ύλης δηλαδή καθαρής αργίλλου. Όταν έγινε η τελευταία προσπάθεια για προμήθεια μηχανήματος από Ιταλική εταιρία που θα είχε την δυνατότητα να κονιορτοποιεί, τις πέτρες που περιέχει η “πατελιά” στο Λάι για δημιουργία αργίλλου αρίστης ποιότητος, η προσφορά που πήραμε για αγορά αυτων των μηχανημάτων εκρίθη ασύμφορη.
Το εργοστάσιο έκλεισε οριστικά μετά το1977 και ο βιοτέχνης Ιορδάνης Καραξής τιμήθηκε από το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Ρόδου.
Η ιστορία του Κωνσταντίνου Καραξή είναι ταυτισμένη με την αγγειοπλαστική στην Κάρπαθο
Ο αγγειοπλάστης Κωνσταντίνος Καραξής, έχει μακριά ιστορία στην δύσκολη τέχνη της αγγειοπλαστική! Ξεκινούσε να πουλήσει ένα καΐκι φορτωμένο με στάμνες και πανοπίθια. Εκατό δράμια χαλβά και ένα καρπούζι ήταν το φτωχικό μεσημεριανό τους, όμως μια κρυφή δηλητηρίαση χάλασε το πρόγραμμα.
Μαζί του είχε τον μικρό του γιο, τον Ιορδάνη. Το παιδί κατάφερε να ανάψει το καμίνι, να ψήσει σωστά το εμπόρευμα και τελικά να το μοσχοπουλήσει στο Αϊδίνι.
Εκείνα τα χρόνια η Κάρπαθος δεν ζούσε από τον τουρισμό, εκτός από τα πρωτότοκα παιδιά που το κληρονομικό δίκαιο τα ευνοούσε, τα υπόλοιπα άνοιγαν με τα κορμιά τους δρόμους, λεωφόρους, σε νέες, άγνωστες πατρίδες.
Ο Κωνσταντίνος Καραξής γεννήθηκε στο χωριό Πυλές το 1864. Δούλευε στα κτήματα και ρωτούσε τους γονείς του, τι από τα χωράφια θα γίνει δικό του. Το παιδί δεν άκουγε το όνομά του, αλλά τα κτήματα είχαν πάντα άλλο προορισμό. Το ένα του Νικολή, ετούτο της Ζωγραφινιάς, αυτό της Σοφίλας.
«Τολμάς βρε να ζητάς;» ήταν η απάντηση του πατέρα. Εκείνος γύρισε απογοητευμένος στο σπίτι, όμως έκαμε τη στεναχώρια του, αληθινή δράση. Έφυγε για το Αϊδίνι της Μικράς Ασίας. Εκεί είχε συμπαράσταση και στήριξη, από τον ευκατάστατο θείο του, τον Κωνσταντίνο Μπενέττα, αδελφό της μητέρας του, που με το εμπόριο, είχε κάμει γερή κατάσταση. Μορφώθηκε, έμαθε να δουλεύει και με τα χέρια του και να δίνει σχήμα και ζωή στον πηλό. Έγινε λοιπόν αγγειοπλάστης.
Επέστρεψε στο νησί αλλά και πάλι δεν παρέμεινε, έφυγε από την Οθωμανική Κάρπαθο για την Ελλάδα. Δουλεύει στον Πειραιά, γραμματέας του πασίγνωστου Καρπάθιου μαρμαρά, Μοσχού, παράλληλα γνωρίζει και ερωτεύεται την Υδραία Αφροδίτη Παπαγεωργίου. Το ζευγάρι προχωρά, δεν είναι μια τυχαία, περαστική αγάπη, παντρεύονται και επιστρέφουν στα 1888 στην Κάρπαθο. Φτάνουν στο Φοινίκι και εκεί ανοίγει το πρώτο αγγειοπλαστείο της Καρπάθου.
