γράφει ο Ηλίας Βασιλαράς
Γράφει ο ΜΓ Βαρβούνης- καθηγητής Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης- η λέξη ″απαρχές„ αποτελεί τεχνικό όρο της αρχαίας ελληνικής λατρευτικής πρακτικής και δηλώνει την πρώτη μερίδα των θυσιαζομένων, που προσφερόταν συμβολικά στον Θεό. Στην Παλαιά Διαθήκη αναφέρονται ″απαρχές θερισμού„ και επίσης απαρχές από το σιτάρι, λαδί, κρασί και μαλλί των προβάτων. Και συνεχίζει ο κ.Βαρβούνης παρά το γεγονός ότι ορισμένοι αποστολικοί κανόνες απαγορεύουν την προσφορά στο θυσιαστήριο απαρχών από καρπούς, ζώα και προϊόντα, στο Μέγα Ευχολόγιο συμπεριλαμβάνονται πολλές σχετικές ευχές, γεγονός που δείχνει ότι το έθιμο των απαρχών συνεχιζόταν κανονικά.
Το έθιμο αυτό που έχει σχεδόν παγκόσμια διάδοση στις αγροκτηνοτροφικές παραδοσιακές ανθρώπινες κοινωνίες συνεχίζει να τελείται ακόμα στην Κάρπαθο με μικρές τοπικές διαφορές.
Στο χωριό Σπόα το βρίσκουμε ως πανιέρι (πανέρι) που έτσι ονομάζεται ένας μεγάλος πλεκτός τύπος καλαθιού διαμέτρου περίπου ενός μέτρου με δύο λαβές. Στο πανέρι αυτό τοποθετούνται οι άρτοι όταν μεταφέρονται στην εκκλησία για να ευλογηθούν, τα γλεούδια * στους γάμους και τα φρούτα που θα πάνε στην εκκλησία για να ευλογηθούν και να μοιρασθούν στους προσκυνητές.
Οι εορτές της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος 6 Αυγούστου και το 15 Αύγουστο – οι πρώτες γιορτές του μήνα- είναι οι ημέρες που οι Σποΐτισσες παίρνουν τα πανέρια τους στην εκκλησία γεμάτα σταφύλια, σύκα, ροδάκινα, αχλάδια ομορφοστολισμένα με βασιλικά και λουλούδια.
Το πανέρι το μεταφέρουν οι γυναίκες σηκώνοντας το στο κεφάλι τους και το κατεβάζουν στα χέρια τους στην είσοδο της εκκλησίας για να το αποθέσουν μπροστά στο τέμπλο δίπλα από την Ωραία Πύλη. Αν τα πανέρια είναι πολλά τοποθετούνται δεξιά και αριστερά( της Ωραίας Πύλης).
Στο τέλος της λειτουργίας και μετά την αρτοκλασία ο ιερέας ευλογεί τους καρπούς με ειδική ευχή που διαβάζεται μόνο εκείνες τις μέρες.
″ Ευλόγησον, Κύριε, τον καρπόν τούτον της αμπέλου τον νέον, ον δια της του αέρος ευκρασίας, και των σταγόνων της βροχής και της των καιρών γαλήνης εις ταύτην την ωριμωτάτην στάσιν ελθείν ευδοκήσας„…..
Με τον καιρό τα πανέρια λιγοστεύουν και προστίθενται στους ντόπιους καρπούς και αγοραστοί όπως καρπούζια, πεπόνια, μπανάνες για να είναι λένε πιο πλούσιο το πανέρι, αλλά το νόημα παραμένει το ίδιο. Μετά την ευλόγηση των καρπών κάθε νοικοκυρά πιάνει το δικό της πανέρι και το περιφέρει σε όλους τους προσκυνητές να πάρουν ότι τους αρέσει και αντί ευχαριστών να συγχωρέσουν αυτούς που είχαν τα κτήματα ή γενικά να συγχωρέσουν τα πεθαμένα του.
Όπως είπαμε και πιο πάνω το έθιμο αυτό το συνεχίζουν ακόμα και σήμερα μερικά χωριά της Καρπάθου, και τελείται ανήμερα της ημέρας του Χριστού 6 Αυγούστου εκτός από τις Μενετές που γίνεται την παραμονή της εορτής.
Στη Βωλάδα ευλογούνται οι καρποί στη γιορτή του Σωτήρος και στο Μεσοχώρι παίρνουν στην εκκλησία την ίδια μέρα σταφύλια και σύκα για τους σύνωρους νεκρούς τους. Στο Σπόα εκτός από την ημέρα του Σωτήρους συγκεντρώνονται πανιέρα και το Δεκαπενταύγουστο ίσως επειδή οι καρποί είναι τότε πιο ώριμοι. Στα υπόλοιπα χωριά της Καρπάθου το έθιμο έχει ατονίσει σύμφωνα με μαρτυρίες ηλικιωμένων γυναικών αλλά και αντρών.
Ευχαριστώ για τις χρήσιμες πληροφορίες τους Σοφία Χατζηγεωργίου, Φραγκίσκη Σεβδαλή, πατέρα Επιφάνιο, πατέρα Δημήτριο Σκαρβελλάκη, Ρηγοπούλα Πρωτοψάλτη, Φανίτσα Μάλτα και Μαριγούλα Βασιλαρά.
Να έχουμε καλό Δεκαπενταύγουστο.
14.8.2022
πηγή Καρπαθιακά Νέα
