“Γονείς και παππούδες αλλά και προπάπποι από την Κάρπαθο, οπότε είναι επόμενο να λογαριάζω αυτό το νησί κομμάτι της ιστορίας μου και να αναπτύξω μαζί του δεσμούς βαθιού ριζώματος. Νιώθω μια σχεδόν μεταφυσική σχέση με τον τόπο: τη φυσιογνωμία, τις μυρωδιές, τις γεύσεις, τις παραδόσεις και τους ανθρώπους του. Την Κάρπαθο τη φέρω μαζί μου όπου κι αν βρίσκομαι”.
Η Άννα Πολεμικού απαντά σε επτά ερωτήσεις του Μανώλη Δημελλά
- Δώσε μας στοιχεία από την καταγωγή σου. Έχεις μεγαλώσει στην Ρόδο; Η Κάρπαθος υπάρχει στη σκέψη κ την καθημερινότητα σου;
Καταρχάς, να ευχαριστήσω τα πολυδιάβαστα ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΑ ΝΕΑ για την πρόσκληση και την τιμητική φιλοξενία. Γεννήθηκα στη Νέα Υόρκη. Στη Ρόδο ολοκλήρωσα τις εγκύκλιες σπουδές μου. Ήμουν ένα παιδί με πολλά εξωσχολικά ενδιαφέροντα, τα οποία οι γονείς μου με ενθάρρυναν να καλλιεργήσω: πιάνο, θεωρία/αρμονία της μουσικής, μπαλέτο, μοντέρνο χορό, θέατρο, ξένες γλώσσες. Στη Μ. Βρετανία πραγματοποίησα τις βασικές, μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές μου στην Ψυχολογία. Στο Ηνωμένο Βασίλειο έζησα στις πόλεις Cardiff, Nottingham και Bath, ενώ συχνά επισκεπτόμουν την Οξφόρδη, το Reading και το Bristol, εξαιτίας των ερευνητικών συνεργασιών που διατηρούσα με τα αντίστοιχα Πανεπιστήμια. Παράλληλα, εργάστηκα σε διάφορες δομές ψυχικής υγείας και σε Ιδρύματα Ανώτατης Εκπαίδευσης.
Προέρχομαι από μια οικογένεια με μακρά μεταναστευτική ιστορία, η οποία αντανακλά την ιδιαίτερη κληρονομιά, σε βαθμό ξενιτεμού, όχι μόνο της Καρπάθου αλλά και των σημερινών Δωδεκανήσων. Ο πατέρας μου και τα αδέλφια του γεννήθηκαν στα Πηγάδια της Καρπάθου. Οι γονείς του ήταν Συμιακής καταγωγής. Η οικογένεια του πατέρα μου εγκαταστάθηκε στην Κάρπαθο το 1916, όπου άνοιξε ραφείο.
Η μητέρα μου γεννήθηκε στο γαλλόφωνο Midelt του Μαρόκου, από Καρπάθιους γονείς. Με την κατάλυση του γαλλικού και του ισπανικού προτεκτοράτου και την ανεξαρτητοποίηση του μαροκινού κράτους, άρχισε η μαζική αναχώρηση των Ελλήνων από το Μαρόκο. Ολόκληρη η οικογένεια μετανάστευσε στην Αμερική, όπου ήδη βρισκόταν ο εκ μητρός παππούς της μητέρας μου και πολλά άλλα μέλη της εκτεταμένης οικογένειας. Μέχρι σήμερα, το μεγαλύτερο μέρος της οικογένειάς μας – Ελληνοαμερικανοί τέταρτης και πέμπτης γενιάς— βρίσκεται στις Η.Π.Α. Δύο θείοι, ένας της μητέρας και ένας του πατέρα μου, υπηρέτησαν στον αμερικανικό στρατό στα πρώτα μισά του περασμένου αιώνα. Όμως η Κάρπαθος συνεχίζει να αποτελεί σημαντικό κομμάτι της ταυτότητάς μας. Γι’ αυτό εκπληρώσαμε, έστω μετά θάνατον, την επιθυμία του παππού μου (ο οποίος πέθανε στην Αμερική) να επιστρέψει στον προγονικό τόπο.