Ο Κωνσταντίνος Καραξής, δεν μοιάζει του προπάππου του. Εκείνον η ιστορία τον θέλει νευρικό και οξύθυμο. Μάλιστα εκείνα τα παλιά χρόνια, είχε το όνομα Μαυρολέων, αλλά στα σιναριλίκια με Τούρκους στη Μικρά Ασία, του έλεγαν πως εσύ δεν είσαι Καρα-γκιουγλού. Έπρεπε να σε λένε Καρά-ξι, έτσι το παρατσούκλι γίνεται το αληθινό επίθετο της φαμίλιας.
Αντίθετα ο αγγειοπλάστης της ιστορίας μας είναι ήρεμος και καλόβολος, κάνουν οκτώ παιδιά με τη γυναίκα του αλλά υιοθετεί ακόμα δύο. Ένα ορφανό αγόρι, παιδί της αδελφής του, που πέθανε από επιδημία τύφου, γίνεται το ένατο μέλος της οικογένειας. Ακόμη ένα μικρό αγόρι, που βρέθηκε από ψαράδες, παρατημένο πάνω σε ένα βράχο καταμεσίς του Καρπάθιου πελάγους, ο μπογαζιανός, έτσι έλεγαν ετούτο το ορφανό, έγινε το δέκατο παιδί, στη φαμίλια του Καραξή.
Ο ίδιος δεν σταματούσε να δουλεύει και να τροφοδοτεί όλη την Κάρπαθο με κάθε είδος απαραίτητα σκεύη αγγειοπλαστικής.
Στάμνες, πιάτα, πανοπίθια, γαβάθες, γλάστρες, αλλά και κεραμίδια, σκάλιζε ακόμη και σφυρίχτρες. Γέμιζαν κάρα και μοσχοπουλιούνταν σε όλα τα χωριά του νησιού. Το 1900 μεταφέρει το εργοστάσιο στο Σικέλαος των Πυλών και το 1905 ανεβαίνει στο τότε εμπορικό κέντρο του νησιού, την όμορφη Βωλάδα.
Μετά από μια επιχειρηματική απόπειρα, που έκαμε στο Αϊδίνι της Μικράς Ασίας και με το πέρασμα της Καρπάθου στα Ιταλικά χέρια, έστησε την επιχείρησή του στα Πηγάδια. Ανάλογα με τα αγγεία που έφτιαχνε ήξερε τις περιοχές της Καρπάθου με το καλό χώμα. Μια από αυτές και το Λάι των Μενετών που φρόντισε να αγοράσει μάλιστα και το χωράφι για να έχει πρόσβαση στη κατάλληλη γη δίχως μπερδέματα και προβλήματα.
Μάλιστα είναι ο πρώτος εργοστασιάρχης της Καρπάθου που κράτησε την επιχείρησή του ακόμα και με ανταλλακτικό εμπόριο. Πράμα με πράμα, όπως χαρακτηριστικά έλεγαν εκείνη την εποχή. Ξεκινούσε με το φορτωμένο καΐκι για την Όλυμπο και γυρνούσε όχι με χρήματα, αλλά με ένα σωρό τοπικά προϊόντα, τυριά, σιτάρια και όσπρια.
Ο Κωνσταντίνος Καραξής έκαμε με τα χέρια του γερό καλιμέντο, όμως απέφυγε να επαναλάβει τα εθιμικά δίκαια που τον εξόρισαν. Προικίζει και τα οκτώ παιδιά του, με κτήματα που αγοράζει με τα δικά του δημιουργήματα.
Αχόρταγες οι αισθήσεις μας, ταξιδεύουν πάνω στα χρώματα του νησιού, της Καρπάθου, δεν καταλαβαίνουμε αλλά σχεδόν παντού, συναντάμε απομεινάρια, χνάρια, φτιαγμένα από τα χέρια του Καραξή. Τούβλα, κεραμίδια, γλάστρες, αλλά και κάθε είδους σκεύη και χρηστικά μέσα για τα σπίτια.
