Μαριγούλα Κρητσιώτου- Δόξη Σακελλιάδη (από οργανωτική επιτροπή)
Αναζητώντας κατάλοιπα μνήμης για την ιστορία του Γεωργιάδη, μετά το βιβλίο της κας Τομαή, βρίσκουμε ελάχιστα, αλλά διαφωτιστικά.
Μάθαμε από την ανιψιά του Ελένη τι σήμαινε η παρεμβολή της λέξης, Μάρτιν, στο ονοματεπώνυμό του: Alex Martin Georgiadis. Το Μάρτιν του δόθηκε από τον πρώτο του εργοδότη στο Πίτσμπουργκ, επειδή εκείνος δεν μπορούσε να προφέρει το Γεωργιάδης.
Ισως το Martin συμβόλιζε τα πρώτα μεταναστευτικά του χρόνια στην συγκεκριμένη πόλη των πολυφυλετικών μεταναστών-εργατών και ταυτόχρονα το αίσθημα του συν-ανήκειν στις ομάδες τους. Ισως, να συμβόλιζε και το αίσθημα της ευθύνη του να υποστηρίζει τα δικαιώματά τους, τρέφοντας απέχθεια, προς τον ρατσισμό που βίωναν από τους δήθεν καθαρόαιμους Αμερικάνους. Δεν είναι τυχαίο που, σ’ αυτό το διάστημα, ανέβηκε στους στύλους της ΔΕΗ για να επανασυνδέσει το ρεύμα οικογενειών, οι οποίες δεν μπορούσαν να το πληρώσουν. Τυχαία δεν είναι, επίσης, η εγγραφή του στην ΑΧΕΠΑ που σκοπό είχε την ομαλή ενσωμάτωση των μεταναστών.
Μάθαμε επίσης από την Δέσποινα Σκούλου για τους αγώνες του υπέρ της Ειρήνης, μετά την αποτρόπαιη εμπειρία του πολέμου στον Εβρο. Για την ακρίβεια , είχε ενεργό συμμετοχή στα συλλαλητήρια κατά του πολέμου στο Βιετνάμ. Μάλιστα, ο ίδιος ξεσήκωνε τους νέους του Πίτσμπουργκ. Ολοι οι νέοι κι αυτός μαζί έφευγαν με πούλμαν προς την Ουάσιγκτον για να ενωθούν με τους υπόλοιπους διαδηλωτές. Να πως ενστάλαζε στην σκέψη και συνείδησή τους την προάσπιση της ειρήνης και των αγαθών της για τον άνθρωπο και την ανθρωπότητα.
Πληροφορίες από τον Εβρο, με αναφορά στο όνομά του, μας δίνει πρώτος ο Δημήτρης Σπανός, μουσικολόγος-ερευνητής του παραδοσιακού χορού, λέγοντας ότι είχε «καλό όνομα» στην περιοχή του αλλά, για πιο συγκεκριμένα, επί του θέματος, μας παρέπεμψε στον Κώστα Δούλεια, γεωπόνο. Ο Κώστας, συνοψίζοντας διηγήσεις παλαιότερων συμπατριωτών του, λέει ότι ο Γεωργιάδης κατάφερε να αντιστρέψει την αρνητική φόρτιση της έννοιας του πράκτορα και να έρχεται θετικά στις αναμνήσεις τους. Σαφώς, ο Κώστας εκφράζει τις «απρόσωπες μνήμες του συνόλου», που μπορούν να θεωρηθούν αξιόπιστες, εφόσον προκύπτουν από επικοινωνιακές διαδικασίες, από συζητήσεις αναμνήσεων μέσα σε ίδιες «μνημονικές κοινότητες», με ίδια ιστορία (Λιάκος, 2017 και Μουστοϊρα, 2012).
