Η 19η Αυγούστου είναι η Παγκόσμια Ημέρα Φωτογραφίας, μια γιορτή προς τιμήν της ανακάλυψης της φωτογραφίας! Καθιερώθηκε το 2010, με στόχο να παροτρυνθούν φωτογράφοι διεθνώς, ώστε να μοιραστούν μέσω του διαδικτύου μια φωτογραφία του κόσμου τους, να επικοινωνήσουν δηλαδή μέσω της τέχνης της φωτογραφίας. Αφορμή για την επιλογή της συγκεκριμένης ημέρας υπήρξε η εφεύρεση της Δαγκεροτυπίας (daguerreotype).
Η Κάρπαθος με την ζωντανή της παράδοση και τους αυθεντικούς ανθρώπους της αποτέλεσε και αποτελεί πόλο έλξης για χιλιάδες φωτογράφους, ερασιτέχνες αλλά και επαγγελματίες. Φωτογράφους που μέσα από ένα και μοναδικό κλικ άφησαν και αφήνουν το δικό τους χνάρι στο παγκόσμιο γίγνεσθαι της εικόνας. Ειδικά σήμερα, με την αυτόματη επικοινωνία, μια εικόνα της Καρπάθου χρειάζεται μόνο ελάχιστα δευτερόλεπτα για να το μοιραστεί κυριολεκτικά με όλο τον πλανήτη.
Η Κάρπαθος θα έπρεπε από πολλά χρόνια να έχει μουσείο Φωτογραφίας και δικαιωματικά αυτό θα έπρεπε να είναι στην Όλυμπο, στο χωριό που έχουν επισκεφθεί φωτογράφοι που χωρίς ντροπή θα τους χαρακτηρίζαμε γκουρού της τέχνης. Ωστόσο στο νησί η προοπτική ενός Μουσείου Φωτογραφίας δεν έχει οπαδούς και για την ώρα φαίνεται να είναι πολύ δύσκολη.
Πρώτος από όλους τους φωτογράφους που έκαναν διάσημη την Κάρπαθο με τις εικόνες του δε μπορεί να είναι άλλος από τον Κωνσταντίνο Μάνο. Ο φωτογράφος γεννήθηκε στην Κολούμπια, στη Νότια Καρολίνα των ΗΠΑ, από γονείς Έλληνες μετανάστες, με καταγωγή από το νησί Αφισιά του Μαρμαρά. Πρόκειται για τον πρώτο φωτογράφο που έβαλε την Κάρπαθο σε γκαλερί και μουσεία τέχνης. Τον πρώτο που συνδέει επίσημα το νησί με τη παγκόσμια φωτογραφία.
Ταξίδεψε στην Ελλάδα το 1961, όπου αρχικά σχεδίαζε να περάσει ένα χρόνο φωτογραφίζοντας, είχε σκοπό να μαζέψει υλικό για την έκδοση ενός βιβλίου. Τελικά, έμεινε τρία χρόνια, μέσα σε αυτά βρέθηκε στη Κάρπαθο, και έκανε Πάσχα στην Όλυμπο.
Ακολούθησαν δεκάδες βραβεύσεις, τεράστια αναγνώριση και σεβασμός στο έργο του μοναδικού καλλιτέχνη που από αρκετούς, και όχι άδικα, θεωρείτε ένας από τους καλύτερους Έλληνες φωτογράφους. Για τους υποψιασμένους, ο Μάνος παραμένει ένα τεράστιο απροσπέλαστο βουνό, πως αλήθεια φτάνεις να φωτογραφήσεις τη Κάρπαθο, και να μην τον αντιγράψεις;
Τα Α/Μ του Μάνου, αποδεικνύουν την δύναμη της ομιλούσας στατικής φωτογραφίας. Μέσα σε ένα βανάκι είχε κουζίνα και κρεβάτι, έτσι γύρισε όλη την Ελλάδα, αναγνώρισε και στάθηκε στην Όλυμπο της Καρπάθου. Τον γοήτευσε, όπως λέει στις συνεντεύξεις του, το χαμόγελο και η σπάνια αυθεντικότητα, η αθωότητα των ανθρώπων.
Ο Μάνος είναι ένας παρατηρητής, δεν του αρέσει να τον παρατηρούν, και δε ταξίδεψε μέσα από κάποιο προετοιμασμένο σενάριο. Ασύλληπτα γρήγορος και ακριβέστατος στις λήψεις του, επιβεβαιώνει σε κάθε φωτογραφία ένα τεράστιο πηγαίο ταλέντο και σκληρή δουλειά.
