Ήταν ένα καλοκαίρι της δεκαετίας του 1960 στην Κάρπαθο. Ήμουν ήδη φοιτητής της Φιλοσοφικής Σχολής και είχαν περάσει μόνο λίγες ημέρες από την επάνοδό μου στον γενέθλιο τόπο, όταν ο αείμνηστος πατέρας μου, επιστρέφοντας από τη συνηθισμένη (εβδομαδιαία) μετάβασή του στα Πηγάδια, μου έφερε ένα μικρό βιβλίο για την Κάρπαθο, προσφορά του καλού του φίλου, αείμνηστου επίσης Ηλία Γεωργίου Μακρή.
Το βιβλίο προοριζόταν για μένα και συγγραφέας του ήταν ο Ανδρέας Μακρής, δευτερότοκος γιος του διακεκριμένου επιχειρηματία και καλού οικογενειάρχη, δεύτερου Δημάρχου Πηγαδίων (1946, μετά την απελευθέρωση αντικατέστησε τον εκλεγέντα στις 6 Αυγούστου του έτους αυτού Γιάννη παπα – Νικόλα Φιλιππίδη, που παραιτήθηκε λίγο μετά την εκλογή του, για σοβαρούς λόγους υγείας).Το μικρό βιβλίο είχε τίτλο «Ελάτε στην Κάρπαθο»
και το θεώρησα τότε ένα απρόσμενο, αλλά ευχάριστο και αξιόλογο δώρο, γιατί από τα μαθητικά μου χρόνια στο νησί, είχα την τάση να συγκεντρώνω ό,τι Καρπαθιακό έντυπο έβρισκα στις πνευματικές αναζητήσεις και περιπλανήσεις μου στην Ελληνική βιβλιογραφία. Σήμερα μπορώ να πω εδώ ότι έχω μια από τις πληρέστερες, ίσως, βιβλιοθήκες με κάθε είδους (ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα) έντυπα και βιβλία, που αφορούν την αγαπημένη μας Κάρπαθο.
Επανέρχομαι στην έκδοση εκείνη, για να σας πω, ότι μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση τότε, ο απλός, γλαφυρός, ανεπιτήδευτος και κατανοητός λόγος του Ανδρέα Μακρή, ο οποίος μου έμαθε και ορισμένα θέματα για τα διάφορα χωριά της Καρπάθου, που δεν γνώριζα ακόμη.
Ήταν, λοιπόν, το μικρό βιβλίο των 66 σελίδων, μια έκδοση που έκλεινε μέσα της την Κάρπαθο, αφού έδινε ποικίλες ιστορικές, λαογραφικές και κοινωνικές πληροφορίες για το νησί σε κάθε ενδιαφερόμενο, σε κάθε ταξιδιώτη. Και το σημαντικότερο: Πλαισιωνόταν από 51 (ασπρόμαυρα) φωτογραφήματα, που απηχούσαν βέβαια τα εκτυπωτικά δεδομένα της εποχής, αλλά παρουσίαζαν χαρακτηριστικές εικόνες της Καρπάθου, με αρχαιολογικό, ιστορικό, αρχιτεκτονικό και λαογραφικό ενδιαφέρον.
Θα ήθελα, λοιπόν, να θυμίσω στους παλαιότερους και να ανακοινώσω στους νεώτερους συμπατριώτες ακροατές μας και φίλους της Καρπάθου, ότι το βιβλίο με τον προφητικό γι’ αυτόν τίτλο
«Ελάτε στην Κάρπαθο»
του αγαπητού Ανδρέα, είναι, απ’ όσο ξέρω, ο πρώτος τουριστικός οδηγός για την «παιπαλόεσσα»(= απόκρημνη), αλλά εράσμια, φιλόξενη και με φιλόφρονα αισθήματα, για κάθε επισκέπτη, Κάρπαθο. Έκτοτε πέρασαν τέσσερις σχεδόν δεκαετίες, αλλά το βιβλίο εκείνο ήταν για τον συγγραφέα σημαδιακό. Έδειξε άλλωστε τον επαγγελματικό του δρόμο με τα πολυποίκιλα τουριστικά ενδιαφέροντά του.
