Πυραγος Αϊβάτογλου Δημήτριος
Αργυραίς λόγχαις μάχου και πάντων κρατήσεις.
Να μάχεσαι με αργυρές λόγχες (δηλ. να δωροδοκείς) και θα κερδίσεις όλες τις μάχες.
Χρησμός της Πυθίας προς τον Φίλιππο Β’ της Μακεδονίας.
Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να αναδείξει, να ενημερώσει τους αναγνώστες για το δυσώδες φαινόμενο της διαφθοράς και ειδικότερα στους κόλπους όπου ασκείται η δημόσια εξουσία, όπως κατεξοχήν ασκούν οι Πυροσβεστικοί υπάλληλοι ανά την επικράτεια.
Όπως εμφαίνεται στην αρχαία ρήση της Πυθίας, το φαινόμενο της διαφθοράς δεν είναι νέο. Έχει μακρές ρίζες που φθάνουν ως την αρχαιότητα. Πλείστα παραδείγματα διαφθοράς, τόσο στα αρχαία χρόνια όσο και στην νεότερη ιστορία, τα οποία όμως για δεν κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούν στο παρόν άρθρο.
Ειδικότερα στο δημόσιο χώρο, κατά τον οποίο ερείδεται και το Πυροσβεστικό Σώμα, η διαφθορά εμφανίζει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.
Σε αυτήν μετέχουν κατά κανόνα πολιτικοί, κρατικοί ή δημόσιοι υπάλληλοι, και γενικότερα αξιωματούχοι.
Δεν αφορά ιδιωτικές συναλλαγές αλλά ανάγεται στην κρατική δράση και έχει σκοπό, συνήθως, την πρόσβαση σε ευκαιρίες πλουτισμού. Οφείλεται, συνήθως, σε κακή οργάνωση της Διοίκησης που ευνοεί την ανάπτυξη πελατειακών σχέσεων και την παρέμβαση πολιτικών παραγόντων.
Αναφορικά με το προαναφερθέν φαινόμενο, συμφυές με την άσκηση δημόσιας εξουσίας στην οποία κοινωνοί της είναι αξιωματούχοι, δηλαδή άτομα που την δεδομένη χρονική στιγμή κατέχουν αξίωμα, έχει αναφερθεί ο Έντουιν Σάδερλαντ (Edwin Sutherland), Αμερικανός κοινωνιολόγος ο οποίος θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς εγκληματολόγους του 20ού αιώνα.
Μέχρι της εμφανίσεως της ρηξικέλευθης θεωρίας του Sutherland, οι επιστήμονες στήριζαν την άποψη πως οι κοινωνοί του εγκλήματος, ήταν άνθρωποι του κοινωνικού περιθωρίου και ότι οι παραβατικές τους ενέργειες ήταν απόρροια της οικονομικής και κοινωνικής τους ανέχειας.
Πρωτοτυπώντας ο προαναφερθείς, εξέφρασε την θεωρία για τα εγκλήματα των ισχυρών και γενικότερα για τα εγκλήματα του λευκού κολάρου. Στην εξέλιξη της πολύπλευρης επιχειρηματολογίας του, υποστήριξε ότι, το έγκλημα έχει την βάση του στα σύνολα της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Η βασική έκφραση, για το έγκλημα γενικότερα, βρίσκεται μέσα στα πλαίσια της κοινωνικής σύγκρουσης πρωτίστως και δευτερευόντως στην κατάχρηση της εξουσίας, ιδίως από ομάδες ατόμων οι οποίες προέρχονται από τα ανώτερα-ισχυρά κοινωνικά στρώματα.
Δόθηκε έμφαση από τον Sutherland, ιδίως στην έννοια της εξουσίας και της επιρροής σε διάφορα κοινωνικά επίπεδα.
Αναφορικά με την εγκληματολογική ανάλυση και προσέγγιση, είναι το ποιος εμπλέκεται στο έγκλημα και γιατί. Η θετικιστική εγκληματολογία έχει αναπτυχθεί κυρίως γύρω από αυτά τα δύο ερωτήματα. Τις τελευταίες δεκαετίες όμως παρατηρείται όλο και μεγαλύτερη εμπλοκή των γυναικών σε τέτοια εγκλήματα λόγω της μεγάλης συμμετοχής τους στην εργασία. Αναφορικά με το γιατί, όπως προτείνει ο Shichor, η πιο προφανής εξήγηση, είναι ότι η απληστία, είναι ο κύριος αιτιολογικός παράγοντας του εγκλήματος των λευκών κολάρων, το παραπάνω σημειώνει πως είναι πολύ πιθανό αλλά και πολύ γενικό.