Ο Κώστας μιλά ως μέλος μιας άλλης, επιπλέον, «μνημονικής κοινότητας», της οικογένειάς του, ενθυμούμενος αφηγήσεις του πατέρα του. Ο πατέρας του, Γιώργος Δούλειας συνεργαζόταν με τον Γεωργιάδη, ως φωτογράφος. Εδινε φωτογραφίες, όπως τις ήθελε ο Γεωργιάδης, για να περνά από τον ποταμό Εβρο, το υγρό σύνορο μεταξύ Τουρκίας-Ελλάδας, άτομα των οποίων το πέρασμα όφειλε να μην αποκαλύπτεται. Αλλά, ήρθε η στιγμή να υποψιάζονται οι Γερμανοί ότι δρούσε ενάντια στα συμφέροντά τους. Το γεγονός έμαθε, προφανώς, ο Γεωργιάδης, μέσω δικών του συνδέσμων και φοβούμενος τις συνέπειες, τον ειδοποίησε μέσα στη νύχτα, με άνδρα μεταμφιεσμένο, να έχει περάσει τον Εβρο μέχρι το ξημέρωμα. Ετσι έγινε… «ο πατέρας μου διέφυγε τον πιθανό κίνδυνο θανάτου…. το απόγευμα της αναχώρησής του, δεν τον βρήκαν οι Γερμανοί στο σπίτι του … τον είχε φυγαδεύσει ο Γεωργιάδης στην Μέση Ανατολή.
Οι ως άνω πληροφορίες έχουν παρουσιαστεί τόσο στην διάλεξη που έκανε ο Μιχάλης Χανιώτης στον πολυχώρο «Κονάκι» (10/6/2022), όσο και στο θεατρικό «Ο πατέρας μου, Αλέξανδρος» που παρουσιάσαμε τον ίδιο μήνα στην Κάρπαθο.
Η φυγάδευση, μέσω Τουρκίας, ήταν μια σχετικά οργανωμένη κατάσταση από την εξόριστη κυβέρνηση, συνεπακόλουθη της καθόδου των Γερμανών στην βόρεια Ελλάδα, αλλά και της εισβολής των Βουλγάρων. Στον Εβρο, πριν την εμφάνιση του Γεωργιάδη, την διευθετούσε κάποιος από τις γύρω περιοχές, όπως μας λέει ο Αθανασιάδης. Ηταν μια προσπάθεια να ενισχυθεί ο συμμαχικός στρατός έναντι άλλων εχθρικών επιθέσεων. Προς αυτήν την κατεύθυνση άλλοι πήγαιναν οικειοθελώς, άλλοι επειδή κυνηγιόνταν από τον εχθρό ή πιέζονταν από έντονες καταστάσεις της εποχής, αλλά και σαν πρόσφυγες από τις κατεχόμενες και καταστρεμμένες περιοχές, όπως έκαναν πολλοί Δωδεκανήσιοι, μεταξύ των οποίων, και Καρπάθιοι (Μπράτσος, 2017).
Εκείνοι που αναχωρούσαν με σκοπό να ενταχθούν στον συμμαχικό στρατό, σταματούσαν σε διάφορα στρατόπεδα, επί των εδαφών της Τουρκίας, προτού να καταλήξουν σε μεγαλύτερα και πιο οργανωμένα της Μέσης Ανατολής. Το τουρκικό, από το οποίο πέρασε ο Γιώργος Δούλειας ήταν της Νίγδης. Μετά, ως νεοσύλλεκτος, θα πήγαινε σε άλλο που βρισκόταν στο Χαλέπι. Αργότερα επισκέφτηκε την Ιερουσαλήμ, όπου επίσης εκπαίδευαν μαχητές. Σχετικές με το θέμα πληροφορίες μας δίνει και ο Σουφλιώτης δάσκαλος, Λεωνίδα Βλασακούδης (1).