Στο μεσοδιάστημα από την έκδοση του πρώτου, μέχρι σήμερα, που παρουσιάζουμε το τρίτο βιβλίο του συγγραφέα, εκδόθηκε (2005) το έργο του «Οργανωμένος τουρισμός στην Κάρπαθο»και με υπότιτλο «Πως, γιατί και πότε προσγειώθηκαν τα πρώτα τσάρτερς αεροσκάφη».
Εδώ αναφέρεται στον προσωπικό του αγώνα για την καθιέρωση ενός αγνώστου τουριστικά τόπου ως οργανωμένου προορισμού διακοπών για τους Ευρωπαίους πολίτες. Πρόκειται για ένα βιβλίο, γραμμένο με επιμέλεια και γνώση, για ένα αντικείμενο, που ο συγγραφέας γνωρίζει πολύ καλά.
Το νέο βιβλίο του τιτλοφορείται
«Τα Πηγάδια των αναμνήσεων! και πώς να τα ξεχάσεις…»
και αναφέρεται στη «θαλασσοφίλητη πρωτεύουσα»της Καρπάθου, όπως την ονομάζει ο Ανδρέας Μακρής. Το έργο περιλαμβάνει την πάντα απαραίτητη εισαγωγή και διαρθρώνεται σε επτά μέρη, που επιγράφονται ως εξής: α) Προσωπογραφίες – Νοσταλγικές αναμνήσεις, β) Ιστορικά συμβάντα, γ) Επαγγελματίες του 20ού αιώνα, δ) Φωτογραφικό θυμητάρι, ε)Μαχητική αρθρογραφία, στ) Εισηγήσεις και ζ) Βοηθήματα, που είναι όμως ανακεφαλαιωτικά ευρετήρια Κυρίων Ονομάτων και Τοπωνυμίων.Τα έξι πρώτα μέρη, τα οποία θα μπορούσαν να ονομασθούν κεφάλαια,ανθολογούν ποικίλα κείμενα του συγγραφέα, δημοσιευμένα, κατά διάφορα χρονικά διαστήματα (δίνονται οι βιβλιογραφικές ενδείξεις) στην εφημερίδα «Καρπαθιακή», εκτός από το τέταρτο, εξαιρετικά σημαντικό, κατά τη γνώμη μου, όπου καταχωρούνται 28 φωτογραφήματα – στιγμιότυπα από τη διαχρονική πορεία των Πηγαδίων, και, συγκεκριμένα, από το 1890 έως το 1960. Εβδομήντα χρόνια, λοιπόν, σπάνιου φωτογραφικού υλικού, που ως «Φωτογραφικό θυμητάρι», κατά τον συγγραφέα, διασώζει όψεις αρχιτεκτονικής, ιστορίας, λαογραφίας, κοινωνικής, εκκλησιαστικής και καθημερινής ζωής των Πηγαδιωτών.
Ο συγγραφέας αφιερώνει το βιβλίο αυτό στη μητέρα του Φωτεινή Ηλία Μακρή, η οποία είναι και η «αστείρευτη πηγή» του σε πολλούς διηγηματικούς πυρήνες των κειμένων. Για να την τιμήσει ο γιος της, προτάσσει ένα ανέκδοτο ιστορικό στιχούργημά της από 29 ομοικατατάληκτους δεκαπεντασύλλαβους στίχους, που αναφέρονται σε όψεις της ζωής και της δράσης του Μαρόζου, από την Ύδρα.