Ο χαρισματικός Παύλος Μυλώφ
Γεννημένος το 1890 στην Βεσσαραβία, που σήμερα διοικητικά ανήκει στη Μολδαβία, ο Παύλος Μυλώφ κατέφυγε μαζί με τη μητέρα του στην Ελλάδα μετά τη Ρωσική Επανάσταση. Εδώ έμεινε μέχρι και τον θάνατό του το 1972. «Είναι 100% Ελληνας» υποστήριξε ο φωτογράφος, συγγραφέας και μελετητής της φωτογραφίαςΓιάννης Σταθάτος. «Ηταν ένας φωτογράφος-δημοσιογράφος που έζησε κατά κύριο λόγο στην Αθήνα. Υπήρξε μεταξύ άλλων και ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Φωτογραφικής Εταιρίας, καθώς και μέλος της Ενωσης Συγγραφέων».
Λάτρης του τοπίου, ο Μυλώφ βρέθηκε στην Κάρπαθο και κατέγραψε εικόνες που ίσως να μην είναι γνωστές στο κοινό.
«Η διάσωση κάθε σημαντικού σε όγκο ή ποιότητα φωτογραφικού αρχείου αποτελεί κέρδος όχι μόνο για την ιστορία του μέσου, αλλά και για την αναζήτηση και κατανόηση του χαμένου παρελθόντος – για την οποία αναζήτηση, όπως μας θυμίζει ο Προυστ, εξίσου σημαντικό ρόλο με τα ουσιώδη παίζουν τα εκ πρώτης όψεως επουσιώδη. Ποιος άλλος -εκτός από τον Μυλώφ- διανοήθηκε τότε να φωτογραφίσει, εκτός από την Ακρόπολη των Αθηνών, το ταπεινό εσωτερικό ενός περιπτέρου;» υπερθεμάτισε ο κ. Σταθάτος.
Ο φωτογράφος Κώστας Μπαλάφας.
Ο φωτογράφος της αντίστασης γεννήθηκε στην Κυψέλη της Άρτας, ορεινό χωριό της Ηπείρου, από γονείς αγρότες. Ο Κώστας Μπαλάφας, ένοπλος μαχητής, αλλά και ο φωτογράφος του 85ου Συντάγματος, της 6ης ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ, στα χρόνια του πολέμου.
Η πορεία του χρόνου δίνει φτερά, απογειώνει τη δουλεία του Μπαλάφα. Ενώ στεγνώνει το συναίσθημα από τα γεγονότα της εποχής, φτάνει μια ματιά στις καταγεγραμμένες εικόνες του: στον Άρη Βελουχιώτη, τις γυναίκες του πολέμου ή τα πεινασμένα παιδιά της εποχής, για να κάνουμε εκείνες, τις άγνωστες στιγμές, ολότελα δικές μας.
Ο Ηπειρώτης Μπαλάφας ταξιδεύει στη Κάρπαθο, κι αυτός θα βρεθεί στο πανηγύρι του Αη Γιάννη, στέκεται και καταγράφει την Όλυμπο. Έχει άποψη, πολιτικές καταβολές και προσπαθεί να δημιουργήσει κοινωνικό προβληματισμό, όπως λέει ο ίδιος σε μια συνέντευξη του:
“η φωτογραφία είναι η τέχνη που για πρώτη φορά έχει τόσες δυνατότητες, κατέβηκε στα λαϊκά στρώματα κι έγινε στον καθέναν προσιτή, είτε ως θέαση, είτε ως δημιουργία. Είναι η τέχνη που καταγράφει με σαφήνεια την αλήθεια και την πραγματικότητα και έγινε ακόμα το απαραίτητο βοήθημα της επιστήμης”. (Συν. του Κ. Μπαλάφα στον Γιάννη Βελλή,www.pramnos.net/postp39600.html#39600)
Ο Μπαλάφας δεν λειτουργεί μέσα από φτιασιδώματα, δεν ακολουθεί παρεμβατικές πρακτικές, πιστεύει το θέμα του, δίνει χρόνο σε αυτό, συμμετέχει και γεμίζει ενέργεια, με κύριο στόχο να ανοίξει διάπλατα τα μάτια μας.
Ο Τσέχος φωτογράφος Josef Koudelka, είναι η επόμενη στάση μας.