Γονείς και παππούδες αλλά και προπάπποι από την Κάρπαθο, οπότε είναι επόμενο να λογαριάζω αυτό το νησί κομμάτι της ιστορίας μου και να αναπτύξω μαζί του δεσμούς βαθιού ριζώματος. Νιώθω μια σχεδόν μεταφυσική σχέση με τον τόπο: τη φυσιογνωμία, τις μυρωδιές, τις γεύσεις, τις παραδόσεις και τους ανθρώπους του. Την Κάρπαθο τη φέρω μαζί μου όπου κι αν βρίσκομαι.
- Επηρεασμένη από τον πατέρα σου αποφάσισες να ασχοληθείς με την Ψυχολογία; Τι πιστεύεις ότι πρέπει να χαρακτηρίζει εκείνον που αποφασίζει να ασχοληθεί με ψυχικά ζητήματα;
Εξ αφορμής του ερωτήματος, συνειδητοποιώ ότι όλα τα αδέλφια έχουμε κάποια σχέση με τα επαγγέλματα υγείας. Ο ένας αδελφός μου είναι νευροχειρουργός στη Γερμανία. ο άλλος είναι επιστήμονας τροφίμων και διατροφής. Η αδελφή μου τελειώνει φαρμακοποιός… H Ψυχολογία είναι ένα αντικείμενο που αφορά στον άνθρωπο. Γι’ αυτό πιστεύω ότι σε επιλέγει, δεν το επιλέγεις. Στο σπίτι που μεγάλωσα, με έναν πατέρα που υπηρετούσε και υπηρετεί το ίδιο επάγγελμα, ψυχολόγος ήταν κάτι που ήσουν, όχι κάτι που έκανες. Φυσικά και η επιστήμη της Ψυχολογίας διδάσκεται, υπακούει σε κανόνες, στηρίζεται σε τεχνικές και απαιτεί μια δεξιοτεχνία, την οποία ένας επαγγελματίας δεσμεύεται να εξελίσσει δια βίου.
Το ξεκίνημα στο ταξίδι των σπουδών μου ήταν μια βουτιά σε αχαρτογράφητα νερά. Μέχρι και σήμερα, το γνωστικό αντικείμενο δεν έχει πάψει στιγμή να με κερδίζει και να με ανταμείβει με αυτεπίγνωση και με πολύτιμες ενοράσεις για την ανθρώπινη φύση. Πρόκειται για ένα επάγγελμα στο οποίο χρειάζεται πραγματικά να αφιερωθείς. Προϋποθέτει πολύχρονες και, συχνά, πολυδάπανες σπουδές. Όμως το βασικό εργαλείο του ψυχολόγου είναι ο εαυτός του: η προσωπική του αναζήτηση, αυτεπίγνωση, καλλιέργεια, αυτοβελτίωση.
Για μένα η Ψυχολογία είναι πρωτίστως μια ματιά στον κόσμο, μια προοπτική που χαρακτηρίζει όσους θέλουν να συναντήσουν τους ανθρώπους στον πυρήνα τους. Όχι από αποστασιοποιημένη περιέργεια, αλλά από αυθεντική διάθεση αυτοπροσφοράς. Δίχως την επιθυμία να προσφέρει, ένας ψυχολόγος δεν είναι παρά ένας φιλοπερίεργος παρατηρητής, ένας αδιάκριτος ερμηνευτής. Περιεργάζεται τους άλλους, χωρίς ποτέ να τους «αγγίξει» και, κυρίως, χωρίς ποτέ να τον «αγγίξουν».