Ο Ιωάννης Ματρόζος ήταν επιφανής αγωνιστής στην Επανάσταση του Εικοσιένα. Εξαίρετος πυρπολητής διακρίθηκε στις ναυμαχίες του Γέροντα, της Άνδρου και της Σάμου, καθώς επίσης και σε μάχες σε Μεσσηνιακά φρούρια και στο Μεσολόγγι των «Ελεύθερων Πολιορκημένων». Θυμίζω εδώ ότι η μητέρα του Ανδρέα Μακρή είναι γνωστή στιχουργός, αφού το 1999, στη Ρόδο, εξέδωσε το βιβλίο
«Μιας Καρπαθιάς ο νόστος», που το συγκροτούν σειρές δεκαπεντασύλλαβων στίχων για διάφορα Καρπαθιακά θέματα.
Επανερχόμενος στο πρώτο μέρος του βιβλίου με τις «προσωπογραφίες», θα ήθελα, επιλεκτικά, να αναφερθώ σε δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις. Η πρώτη είναι του επιφανούς ηγέτη της Καρπαθιακής εξέγερσης – συμβολής στη Μεγάλη Επανάσταση του 1821 και η δεύτερη η σύντομη σκιαγραφία του λαϊκού σαντουριέρη Μιχαήλ Φουρμούζη, που, μαθητής στα Σχολεία του νησιού, τον γνώρισα κι εγώ να παίζει πανέμορφα το σαντούρι του κάθε Δεκαπενταύγουστο σε μια άκρη της πλατείας των Μενετών.
Ο Ανδρέας Μακρής, με ιστορική γνώση και απέριττο ύφος, αναφέρεται στα δύο αυτά πρόσωπα και κερδίζει τον αναγνώστη με τις οξυδερκείς επισημάνσεις του.
Ας μη ξεχνούμε ότι ο Χατζηλίας Οικονόμου, από το Απέρι, τα τελευταία μόλις χρόνια, άρχισε να γίνεται γνωστός στους συμπατριώτες μας. Πριν τον γνώριζαν μόνο λόγιοι Καρπάθιοι, ιστορικοί και ορισμένοι άλλοι επιστήμονες. Εδώ ο συγγραφέας αναδεικνύει επίσης τη μεγάλη μορφή του Καρπάθιου αγωνιστή της Ελληνικής Ελευθερίας. Όσο για τον Μιχάλη Φουρμούζη, νομίζω, ότι είναι το πρώτο κείμενο που γράφεται γι’ αυτόν τον λαϊκό καλλιτέχνη.
Γράφει σχετικά ο συγγραφέας:
«..Έμαθε “μαγκιόρικα” να παίζει το σαντούρι (μουσικότατο έγχορδο λαϊ κό όργανο) με τέτοια μάλιστα μαεστρία, που οι γλυκές του μελωδίες και τα σόλο, άφησαν εποχή στις χοροεσπερίδες του Λυκείου Ελληνίδων Καρπάθου ‘Η Αθηνά’’ ή του Σωματείου Κυριών η ‘‘Φιλόπτωχος’’…».«…Ως γνωστόν διοργανώνονταν στα Πηγάδια, αρχικά στο μεγάλο λυόμενο toll τύπου «Romney» με τη θολωτή οροφή από κυματοειδείς λαμαρίνες, στο Κονάκι, στη θέση των Αγίων Αποστόλων (μεταπολεμικά αποθήκη Υπηρεσίας Ανοικοδομήσεως) κι αργότερα λίγο πιο πέρα, στην αίθουσα Διακολιού – Μαργαρίτη.
Εκεί νά ’βλεπες τον κυρ-Μιχάλη στις δόξες του. Να απλώνει τα χέρια στο σαντούρι, χτυπώντας έντεχνα με τις ‘‘μπαγκέτες’’, πότε απαλά και πότε έντονα τις δεκάδες χορδές κουνώντας ταυτόχρονα και ρυθμικά το κεφάλι του μπρος–πίσω, συγχρονισμένος με τον ρυθμό. Εκεί να δεις τους Πηγαδιώτες βιρτουόζους χορευτές, σε πραγματικό ξεφάντωμα με βαλς, ταγκό και ‘‘φοξ-αγγλέ’’ ή σούστες, συρτούς και καλαματιανούς με τους φίλους μας από τα γύρω χωριά και τους ξένους προϊσταμένους των δημοσίων υπηρεσιών στο τσακίρ κέφι, με κρητικούς χορούς και τσάμικους, συνεπαρμένοι όλοι τους από τους γλυκούς ήχους της μοναδικής για την εποχή ορχήστρας…»(σ.25).