Αρχικά ο Βλασακούδης εστιάζει στον ίδιο τον Γεωργιάδη: «Αυτό το όνομα παίζει στο μυαλό μου από το 1970». Έτσι λέει, επισημαίνοντας ότι αν η συγκεκριμένη έρευνα γινόταν τις δεκαετίες του 1970-1980, θα συναντούσε στα καφενεία του Έβρου τους πρωταγωνιστές πολλών ιστοριών, στις οποίες ακουγόταν ο Γεωργιάδης με θετικό πρόσημο. Για να τονίσει, μάλιστα, την πληθώρα ζωντανών πηγών της νεότερης ιστορίας μας, που συναντούσε κανείς στον Εβρο, επικαλείται τον Χαρίτωνα Καλαϊτζίδη, ο οποίος πέθανε πριν τέσσερα χρόνια, σε ηλικία 100 χρόνων και με ακμαίο πνεύμα. Ο Καλαϊτζίδης ήταν από τους πρώτους αλεξιπτωτιστές του Τσιγάντε και λοχίας εκπαιδευτής καταδρομέων του ιερού λόχου. (Για τον Τσιγάντε βλ. Τομαή, 2008 και Μαυραγάνης, 2017).
Ερχόμενος στις φυγαδεύσεις ο Βλασακούδης εξιστορεί ένα ίδιο σενάριο με του Γιώργου Δούλεια που, όμως, αφορά τον θείο του: «Δια στόματος του θείου μου, Βασίλειου Μανάβη, δάσκαλου (1919), άκουσα ότι αυτός φυγαδεύτηκε από τον Γεωργιάδη, στην Μέση Ανατολή». Ο Μανάβης, τότε, ήταν μόλις 20 χρονών και πέρασε κολυμπώντας τον Εβρο. Από την πλευρά του ο «Ελληνοαμερικανός Γεωργιάδης, σύνδεσμος του ελληνικού με τον αμερικανικό στρατό, με θέση στο προξενείο της Ανδριανούπολης», είχε τακτοποιήσει τα γραφειοκρατικά κι επίσης τα τού ταξιδιού του μέχρι το Χατάι της Τουρκίας. Ηταν το πρώτο, γι αυτόν, στρατόπεδο υποδοχής. Από εκεί θα πήγαινε στο δεύτερο , στο Χαλέπι της Συρίας. Σε τέτοια στρατόπεδα έπαιρναν την εκπαίδευση, που θα τους καθιστούσε ετοιμοπόλεμους στα μέτωπα που όφειλαν να δρουν οι συμμαχικές δυνάμεις.
Όπως λέει ο Βλασακούδης, η φυγάδευση του θείου του πραγματοποιήθηκε το 1941, μετά την κατάρρευση του μετώπου στην Αλβανία και την εισβολή των Γερμανών, όπου πολλοί στρατηγοί και στρατιώτες έφευγαν για να ενταχθούν στον συμμαχικό στρατό, στην Μέση Ανατολή. «Ηρθαν στον τόπο τους» μετά την υποχώρηση, αλλά «ήθελαν να προσφέρουν στην πατρίδα»… Τότε, επίσης, τα αντάρτικα σώματα ανέβαιναν στα βουνά και συμπαρατάσσονταν εναντίον του εχθρού.
Τον δρόμο προς την Μέση Ανατολή πήραν κι άλλοι Σουφλιώτες, τους οποίους κατονομάζει ο Βλασακούδης. Αυτοί είναι, ακόμα ένας θείος του, ο Γεώργιος Βλασακούδης, που για να φύγει χρησιμοποίησε ψευδώνυμο. Επίσης, έφυγε ο Μπογιατζής Δήμος, αντισυνταγματάρχης σε διαθεσιμότητα, ο Κουτσούλας Χαράλαμπος, ο Κάβουρας Περικλής, ο οποίος χρημάτισε πρόεδρος του συνδέσμου εφέδρων πολεμιστών στην Μέση Ανατολή.
