του Μανώλη Δημελλά
Κι όμως η ιστορία του σύγχρονου καμπαναριού των Μενετών ξεκινά με έναν κεραυνό! Αν δεν ήταν αυτός σίγουρα δεν θα υπήρχε ανάγκη, για να στείλει χρήματα από την Αμερική ο πατριώτης Μιχάλης Παζαρζής. Πρώτα για να φέρουν κάτω το παλιό και έπειτα να χτίσουν το 1950, το νέο κωδωνοστάσι που βλέπουμε, ακούμε και χαιρόμαστε σήμερα.
Το κακό ήρθε με μια θεομηνία, μια καταιγίδα, από κείνες που όμοια της δεν είχε γνωρίσει η Κάρπαθος, μα έτσι λέγανε, εκείνοι που άκουσαν την παράξενη ιστορία, και κάπως έτσι, εκείνα τα χρόνια, γράφτηκε στην εφημερίδα της Καρπάθου, τη “Δωδεκανησιακή Αυγή”.
Ήταν 15 Οκτώβρη του 1925 και η κακοκαιρία είχε δαγκώσει σφιχτά το νησί, το μάτι του παλιού Θεού της βροχής, του Δία, έπεσε ευθεία πάνω στις Μενετές. Σα να άνοιξαν οι ουρανοί, και δεν ήταν οι χείμαρροι, τα ρυάκια που κατέβαιναν από τα στενά και παρέσυραν χώματα, κλαδιά και πέτρες, ευτυχώς το χωριό δεν πιάνει νερό και τα (δ)ωματισμένα σπίτια άντεχαν, αφού οι τεχνίτες μας έκαναν καλά τη δουλειά τους. Αυτό που τρόμαζε ήταν οι αστραπές και τα μπουμπουνητά, που έσκαγαν σχεδόν ταυτόχρονα, πράγμα που έδειχνε πόσο κοντά ήταν η καταιγίδα.
Και δεν άργησε να συμβεί το κακό!
Ένα αστροπελέκι πήρε φόρα μέσα από τα πυκνά και ολόμαυρα σύννεφα, σα να φόρτωσε όλο το βάρος της βροχής και έπεσε πάνω στην άκρη του παλιού κωδωνοστασίου. Το πλήγωσε, αφού έκανε κομμάτια τη πιο ψηλή γωνιά του και άφησε σημάδι ένα τραχύ ράϊσμα δίπλα στο σταυρό. Όμως ο κεραυνός δε σταμάτησε εκεί το ταξίδι του, συνέχισε να κατεβαίνει προς τα κάτω και σάρωνε ότι έβρισκε στο πέρασμα του. Απότομα έστριψε δεξιά και πέρασε ξώφαλτσα από τη ξωπορτιά της Εκκλησία, εκεί άφησε ένα μαυρισμένο χνάρι του και έδωσε μια, πετάχτηκε στο λιοτρίβι. Εκεί σκότωσε το ανυποψίαστο μουλάρι του παπά-Νικόλα Σακελλαρίδη, ενώ χτύπησε και την οικονόμο του, την Ευδοξία, που την άφησε για τέσσερις μέρες αναίσθητη.
Ο κεραυνός αυτός δεν είχε προηγούμενο, δεν ησύχασε ούτε του έφταναν τα χτυπήματα σε ζώα και ανθρώπους. Τρύπωσε, όχι σε ένα, αλλά σε τέσσερα διπλανά σπίτια, έσπασε πόρτες και κλειδαριές, έφτασε να περάσει χοντρούς πέτρινους τοίχους και έκαμε τζαμιλίκια και καθρέφτες χίλια κομμάτια θρύψαλα.
Έκαμε τόσες ζημιές που στο τελευταίο σπίτι, ενός νιόπαντρου ζευγαριού, μπήκε πια αποκαμωμένος, αυτός ο αδιάντροπα απρόσκλητος κεραυνός, έσπασε μια μεγάλη στάμνα, και εκεί πάνω στα πύλινα κομμάτια της έγειρε και ξεψύχησε. Ο κεραυνός δεν ήρθε απροειδοποίητα, όπως περιγράφει ο λαϊκός Μενετιάτης ποιητής, Βάσος Γεραπετρίτης, ακριβώς μια μέρα πριν τη θεομηνία, η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας δάκρυσε. Το παράξενο γεγονός θεωρήθηκε ως ακόμη ένα θαύμα, και υποψίασε τους Μενετιάτες, που πίστεψαν ότι κάποιο κακό θα ζύγωνε το χωριό και θα έπρεπε να προφυλαχθούν.