Από τα ενδιαφέροντα θέματα του δεύτερου μέρους, η κλεψύδρα του χρόνου μου υποδεικνύει να επισημάνω μόνο τις σχετικές αναφορές για τη μετονομασία του Δήμου Πηγαδίων σε Δήμο Καρπάθου (σήμερα άλλωστε εμπλέκεται και διαπλέκεται με την ονομασία του διευρυμένου «Καλλικρατικού» Δήμου Καρπάθου, που καιρός είναι πλέον, Κυρία και κύριε Αντιδήμαρχοι να μετονομαστεί σε Δήμο Καρπαθίων) και στα «Πολιτιστικά Πηγάδια», όπου γίνεται λόγος για επαγγελματίες που ήλθαν από γειτονικά νησιά και άλλα Ελληνικά μέρη και εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην πρωτεύουσα της Καρπάθου. Πρόκειται για επαγγελματίες από τη Ρόδο, Σύμη, Καστελλόριζο, Κάσο, Χάλκη, Κάλυμνο, αλλά και από την Κρήτη, Χίο, Σάμο, Κεφαλονιά, τα Κυκλαδονήσια και ακόμη από το λεκανοπέδιο Αττικής, την Καλαμάτα, την Ήπειρο, την Κύπρο και την Ιταλία ακόμη! Χρήσιμος κατάλογος που μπορεί να προσφέρει πολλά σε διεπιστημονικές προσεγγίσεις και κυρίως στην επιστήμη της Γενεαλογικής, που ακόμη δεν έχει αυτονομηθεί στη χώρα μας.
Το τρίτο μέρος είναι από τα σημαντικότερα του βιβλίου. Κι αυτό γιατί γίνεται αναφορά στους επαγγελματίες του 20. αι. των Πηγαδίων, με ενδιαφέρουσες και αξιόλογες πληροφορίες για τον μελλοντικό ερευνητή. Ο λόγος, λοιπόν, εδώ (σύντομος) για τους αυτοκινητιστές, εμπόρους, καφετζήδες, εστιάτορες, ζαχαροπλάστες, φωτογράφους, μπαρμπέρηδες, εμπορορράπτες, υποδηματοποιούς και αρτοποιούς. Ένας κατάλογος, πηγή ενδιαφέροντος για τις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες. Στο βιβλίο του Ανδρέα Μακρή αναδημοσιεύονται επίσης και ορισμένα
«μαχητικά άρθρα» του για την ευρύτερη περιοχή των Πηγαδίων.
Εδώ συζητούνται προβλήματα του τόπου και του περιβάλλοντος και γίνονται εύστοχες προτάσεις για τη λύση τους. Αναφέρω, ως παράδειγμα, την περίπτωση της τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 6. αι. μ.Χ., αφιερωμένης στην Αγία Φωτεινή. Ο ίδιος επρότεινε σωστά την άμεση αναστήλωση και φυσικά την κάθε είδους αξιοποίησή της. Ένα σημαντικό Βυζαντινό μνημείο στην καρδιά της Καρπάθου,
για το οποίο χρειάζεται να γίνουν ακόμη πολλά και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα καταστεί «αυθεντικό έμβλημα και καμάρι των Καρπαθίων», για να χρησιμοποιήσω την ορολογία του συγγραφέα.
Σε ιδιαίτερο τμήμα τρία εισηγητικά κείμενα πραγματεύονται τουριστικές επενδύσεις στην Κάρπαθο, θέματα τοπικής καθαριότητας και το πάντα επίκαιρο θέμα του λιμανιού των Πηγαδίων. Και τα τρία αυτά κείμενα απορρέουν από εμπειρίες και γνώσεις του συγγραφέα και αποτελούν ενδιαφέρουσες συμβολές στην ανάδειξη της σχετικής θεματολογίας.