Η κριτική εγκληματολογία από την άλλη, χρησιμοποίει την κριτική ανάλυση στον εγκληματολογικό κλάδο, στην μελέτη του εγκλήματος και στην απονομή της ποινικής δικαιοσύνης. Επίσης εντοπίζει το έγκλημα, την απόκλιση και την κοινωνική σύγκρουση μέσα στις συγκυρίες που το προσδιορίζουν. Το πρόβλημα έτσι της εγκληματικότητας μετατίθεται από το έγκλημα στην βλάβη, από την τιμωρία στην θεραπεία .
Επίσης, άξιο αναφοράς στο παρόν άρθρο είναι η θεωρία των «εγκληματικών ευκαιριών» όπως διατυπώθηκε από τους Felson και Clarke . Ειδικότερα, η θεωρία στηρίζεται, στο ότι οι εγκληματικές ευκαιρίες είναι ειδικευμένες, εξαρτώνται από καθημερινές δραστηριότητες των ατόμων και ότι μερικά αντικείμενα (στόχοι) είναι πιο ελκυστικά. Το έγκλημα μπορεί να περιοριστεί αν περιορίσουμε τις παρεχόμενες ευκαιρίες.
Επιπρόσθετα, η θεωρία της ορθολογικής επιλογής (Rational Choice Theory) των Cornish και Clarke, όπου τα βασικά της σημεία είναι ο ατομικισμός και η μεγιστοποίηση κέρδους του επίδοξου δράστη. Αυτός υπολογίζει τον στόχο και τα μέσα που διαθέτει, καθώς και το κόστος και το όφελος (χρόνος, ικανότητα, διαθεσιμότητα πληροφορίας) και αποφασίζει αναλόγως.
Ως προς τον ορισμό του φαινομένου της διαφθοράς, προτείνονται ως ορισμοί, της Παγκόσμιας Τράπεζας και της Διεθνούς Διαφάνειας. Η διαφθορά ορίζεται ως η εκμετάλλευση της δημόσιας θέση κάποιου για τον προσπορισμό παράνομου ατομικού κέρδους. Το πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για την διαφθορά την ορίζει ως «κατάχρηση εξουσίας για ατομικό κέρδος».
Ο ορισμός της διαφθοράς, στερείται «ξεκάθαρου» περιεχομένου και είναι δύσκολο να οριστεί με σαφήνεια.
Η διαφθορά επιβραδύνει την οικονομική ανάπτυξη μιας κοινωνίας, καθώς επέρχεται η εκτροπή πόρων από παραγωγικές διαδικασίες και υπονομεύει την αποτελεσματικότητα της Δημόσιας Διοίκησης. Ειδικότερα όταν οι δημόσιοι πόροι είναι περιορισμένοι, το ζήτημα της διαφθοράς υπονομεύει την βιωσιμότητα του κρατικού προϋπολογισμού και μειώνει τις δημόσιες δαπάνες οι οποίες μπορούν να διατεθούν σε επενδύσεις .
Σε επίπεδο Ευρώπης, η δεύτερη Έκθεση Συμμόρφωσης που υιοθετήθηκε από την GRECO κατά την 77η Σύνοδο της Ολομέλειας της, την 01-03-2018 και παραλήφθηκε στις 02-08-2019, αξιολογεί τα μέτρα που έλαβαν οι Ελληνικές Αρχές για την εφαρμογή των συστάσεων που διατυπώθηκαν στην Έκθεση Αξιολόγησης του Τετάρτου Γύρου στην Ελλάδα.
Από την άλλη πλευρά, τα αποτελέσματα από την έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι απολύτως αποθαρρυντικά για τη χώρα, η οποία αποκλίνει σημαντικά από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Την ίδια ώρα, οι ελληνικές αρχές παρουσιάζουν επιλεκτικά συγκεκριμένα μόνο στοιχεία της έρευνας.