Δεν είναι ξεκάθαρο στην μνήμη του Βλασακούδη αν αυτοί οι τελευταίοι έφυγαν με την συνδρομή του Γεωργιάδη. Πάντως, πέρασαν στην Αδριανούπολη «ντυμένοι αμερικάνοι στρατιώτες», που σημαίνει ότι και στα πιστοποιητικά περί της ταυτότητας τους θα εμφανίζονταν ως Αμερικανοί. Δεν υπάρχει, συνεπώς, αμφιβολία ότι για το σκηνικό της μεταμφίεσης, της γραφειοκρατικής νομιμοποίησης και του σχεδιασμού της μετάβασης «μεσολάβησε ο Γεωργιάδης». Τις σχετικές μνήμες συγκράτησε ο Βλασακούδης από διηγήσεις που άκουγε στο χωριό Πετρωτά της Ορεστιάδας, το 1982, όπου υπηρετούσε, ως δάσκαλος. Τις αφηγούνταν στα καφενεία κάποιος Θωμαϊδης, του οποίου το μικρό όνομα ξεχνά κι επίσης ο Γιάννης Σακαλίδης, σεμνός, εξαιρετικός μνήμων και καλός αφηγητής. Να ειπωθεί ότι, οι εν λόγω αφηγητές πέρασαν, επίσης, τον Εβρο και διέσχισαν με τραίνο την Τουρκία, με προορισμό το Χαλέπι και τα άλλα εκπαιδευτήρια πολεμιστών. Ισως, εκεί, αντάμωσαν τους Σουφλιώτες κι έμαθαν για την πορεία τους, ώστε να μπορούν να τους ανακαλούν στις αναμνήσεις τους.
Ο ρόλος του Γεωργιάδη για την ενίσχυση των συμμαχικών δυνάμεων ίσως γίνει πιο ξεκάθαρος μετά την ολοκλήρωση διδακτορικού που εκπονείται στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, με θέμα τις συνθήκες ζωής και δράσης εκείνων που έφυγαν στην Μέση Ανατολή. Στο εν λόγω διδακτορικό χρησιμοποιείται υλικό από το ημερολόγιο του Γιώργου Δούλεια, καθώς και από συνεντεύξεις για άλλους, οι οποίοι επίσης οδηγήθηκαν στα ίδια πεδία σχέσεων και εμπειριών.
Ο Βλασακούδης, του οποίου η μνήμη και ο λόγος γεμίζουν ποτάμια, μας δίνει, επίσης, πληροφορίες που φωτίζουν το θέμα του σχολείου που πήρε το όνομα Γεωργιάδη (Alex ο Amerikanos), ως τιμητική προς αυτόν ένδειξη και η ανεύρεση του οποίου δεν κατέστη δυνατή, όπως γράφει η Τομαή.
Πρώτες διαφωτιστικές πληροφορίες μας δίνει δημοσίευμα της Μαρίτσας Σκούλου, το 1963, το οποίο έφθασε στα χέρια του Μανόλη Χατζηαντωνίου, το καλοκαίρι του 2022, στο πλαίσιο των συζητήσεων που προκάλεσαν σε όλη την Κάρπαθο οι εκδηλώσεις προς τιμήν του Γεωργιάδη. Το διάβασα στο κινητό του Μανόλη και από όσα θυμάμαι η συγγραφέας, περιγράφοντας τα διαδραματισμένα σε χορευτική παράσταση στο Πίτσμπουργκ, από χορευτικό συγκρότημα του Σουφλίου, αναφέρεται στον λόγο που εκφώνησε ο εκπρόσωπος της ομάδας. Ο Εν λόγω (δεν συγκράτησα το όνομά του), προσφώνησε τον Γεωργιάδη που καθόταν στην πρώτη σειρά, εξήρε την δράση και το ήθος του και έκανε λόγο για το σχολείο που πήρε το όνομά του (2).