3. Πόσο έχει εξελιχθεί η ψυχολογική έρευνα και στήριξη από την εποχή του Φρόιντ, του Λακάν και γιατί όχι ακόμη κ του Ρότζερς;
Όπως όλες οι επιστήμες, το σύνθετο μωσαϊκό της Ψυχολογίας διανύει «μόδες» και υπακούει στις επιταγές της εκάστοτε εποχής. Η Ψυχολογία πάντα έστρεφε το ενδιαφέρον της σε επίκαιρα κοινωνικά ζητήματα. Στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν δραστηριοποιήθηκε ο Φρόιντ, οι τεχνικές της Ψυχανάλυσης επέτρεψαν για πρώτη φορά τη διαχείριση των ενδοψυχικών συγκρούσεων που ταλάνιζαν την πουριτανική, Βιεννέζικη αριστοκρατία.
Η επαναστατική δεκαετία του 1960 σημαδεύτηκε από τους αγώνες για κοινωνική αναμόρφωση: εξουσιαστικές σχέσεις, έμφυλη βία, φυλετικές διακρίσεις, δικαιώματα των παιδιών, οικονομική ανισότητα, παγκόσμια ειρήνη. Τη δεκαετία του 1980, με την ταυτοποίηση του ιού ΗΙV, αναδύθηκε η ανάγκη εξειδικευμένης συμβουλευτικής στους πληττόμενους από ΗIV/AIDS, ενώ η αυξανόμενη ενσωμάτωση της ψηφιακής τεχνολογίας στις ζωές των ανθρώπων που γεννήθηκαν μετά τη δεκαετία του 1990 άλλαξε δια παντός τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και τον ρόλο των ανθρώπων μέσα σε αυτόν.
Σήμερα, ψηλά στη λίστα των ενδιαφερόντων βρίσκεται, μεταξύ άλλων, η αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου νου. Διαθέτουμε τεχνολογίες αιχμής στο πεδίο της νευροαπεικόνισης, όπως το fMRI, PET, MEG. Μέσω αυτών των τεχνικών, καθίσταται εφικτή η άμεση μελέτη του εγκεφάλου. Έτσι, τολμάμε να διεισδύσουμε στα άδυτα της ανθρώπινης συνείδησης.
Σε ψυχοκοινωνικό επίπεδο, σημαντική κρίνεται η στήριξη της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, των προσφυγικών πληθυσμών – είτε λόγω της παγκόσμιας κοινωνικο-πολιτικής αστάθειας, είτε λόγω της κλιματικής αλλαγής – και άλλων ευάλωτων ομάδων. Επιδιώκεται επίσης η μελέτη των παραγόντων που προάγουν την ανθρώπινη άνθηση: δηλαδή η ευζωία, η ευδαιμονία και η ικανοποίηση από τη ζωή, σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο. Η Ψυχολογία είναι μια ζωντανή επιστήμη. Διαρκώς εμπλουτίζεται, διευρύνεται και εμβαθύνει, προσφέροντας ανεξάντλητα αντικείμενα ερευνητικής μελέτης και πρακτικών εφαρμογών.
4.Με τι ασχολείσαι αυτή την περίοδο; Μετά την πρόσφατη έκδοση του βιβλίου σε συνεργασία με τον πατέρα σου να περιμένουμε κάτι ακόμη προσωπικό;
Πράγματι, πρόσφατα ολοκληρώσαμε το «Ψυχολογία του ΣΤΡΕΣ», το οποίο κυκλοφόρησε μεσούσης της πανδημίας και κάτω από συνθήκες πρωτόγνωρες για όλη την ανθρωπότητα. Σε έναν βαθμό, ζούμε στον απόηχο της έκδοσης αυτού του βιβλίου και την ανάγκη των αναγνωστών, που είναι και δική μας, να έρθουμε σε επαφή με αφορμή το περιεχόμενό του.