Γεννήθηκε στη Boskovice της Μοραβίας, στην πρώην Τσεχοσλοβακία. Ξεκίνησε φωτογραφίζοντας την οικογένειά του και τους γύρω του με μια μηχανή Bakelite 6×6. Το 1961 πήρε το πτυχίο του από το Πολυτεχνείο της Πράγας και την ίδια χρονιά έκανε την πρώτη έκθεση φωτογραφίας.
Τα πρώτα 17 χρόνια που τριγυρνά τον κόσμο, όπως ο ίδιος αποκαλύπτει σε μια συνέντευξη του, δεν πλήρωσε ποτέ για δωμάτιο. Λίγο πιο κάτω θα μας πει: “Έχω δύο πουκάμισα που διαρκούν για τρία χρόνια. Κοιμάμαι με αυτά. Κρατάω το διαβατήριό μου στην τσέπη και κάποια χρήματα στην άλλη. Κουβαλάω μόνο τα πράγματα που χρειάζονται – τις φωτογραφικές μηχανές μου, φιλμ και ένα εφεδρικό ζευγάρι γυαλιά “.
(http://erickimphotography.com/blog/2013/03/28/10-lessons-josef-koudelka-has-taught-me-about-street-photography/)
Ο Κουντέλκα επεξεργάζεται διαφορετικά τα δεδομένα, δείχνει να σιχαίνεται την τυποποίηση, βλέπει “αλλιώς” τις ίδιες εικόνες, δεν είναι αυτοσκοπός η καταγραφή, και πολλές φωτογραφικές προσπάθειες, όπως λέει ο σημαντικός Ροδίτης φωτογράφος Νίκος Κασσέρης “δεν καταλήγουν πουθενά”, αν ο Κουντέλκα δεν έχει πιστέψει ο ίδιος σε αυτές. Περιμένει, αλλάζει θέσεις και φακούς, παρακολουθεί το θέμα του από άσχετες γωνιές, γίνεται απρόβλεπτος. Προσπαθεί, και ίσως να διαφωνήσουμε, ίσως να μην πιστέψουμε στην διαφορετικότητα του, όμως η εικόνα του αποκτά τεράστια δύναμη μέσα από το σπάσιμο των δεδομένων.
Και συνεχίσουμε με τον François Le Diascorn.
Γάλλος φωτογράφος που γεννήθηκε στο La Fleche, κοντά στο Le Mans.
Στη σελίδα του αναφέρει: “Ανθρωπιστής, που ανέπτυξε ένα ποιητικό όραμα του κόσμου μέσω της εικόνας, στην οποία το όνειρο είναι παράλληλο με την πραγματικότητα.
Τίποτα στην παιδική ηλικία ή στην οικογένεια του δεν έδειχνε ότι θα ακολουθούσε καλλιτεχνική διαδρομή, αντίθετα, με τη συμβουλή του καθηγητή πατέρα του, ακολούθησε σπουδές στο Ινστιτούτο Πολιτικών Σπουδών (IEP) του Πανεπιστημίου του Παρισιού”.
Ας αφήσουμε τον ίδιο να μιλήσει για το ταξίδι του στα Ελληνικά νησιά και τη Κάρπαθο στις αρχές της δεκαετίας του 1980:
«Όταν πήγα στην Ελλάδα για πρώτη φορά πριν από είκοσι χρόνια, στο χωριό της Ολύμπου Καρπάθου, οι άνθρωποι εξακολουθούσαν να φωτίζονται από κεριά και λάμπες πετρελαίου.
Τη νύχτα η ατμόσφαιρα ήταν βιβλική . Αλλά ακόμα και την ημέρα, ζούσαν με ένα τρόπο ζωής που ελάχιστα έχει αλλάξει από την αρχαιότητα.
Οι νησιώτες είχαν διατηρήσει μια γλώσσα παρόμοια με την αρχαία ελληνική. Οι γυναίκες, ακόμα και οι νέοι, συνέχιζαν να ντύνονται με παραδοσιακές φορεσιές. Τα ελαιοτριβεία, η αιολική ενέργεια, το άλεσμα των σιτηρών που για την συγκομιδή χρησιμοποιούσαν ένα δρεπάνι, όχι από άγνοια, αλλά από επιλογή, επειδή πολλοί χωρικοί και ομογενείς είχαν εισοδήματα από την Αυστραλία ή την Αμερική γνώριζαν τις σύγχρονες τεχνικές.