Η πράξη αφιέρωσης και μετονομασίας έγινε, γιατί ο Γεωργιάδης, ρισκάροντας την θέση και την ζωή του, έσωσε τους κατοίκους και, μεταξύ αυτών, πάμπολλα παιδιά, κάποιας περιοχής από την πανδημία της εποχής, την χολέρα. Για την ακρίβεια, πέρασε τον Εβρο σε ώρα απαγορευτική, χρησιμοποίησε ασημένιες ράβδους των Αμερικανών, προορισμένες για άλλους σκοπούς, πήγε στην Κωνσταντινούπολη, αγόρασε τα κατάλληλα φάρμακα και επέστρεψε να τα διαμοιράσει (Τομαή.2018). Εν προκειμένω, παραβίαζε εντολές και κατασπαταλούσε κοινό χρήμα. Αλλά όπως τονίστηκε στην διάρκεια των εορτασμών του 2022, ο Γεωργιάδης αυτενεργούσε όταν επρόκειτο για ύψιστες γι αυτόν αξίες, όπως το υπέρτατο δικαίωμα στη ζωή και στο μέλλον του κόσμου, αρκεί να μην υπονομευόταν ο κοινός σκοπός.
Ο Βλασακούδης μας λέει ότι το εκ Σουφλίου συγκρότημα ταξίδευε δύο μήνες σε πόλεις της Αμερικής και προφανώς, έφτασε και στο Πίτσμπουργκ του Γεωργιάδη. Ανάμεσα στους χορευτές του ήταν και ο πατέρας του Βλασακούδη. Επίσημο συνοδό είχε τον τότε Δήμαρχο Σουφλίου, Δημ. Σεϊτανίδη, πρώην δάσκαλο, που στο τέλος της καριέρας του υπηρέτησε, στο Β’ Δημοτικό Σχολείο Σουφλίου. Ο Σεϊτανίδης ήταν γνώστης γερμανικών και διερμηνέας των Γερμανών, επί κατοχής. Πιθανόν από αυτήν την θέση να φάνηκε χρήσιμος στον Γεωργιάδη και πιθανόν να είναι ο δάσκαλος, με μέριμνα του οποίου κάποιο σχολείο, ίσως το δικό του, αφιερώθηκε στον Γεωργιάδη.
Παρατηρήσεις:
(1) Ο Κώστας Δούλειας ήρθε, ως τουρίστας, στην Κάρπαθο και στο Οθος, το 1990;; Ο Βλασσακούδης διετέλεσε δάσκαλος στην Αφρική, στο Πορτ Ελίζαμπεθ, όπου είχε φίλους τους Οθείτες, Γιώργο Μάντη, Γιώργο Οθείτη, Μάνο Παπαγιάννη και τις οικογένειές τους. Η φιλία αυτή τον έφερε στην Κάρπαθο και στο χωριό μας, το 1999.
(2)Το δημοσίευμα ο Μανόλης Χατζηαντωνίου παρέδωσε στον Κωνσταντινίδη Δημήτρη. Η δημοσίευσή του θα βοηθούσε την διασταύρωση και τεκμηρίωση…
Γραπτές πηγές
Λιάκος Αντωνης. Τι είναι «μνήμη», 2017
Μουστοϊρα Ελινα. Πολιτιστικά αγαθά και ταυτότητα, 2012
Μπράτσος Ν. Η ιστορία των Ελλήνων προσφύγων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου 16/62017
Μπράτσος Ν. Αιγαιοπελαγίτες πρόσφυγες στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (Τουρκία-Μέση Ανατολή-Αφρική-Κύπρος): μια Οδύσεια επιβίωσης μέσα από αφηγήσεις των πρωταγωνιστών. Αθήνα, Νότιος Ανεμος, 2017.
Τομαή Φωτεινή. Ο Τσιγάντες «επιστρέφει» για πάντα στην Ελλάδα. 2008
Τομαή Φωτεινή. Κωδικός γκάντερ:ο άνδρας που σημάδεψε την πορεία του πολέμου. 2018.
Μαυραγάνης Κώστας, Χριστόδουλος Τσιγάντες: ο γενάρχης του ιερού λόχου… 2017
huffingtonpost.gr
https://www.huffingtonpost.gr › entry
16.7.2023
Καρπαθιακα Νέα