Συμπερασματικά θα έλεγα ότι το βιβλίο του Ανδρέα Μακρή, για την πρωτεύουσα πλέον του ενιαίου Δήμου όλων των Καρπαθίων, έχει πολυδιάστατη σημασία. Αναφέρονται αρχαιολογικά, ιστορικά, λαογραφικά, κοινωνιολογικά και περιβαλλοντικά θέματα.
Ανακινούνται, συζητούνται, παρουσιάζονται όψεις της παλαιότερης καθημερινότητας και της σύγχρονης ζωής, σκιαγραφούνται πρόσωπα μιας άλλης εποχής, δίνονται στίγματα του εμπορικού κόσμου του περασμένου αιώνα και προτείνονται λύσεις τοπικών προβλημάτων.
Όλα αυτά πλαισιώνονται με επίκαιρο και πλούσιο εικαστικό υλικό και γράφονται σε μια ευχάριστη και απλή γλώσσα, που δεν της λείπει ωστόσο κάποτε η συναισθηματική φόρτιση.
Ο συγγραφέας με τις λέξεις που χρησιμοποιεί, φροντίζει να αποτυπώνει τη σκέψη και να οριοθετεί την εμπειρία του με απλό και κατανοητό τρόπο. Αρετές ενός έργου, που υποκρύπτουν πιθανώς και λογοτεχνική διάθεση. Θα πρότεινα, λοιπόν, στον συγγραφέα ορισμένα θέματα (π.χ. Φουρμούζης) να επιχειρήσει να τα αναπλάσει σε διηγηματική μορφή. Ίσως τότε να δούμε μιαν άλλη πτυχή της γραφίδας του που θα ξεδιπλώνεται με λογοτεχνική γλώσσα.
Τελικά, μπορεί να διερωτηθεί κανείς, το βιβλίο είναι αψεγάδιαστο;
Η απάντηση είναι ότι όλα τα βιβλία δεν είναι τέλεια. Πάντα κάτι μπορεί να παρατηρήσει ένας προσεκτικός αναγνώστης. Θα έλεγα, λοιπόν, στον αγαπητό μου Ανδρέα, bona fide, σε μια τρίτη έκδοση, που πιστεύω ότι θα γίνει σύντομα, να συμπληρώσει τον τίτλο του έργου και με τη λέξη Κάρπαθος, αφού ο διεθνής αριθμός που το συνοδεύει, θα οδηγήσει πολλούς να το αναζητήσουν, αλλά δεν θα έχουν σαφή εικόνα για την πλήρη ταυτότητά του. Ευνόητο είναι ότι πρέπει να γίνει μια μικρή θεματική αναδιάταξη και να διορθωθούν ορισμένα τυπογραφικά αβλεπτήματα.
Ολοκληρώνοντας, θα ήθελα ab imo pectore να απευθύνω στον Ανδρέα Ηλία Μακρή τον θερμό και εγκάρδιο συγχαρητήριο και επαινετικό λόγο μου, για το τρίτο, αλλά και τα δύο προηγούμενα βιβλία του, και να του ευχηθώ υγεία, δύναμη, «μακρότητα ημερών» για μια γόνιμη και αποδοτική συνέχεια.
Από τον Ενδέκατο τόμο (2019) του «Δωδεκανησιακού Αρχείου»
Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης
Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών.Επίτιμο Μέλος (Καθηγητής) του Τμήματος Κλασικής Φιλολογίας και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Βουκουρεστίου και επίτιμος διδάκτωρ της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης. Γενικός Γραμματέας της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας Πρόεδρος του Πολιτιστικού Ιδρύματος Δωδεκανήσου ‘Κλεόβουλος ο Λίνδιος’ Άρχων Υπομνηματογράφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Άρχων Χαρτουλάριος του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής Διευθυντής Ινστιτούτου Λαϊκού Πολιτισμού Καρπάθου Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