Κατά τα άλλα, το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας καταλαμβάνουν τα διδακτικά μου καθήκοντα. Εργάζομαι στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ως επιμορφώτρια σε προγράμματα δια βίου μάθησης. Διδάσκω, επίσης, μαθήματα Ψυχολογίας σε Αμερικανούς σπουδαστές που φοιτούν σε διάφορα Πανεπιστήμια των Η.Π.Α. Η πανδημία τους στέρησε την ευκαιρία να ταξιδέψουν και να ολοκληρώσουν το εξάμηνο της φοίτησής τους εδώ στην Ελλάδα. Με τα νέα δεδομένα, τα μαθήματα γίνονται εξ αποστάσεως και το ωράριο διδασκαλίας έχει προσαρμοστεί, έτσι ώστε να εξυπηρετεί δύο ζώνες ωρών.
Εξίσου πολύτιμο για μένα είναι το ψυχοθεραπευτικό έργο που πραγματοποιώ με τους ανθρώπους που επισκέπτονται το ιδιωτικό μου γραφείο. Σε ερευνητικό επίπεδο, διατηρώ συνεργασίες με συναδέλφους από το εξωτερικό, με τους οποίους μας συνδέουν κοινά επιστημονικά ενδιαφέροντα. Μεταξύ άλλων, αυτή η σύμπραξη έχει οδηγήσει σε πρωτοποριακές διεθνείς δημοσιεύσεις. Πολλές έχουν εκδοθεί από φορείς αναγνωρισμένου κύρους, όπως η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία και ο εκδοτικός οίκος Springer Nature, με έδρα την Ελβετία.
Όμως αυτό που πραγματικά με ξεκουράζει είναι η γραφή. Αυτή την περίοδο έχω αφοσιωθεί –στον βαθμό που επιτρέπουν οι υπόλοιπες υποχρεώσεις— στη συγγραφή ενός νέου βιβλίου, το οποίο ευελπιστώ να κυκλοφορήσει τον επόμενο χρόνο.
5. Με την πανδημία έχουν αυξηθεί οι περιπτώσεις συνανθρώπων που ζητούν βοήθεια; Είναι όπως λένε η επικοινωνία με έναν ψυχολόγο το πρώτο βήμα για τη λύση ιστών που μας απασχολούν;
Ένα ακόμα μεγαλύτερο πλεονέκτημα της ψυχοθεραπείας, κατά τη γνώμη μου, είναι ότι αποτελεί το πρώτο βήμα για ένα αυθεντικό, ουσιαστικό συναπάντημα με το εδώ-και-τώρα. Πιστεύω ότι η πανδημία έχει στερήσει από όλους μας τη δυνατότητα να ζούμε τις ζωές μας με φυσικότητα και αυθορμητισμό. Και, μαζί με αυτά, τους συνήθεις τρόπους αυτοδιαχείρισης της ψυχικής δυσφορίας. Εκεί που κανείς μπορούσε να ριχτεί στην εργασιοθεραπεία, να πάει μια εκδρομή για να αλλάξει παραστάσεις ή να συναντηθεί με έναν καλό φίλο, τώρα βρίσκεται εγκλωβισμένος, (και πολλές φορές άπραγος) με το δικό του ζόρι και τους προσωπικούς του δαίμονες.
Τα περισσότερα προβλήματα που μοιράζονται μαζί μου οι άνθρωποι που έρχονται στο γραφείο μου είναι τα ίδια με πριν, αλλά διογκωμένα. Ο κοινωνικός αποκλεισμός και η παρατεταμένη αβεβαιότητα που βιώνουμε λόγω COVID-19 έχει καταβάλει την ψυχική υγεία πολλών συνανθρώπων μας. Τα συμπτώματα που σχετίζονται με την ψυχική δυσφορία, όπως είναι το στρες και το άγχος, η κατάθλιψη, οι αϋπνίες και οι ψυχοσωματικές παθήσεις, βρίσκονται σε έξαρση. Η ανησυχία για τον κορωναϊό, σε συνδυασμό με το στρες που προκαλούν οι κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας, είναι παράγοντες που μπορούν να πυροδοτήσουν νέες ή να επιδεινώσουν υπάρχουσες ψυχιατρικές και νευρολογικές διαταραχές – κυρίως σε άτομα με σχετική προδιάθεση. Για παράδειγμα, αυξητικές τάσεις παρουσιάζουν οι ψυχαναγκασμοί που σχετίζονται με τη μικροβιοφοβία, όπως είναι το αναρίθμητο πλύσιμο των χεριών και οι εκτεταμένες πράξεις καθαρισμού.