Ορισμένα ενδιαφέροντα στοιχεία της έρευνας:
→ 98% των πολιτών πιστεύει πως υπάρχει εκτεταμένη διαφθορά σε όλους τους τομείς της χώρας [ ο Μ.Ο. στην ΕΕ είναι: 68% ].
→ 51% των πολιτών πιστεύει πως η διαφθορά αυξήθηκε τα τελευταία τρία χρόνια στη χώρα μας [ ο Μ.Ο. στην ΕΕ είναι: 41% ].
→ 59% των πολιτών πιστεύει πως επηρεάζεται η καθημερινότητά του από τα επίπεδα διαφθοράς [ ο Μ.Ο. στην ΕΕ είναι: 24% ].
→ 47% των πολιτών δεν πιστεύει πως μπορεί να αποδειχτούν οι υποθέσεις διαφθοράς [ ο Μ.Ο. στην ΕΕ είναι: 48% ].
→ 51% των πολιτών πιστεύουν πως το να καταγγείλουν υποθέσεις διαφθοράς είναι άσκοπο, καθώς οι υπαίτιοι δεν θα τιμωρηθούν [ ο Μ.Ο. στην ΕΕ είναι: 30% ].
→ 41% των πολιτών πιστεύουν πως όλοι γνωρίζουν για υποθέσεις διαφθοράς αλλά κανείς δεν καταγγέλλει τίποτα [ο Μ.Ο. στην ΕΕ είναι: 21% ].
→ 93% των πολιτών πιστεύει πως η στενή σχέση ιδιωτικού και δημόσιου τομέα οδηγεί σε διαφθορά [ ο Μ.Ο. στην ΕΕ είναι: 77% ].
→ 90% των πολιτών πιστεύει πως η διαφθορά είναι μέρος της επιχειρηματικής κουλτούρας στην Ελλάδα [ ο Μ.Ο. στην ΕΕ είναι: 61% ].
→ 73% των πολιτών πιστεύουν πως για να επιτύχουν επιχειρηματικά θα πρέπει να έχουν διασυνδέσεις στο Δημόσιο [ ο Μ.Ο. στην ΕΕ είναι: 53% ].
Πρόσφατα δημοσιεύτηκε η έκθεση της Κομισιόν για το επίπεδο της διαφθοράς στην Ε.Ε. και στη χώρα μας με αναφορά στα επιμέρους στοιχεία, που την συνθέτουν. Σύμφωνα με το ευρωβαρόμετρο η χώρα μας έρχεται πρώτη σε διαφθορά σε ολόκληρη την Ε.Ε. με το 98% των πολιτών να θεωρεί, ότι το πρόβλημα είναι ιδιαιτέρα εκτεταμένο στη χώρα, ενώ έπονται η Κροατία και η Κύπρος με 94% και η Ουγγαρία με 91%.
Σύμφωνα με τον πίνακα διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας η χώρα μας βαθμολογήθηκε με 49/100 και κατετάγη 17η στην Ε.Ε. και 58η παγκοσμίως, αισθητή βελτίωση έναντι της 69ης θέσης το 2018 .
Είναι γεγονός, ότι τα τελευταία χρόνια το ζήτημα της διαφθοράς του δημοσίου τομέα, κυρίως η δημοσιοποίηση των ευρημάτων των ερευνών και οι πειθαρχικές και δικαστικές διαδικασίες έχουν μπει από τα αρμόδια υπηρεσιακά και πολιτικά όργανα κάτω από το χαλί και όλοι ασχολούνταν με τη διαφθορά σε κάποιους δημόσιους οργανισμούς, που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν για πολιτική εκμετάλλευση και μέχρις εκεί. Σαφώς η ΕΑΔ έχει παράξει έργο, αλλά το έχει ανακοινώσει μόνο στατιστικά και όχι με δημόσια παρουσίαση των περιπτώσεων.
Αναφορικά με το Πυροσβεστικό Σώμα, η ετήσια έκθεση της Διεύθυνσης Εσωτερικών Υποθέσεων της ΕΛ.ΑΣ, παρουσίασε έντεκα (11) καταγγελίες για Πυροσβεστικούς Υπάλληλους κατά το έτος 2018 . Κατά το έτος 2019, που είναι το πιο πρόσφατο στοιχείο, παρουσίασε αντίστοιχα πέντε (5) καταγγελίες για Πυροσβεστικούς Υπάλληλους .