Ενθύμια, που κρύβουν τις σφραγίδες, με το όνομα του Κωνσταντίνου Καραξή. Εκείνα τα χρόνια ήταν πολύ πιο ζόρικα, με τους ανθρώπους να μην έχουν περιθώρια αμφιβολιών και μικρών σκέψεων. Έπρεπε να βγουν μπροστά από το χρόνο, να ξεπεράσουν τους φόβους, που γεννούσαν μονάχα πείνα και ανέχεια. Μα ήταν τα καλιμέντα του καρπάθικου μυαλού και του νησιού, της γης, που όσο τη φρόντιζαν και τη τρυγούσαν τόσο εκείνη προσέφερε απλόχερα τα ανεπανάληπτα δώρα της.
Ο Κωνσταντίνος Καραξής ήταν ένα παράδειγμα επιχειρηματία που έκαμε μπροστά, ενώ φαίνεται πως πάντοτε λογάριαζε και τα ολάνοιχτα στόματα, τη φαμίλια, που περίμενε από εκείνον για να επιβιώσει.
Έφυγε στα 1938, από νωρίς ο μικρότερος γιος του, ο Ιορδάνης είχε ήδη δείξει την κλήση και την επιλογή στην εργασία του πατέρα του, εκείνος κληρονόμησε το πρώτο εργοστάσιο και μαζί με τον Νίκο Χατζηαντωνίου έφτιαξαν τον ΘΡΙΑΜΒΟ!
Το ποίημα που αφιέρωσε ο Ντίνος Καραξής στον αγγειοπλάστη πατέρα του
Όταν γυρίζει ο τροχός,
ένας μικρός δημιουργός
γίνεσαι· το γνωρίζεις!
Στο άμορφο χώμα με νερό
μ’αέρινη σκέψη η αφή,
άγγιγμα γίνεται απαλό.
Την κυκλική του κίνηση ορίζεις,
όταν του δίνεις σχήμα και μορφή.
Και στη φωτιά με τον καιρό
“παίρνει ζωή” το ζωγραφίζεις.
Σε βάζει η τέχνη στην κορ(υ)φή.
Κάθε σου δημιούργημα γιορτή!
Του νου τα μύρια ευρήματα
γεμίζουν την καρδιά αισθήματα.
Δίχως μελάνι και χαρτί,
απ’του τροχού τα γρήγορα γυρίσματα
της τέχνης πήρες τα μαθήματα.
(Μα….. δίχως δάσκαλο κι αυτή)
απ’ τη ζωή πήρες πολλά
κι όταν αυτός νωχελικά γυρνά.
“Ας ήταν ο άνθρωπος να μη γερνά”.
Όταν γυρίζει ο τροχός
της ρόδας ο απόηχος
σου ψιθυρίζει, λες και σου θυμίζει
τ’όνειρο το παιδικό ένα πόθο μυστικό
που ελπίδες τώρα ξανεμίζει.
Ήταν ένα παράπονο κρυφό
“για το νεράκι το γλυφό”
σαν παιδί την εποχή που ζούσες,
περισσότερο σχολειό π’αναζητούσες.
Κι ήταν αιτία τώρα αυτός,
αυτός ο ξύλινος τροχός
π’ ανόρεξα κάποιες στιγμές γυρνούσες.
Όμως όλα τα ξεχνούσες·
όσο περνούσε ο καιρός
πιο λίγα ‘ πεθυμούσες·
έγινες στη ζωή “σοφός”
γι’ αυτό και τη γλεντούσες!
Σου αξίζει μνεία εύφημη
για τη…… ζωή την εύθυμη
που χάριζες σε όλους.
Άφησες πίσω σου εποχή
όπως το λένε οι πολλοί,
πρώτος μέσα στους πρώτους
κοντά με τους ανθρώπους.
26.11.2022
Καρπαθιακά Νέα