Και για τα παιδιά, η νέα κατάσταση θέτει νέες ψυχοκοινωνικές προκλήσεις. Οπωσδήποτε η απουσία της δομής που προσφέρει το σχολικό περιβάλλον και η περιορισμένη συναναστροφή με φίλους είναι παράγοντες αποσταθεροποίησης. Ακόμα μία ομάδα συνανθρώπων μας, η οποία διατρέχει υψηλό κίνδυνο εκδήλωσης ψυχικών νοσημάτων – και που ομολογώ ότι συνεχώς έχω στον νου μου – είναι οι επαγγελματίες που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της μάχης κατά της πανδημίας. Δηλαδή, το υγειονομικό προσωπικό, οι δημοσιογράφοι και οι επαγγελματίες διάσωσης. Γενικά, όλοι οι επαγγελματίες που χρησιμοποιούν τα συναισθήματά τους, δηλαδή την καρδιά τους, για την ίαση ή την στήριξη των άλλων. Το συμπονετικό τραύμα και η συσσωρευμένη επαγγελματική εξουθένωση έχουν ήδη εγγραφεί στον ψυχισμό των ανθρώπων αυτών. Εκτιμώ, μάλιστα, ότι δεν έχει ακόμα αποκαλυφθεί το πλήρες ψυχικό κόστος της υπέρμετρης προσφοράς τους. Πάντως, είναι πολύ πιθανό ότι οι επιπτώσεις της πανδημίας στην ψυχική υγεία θα κρατήσουν περισσότερο από ό,τι οι επιπτώσεις στη σωματική υγεία.
Όμως παρά τις προκλήσεις της – ή μάλλον εξαιτίας των προκλήσεών της – η πανδημία έθεσε ορισμένες βάσεις για να επαναξιολογήσουμε, να αναθεωρήσουμε, να ανακαλύψουμε και ίσως να εκτιμήσουμε περισσότερο κάποια πράγματα στη ζωή μας. Σίγουρα οι κρίσεις μας μεταμορφώνουν. Σε τέτοιες περιόδους κάποιοι από εμάς συνθλίβονται και άλλοι αναγεννούνται. Γινόμαστε πιο συγκρατημένοι, άλλα ανακαλύπτουμε τη δύναμη και την αρετή που κρύβουμε μέσα μας. Μια πανδημία μπορεί να μας διευρύνει, να μας κάνει καλύτερους ανθρώπους, πιο δοτικούς, πιο ανεκτικούς με τους άλλους και πιο προσανατολισμένους στην κοινή, ανθρώπινή μας μοίρα. Όπως έλεγε και ο Αμερικανός παιδαγωγός και Πρεσβυτεριανός κληρικός Fred Rogers «[Σε στιγμές κρίσης] ψάξτε εκείνους που βοηθούν».
Η ψυχοθεραπεία ξεκινά με αφετηρία τη διάθεση για αυτοφροντίδα. Από εκεί κει ύστερα, βοηθά την ψυχοσύνθεσή μας να γίνει πιο ευρύχωρη και πιο «στρογγυλεμένη», ώστε να αγκυροβολεί στο παρόν και να μπορεί να συμπορεύεται λίγο πιο αβίαστα με την απρόβλεπτη ροή των γεγονότων. Εγώ τη θεωρώ επένδυση ζωής
6. Θα ήθελες να κάνεις κάτι παραπάνω για το νησί; Είναι η Κάρπαθος στη σκέψη σου;
Οπωσδήποτε η Κάρπαθος είναι πάντοτε στην καρδιά και στη σκέψη μου. Θα ήθελα να μπορέσω κάποια μέρα να φανώ χρήσιμη. Δεν ξέρω πώς και πότε, αλλά η επιθυμία και η διάθεση υπάρχει.