Καταλήγοντας, όπως χαρακτηριστικά τόνισε ο Υπουργός Επικρατείας, Καθηγητής Γεραπετρίτης Γ., στο 1ο φόρουμ ακεραιότητας που διοργάνωσε η Εθνική Αρχή Διαφάνειας στις 09-12-2021, ” ο πιο εύκολος τρόπος για να βυθιστείς στην διαφθορά είναι να έχεις πολλούς μηχανισμούς κατά της διαφθοράς”. Είναι σημαντικές οι ενημερώσεις του κοινού και οι διαμορφώσεις κοινωνικών συνειδήσεων για την επικινδυνότητα του φαινομένου της διαφθοράς . Η αφομοίωση αυτών των αρχών σε βάθος χρόνου επιτυγχάνεται κυρίως μέσω της παιδείας, επιμένοντας στο ότι υπάρχουν αξίες που τοποθετούνται πιο πάνω από το προσωπικό συμφέρον, καταργώντας τον ατομικισμό, εξυψώνοντας το συμφέρον του κοινωνικού συνόλου, με αρωγό όμως την πολιτεία και τους θεσμούς που έχουν ταχθεί υπέρ αυτού του σκοπού.
Οι συνέπειες της διαφθοράς στον δημόσιο χώρο, ιδίως όταν γενικευτεί, είναι ολέθριες για τους θεσμούς, για την οικονομία και για την κοινωνική ζωή, διότι η νομιμότητα καταλύεται και οι θεσμοί περιφρονούνται, προσθέτοντας την απαξίωση της ατομικής αρετής και του προσωπικού ήθους .
Όπως τονίζει ο Δαλακούρας, χωρίς την προώθηση συνολικών λύσεων, η καταπολέμηση της διαφθοράς με το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο θα εμφανίζεται να υπακούει σε αναγκαιότητες που υπερβαίνουν το ίδιο το κρατούν σύστημα .
Βιβλιογραφία
Ελληνόγλωσση
Δαλακούρας Θ., “Δικονομικές ρυθμίσεις για την αντιμετώπιση του οικονομικού εγκλήματος και της διαφθοράς στον δημόσιο τομέα”, Τιμητικός τόμος Ν. Κουράκη, Αθήνα, 1/2016, σελ. 2.
Θεματικό ενημερωτικό δελτίο Ευρωπαϊκού εξαμήνου για την καταπολέμηση της διαφθοράς, 2011:1 θεματικό ενημερωτικό δελτίο Ευρωπαϊκού εξαμήνου για την καταπολέμηση της διαφθοράς. https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/file_import/european-semester_thematic-factsheet_fight-against-corruption_el.pdf, προσπέλαση στις 29/05/2020
Παρουσιάσεις Εγκληματολογικής Θεωρίας Καθηγ. Ε.Λαμπροπούλου.
Χρυσικός Δ. – Βλάσσης Δ., ‘‘Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά της Διαφθοράς ως μεταίχμιο και σημείο αναφοράς των σχετικών πρωτοβουλιών και δράσεων της διεθνούς κοινότητας’’, Ποιν.Δικ. 6/2004, σελ. 726.
Ξενόγλωσση
Felson M. & Clarke R. (1998), Opportunity makes the thief, Editor: Barry Webb, Police Research Group, London: Home Office, p. 38.
Klitgard R. ‘‘Διαφθορά: Ένα παγκόσμιο πρόβλημα. Κι όμως υπάρχουν λύσεις…’’, αναδημοσίευση από το περιοδικό GURRIER της UNESCO, Αστυνομική Επιθεώρηση, Νοέμβριος 1998, σελ. 687.
Ηλεκτρονικές αναφορές
https://www.capital.gr/me-apopsi/3650931/i-ekthesi-tis-komision-gia-ti-diafthora
http://www.astynomia.gr/images/stories/2020/files20/2018-apologismos-dey.pdf
Τι αποκαλύπτει η έκθεση για τη διαφθορά στην ΕΛ.ΑΣ. και στο Δημόσιο
https://europa.eu/eurobarometer/surveys/detail/2658
Του Πυραγού Αϊβάτογλου Δημήτριου
Msc MBA
Msc Εγκληματολογίας
Υπ. Δρ. Εγκληματολογίας, Τμήμα Κοινωνιολογίας Παντείου Πανεπιστημίου
15.7.2023
Καρπαθιακα Νέα