Η μεγάλη ζημιά που έγινε στο καμπαναριό των Μενετών, στάθηκε αφορμή για να αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση της ζωής του.
Το πρώτο κωδωνοστάσι ήταν ένα πραγματικό αριστούργημα, άθλος από ντόπιους καλλιτέχνες, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Ντίνος Μελάς στην έρευνα του για την εκκλησία των Μενετών, και χτίστηκε μαζί με το σχολείο, όπως και τη κεντρική πύλη, μεταξύ των ετών 1865-1869. Πρωτομάστορας σε αυτά τα έργα αναφέρεται ο Μιχάλης Ζαβόλας.
Ο Γιώργος Σπανομανωλής θυμάται εκείνες τις ιστορίες, τους θρύλους για την κατασκευή του, έλεγαν ότι σε κάθε ένα από τα τέσσερα πανωσηκώματα, εκείνου του πανέμορφου καμπαναριού, υπήρχαν τα περίφημα σκαλιστά κολωνάκια, εκεί ήταν το μυστικό δέσιμο της κατασκευής. Οι Μενετιάτες μαστόροι τοποθετούσαν από έναν μπρούτζινο πύρο σε κάθε κρυφή εσοχή και πάνω στην εφαρμογή, έριχναν μέσα στη βάση τους βραστό θειάφι, αυτό όταν κρύωνε γινόταν πιο σκληρό από το καλύτερο τσιμέντο.
Το λαβωμένο καμπαναριό συνέχισε να χτυπά και η καμπάνα του, κι αυτή δωρεά από απόδημους Μενετιάτες Αμερικής το 1920, έφτανε να ακούγεται μέχρι κάτω στα Πηγάδια, όταν ήρθε ένα ακόμη αναπάντεχο χτύπημα, αυτή τη φορά βρυχήθηκαν τα σωθικά της γης.
Ήταν στις 9 Φλεβάρη 1948, στο μεγάλο σεισμό, όταν το καμπαναριό, λέει η ιστορία, πήγε και ήρθε τρεις φορές. Το είδε όλο το χωριό και τρόμαξε, είπαν πως έτσι ταλαιπωρημένο, κάποια στιγμή θα έρθει ξαφνικά κάτω, και θα παρασύρει και καμμιά ανυποψίαστη ψυχή.
Φαίνεται πως μερικοί διαφώνησαν, ανάμεσα τους και ο γερός μάστορας Κωσταντής του Μαρή, που είχε εντελώς διαφορετική άποψη. Για εκείνον η μεγάλη ταλάντωση του καμπαναριού ήταν δείγμα αντοχής και ευλυγισίας, και δεν υπήρχε κανένας λόγος φόβου. Αντίθετα, σύμφωνα με αυτόν το μάστορα, η κατασκευή παραήταν ανθεκτική στα χτυπήματα.
Όμως η γνώμη του δεν βάρυνε, έτσι η πλειοψηφία, έκρινε τη κατασκευή επικίνδυνη και το κτίσμα θεωρήθηκε ετοιμόρροπο και αποφασίστηκε το γκρέμισμα και το χτίσιμο ένος νέου κωδωνοστασίου. Σύμφωνα με σχέδια του υπουργείου Θρησκευμάτων, θα χτιζόταν ένα απέριτο, απλό, ωστόσο επιβλητικό καμπαναριό.
Το συνολικό κόστος κατασκευής του νέου καμπαναριού έφτασε τα 60 εκατομμύρια δραχμές, ενώ ο ομογενής Μενετιάτης Μιχάλης Παζαρζής που ανέλαβε τα έξοδα, ανακυρήχθηκε από την εκκλησία και την κοινότητα των Μενετών μεγάλος ευεργέτης.
Το πέρασμα του χρόνου κρύβει αναρίθμητες ιστορίες σε κάθε γωνιά του Ιερού βράχου των Μενετών, από όπου και αν ξεκινήσουμε, τη γαλαρία ή την άλλη πλευρά του βράχου, τον γκρεμό, φτάνει ένα πέρασμα, ένα μονάχα άγγιγμα στους τοίχους, για να βρεθούμε σε ένα “καταφύγιο ιδεολογίας, έναν φάρο πατριωτισμού και αντίστασης” ολόκληρης της Καρπάθου.
Μαρτυρίες
Γιώργος Σπανομανωλής
Πηγές
Αυγή της Καρπάθου
Καρπαθιακή
Η κεντρική εκκλησία Μενετών Καρπάθου, “Η κοίμηση της Θεοτόκου”
Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, Ντίνος Αντ. Μελάς, Αθήνα 2005
Ύμνος στη Κάρπαθο, Βάσου Γεραπετρίτη, Αθήνα 2006