7 .Μίλησε μας για το πρώτο σου βιβλίο. Ένα βιβλίο μπορεί να μας κάνει να δούμε διαφορετικά τον κόσμο;
Το «Μεγαλώνοντας Πνευματικά Παιδιά» διαπραγματεύεται τις δυνατότητες που κρύβει μια παραγνωρισμένη, μα εξαιρετικά ισχυρή διάσταση του ανθρώπινου ψυχισμού: η πνευματικότητα. Στις μέρες μας, κατά κάποιον τρόπο, ο άνθρωπος έχει σχεδόν εξαντλήσει τα όρια της διανοητικής του εξέλιξης. Τρανό παράδειγμα είναι η πρόσφατη ανακάλυψη του εμβολίου κατά του COVID-19, σε λιγότερο από έναν χρόνο παγκόσμιας επιστημονικής προσπάθειας. Έχοντας πρόσβαση σε διαθέσιμους πόρους, αργά ή γρήγορα ο σύγχρονος άνθρωπος είναι ικανός να βρει λύσεις σχεδόν σε κάθε πρόβλημα.
Όμως ο άνθρωπος δεν εξαντλείται στην επιστημοσύνη του. Είμαι άνθρωπος σημαίνει αναζητώ τον σκοπό και το νόημα της ύπαρξής μου, πρεσβεύω το καλό, επιδιώκω τη βαθιά επαφή με τον κόσμο γύρω μου και κινούμαι προς την αυτο-ολοκλήρωση. Στην πνευματικότητα εγώ αναγνωρίζω το επόμενο εξελικτικό άλμα της ανθρωπότητας. Πρόκειται για μια εξευγενισμένη ποιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, η οποία προβλέπω ότι –αν είναι να πάμε μπροστά, ως ανθρωπότητα— θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο τα επόμενα χρόνια. Ήδη, τα πλεονεκτήματά της για τον ανθρώπινο ψυχισμό αποδεικνύονται από πολλές διεθνείς έρευνες. Ένιωσα, λοιπόν, έντονα την ανάγκη να παρουσιάσω στο Ελληνικό αναγνωστικό κοινό αυτή την ανθρώπινη διάσταση, με έναν τρόπο επιστημονικά τεκμηριωμένο και, ταυτόχρονα, βιωματικά προσεγγίσιμο. Γι’ αυτό και το βιβλίο, πέρα από το ότι αναφέρεται σε όσους εμπλέκονται στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, στην πραγματικότητα προσκαλεί κάθε αναγνώστη να ξαναεπισκεφτεί την παιδική του ηλικία, με σκοπό να εντοπίσει τα ίχνη των δικών του διαδρομών προς την πνευματική ολοκλήρωση. Έχω συμπεριλάβει και 25 βιωματικές δραστηριότητες για αυτό τον σκοπό.
Προς μεγάλη μου χαρά το «Πνευματικό Παιδί», όπως συχνά αναφέρομαι στο βιβλίο, φαίνεται να έχει αγαπηθεί πολύ. Βρίσκεται ήδη στη 2η του έκδοση και η ανατροφοδότηση που εισπράττω από συναδέλφους και από απλούς αναγνώστες είναι πολύ συγκινητική. Νιώθω ότι με αυτούς τους ανθρώπους μας συνδέει ένα κοινό όραμα και βρίσκω ελπίδα και ανακούφιση σε αυτό.
Κλείνοντας, θα ήθελα να ευχηθώ σε όλους τους συμπατριώτες και σε όλους τους αναγνώστες των Καρπαθιακών Νέων Καλές Γιορτές, πάνω απ’ όλα με υγεία και ασφάλεια, αλλά και με συναισθηματική πληρότητα, πνευματική ανάταση και αισιοδοξία για το μέλλον.