Αυτή η αρμονία ήταν πάνω στο ρυθμό της αρχαίας ζωής, μονότονη, λιτή και ειρηνική, από κοινού με πολλά άλλα νησιά, ξεχασμένα στο νοτιότερο άκρο της Ευρώπης…“. (lediascorn.com)
Τίτλος στο Καρπάθικο άλμπουμ του φωτογράφου: “a vanishing world in Karpathos Greece”.
Ο Γάλλος φωτογράφος αγγίζει τη μεγαλοπρέπεια της καθημερινής στιγμής, κι αυτός με νορμάλ και ευρυγώνιους φακούς, πλησιάζει πολύ κοντά στο θέμα, και δείχνει φανερή αδυναμία στη παγίδευση της κίνησης.
Ξαναγυρνάμε σε έναν δικό μας, το Θεσσαλονικιό Γιάννη Δήμου.
Σπούδασε Ιστορία Τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο και πήρε μεταπτυχιακό στη Ζωγραφική το 1968. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα το 1969, δίδαξε Καλές Τέχνες, Φωτογραφία και Φιλοσοφία στις Αμερικάνικες Σχολές Παροικίας στην Αθήνα.
Ο Δήμου είναι ενεργός και παθιασμένος υποστηρικτής της φωτογραφίας στην Ελλάδα.
Το 1979, μαζί με άλλους τέσσερις φωτογράφους δημιούργησε το Φωτογραφικό Κέντρο Αθηνών. Το 1988, με την γυναίκα του, την Μπερναρτίν, σύστησε την Apeiron Photos, αντιπροσωπεύοντας στην Ελλάδα το Magnum, το Vu, το Sygma, το Rapho και άλλα σημαντικά φωτογραφικά πρακτορεία. Το 1995 δημιούργησε εκ μέρους του Υπουργείου Πολιτισμού το Φωτογραφικό Κέντρο Σκοπέλου, στο οποίο διατέλεσε Καλλιτεχνικός Διευθυντής ως το 1999.
Εικόνες του από την Κάρπαθο συμπεριλαμβάνονται στην έκθεση “Σκιές στη Σιωπή”.
Είναι φανερό, ο Δήμου έχει πετυχημένο και διαφορετικό άγγιγμα, ο κριτικός τέχνης και λογοτέχνης, Άρης Μαραγκόπουλος γράφει για το σύνολο της έκθεσης του Δήμου: “Ένας αβάσταχτος πόνος διατρέχει όλες τις φωτογραφίες…το μεταφυσικό φως της Ελλάδας επιτρέπει τέτοιου είδους μεταφυσικές καταδύσεις” ” Ο Γιάννης Δήμου καταγράφει με τις σκοτεινές του εικόνες αυτή την άγρια πάλη ανάμεσα στο αγγελικό και στο δαιμονικό στοιχείο του ανθρώπου…σκιές της απόκρυφης ζωής μέσα στην υπαρκτή ζωή”.
Με αφορμή την έκδοση του λευκώματος “Σκιές Σιωπής”, η ιστορικός και κριτικός φωτογραφίας
κ. Νίνα Κασσιανού θα γράψει για τον φωτογράφο:
“Αινιγματικές εικόνες, υποβλητικές και φορτισμένες μέσα σε μια μυστηριακή ατμόσφαιρα, έντονες αντιθέσεις και μελετημένα κάδρα…στις φωτογραφίες του Δήμου διαβλέπουμε τη συνέχεια της θεματικής του Κωνσταντίνου Μάνου”. (stathatos.net, oygh.gr, avgi.gr)
Η σημαντική παρουσία του Νίκου Οικονομόπουλου
Αυτός ο φωτογράφος γεννήθηκε στην Καλαμάτα. Σπούδασε νομικά στην Ιταλία και εργάστηκε ως δημοσιογράφος σε περιοδικά για πολλά χρόνια. Άρχισε να φωτογραφίζει το 1979 και έως το 1988 ασχολήθηκε ερασιτεχνικά με τη φωτογραφία. Τη χρονιά εκείνη παραιτήθηκε από την εφημερίδα όπου εργαζόταν για να αφιερώσει όλο του το χρόνο στη φωτογραφία. Τα επόμενα δύο χρόνια (1988-΄89) ταξιδεύει και φωτογραφίζει στην Ελλάδα και στην Τουρκία. Τότε θα βρεθεί για πρώτη φορά και στην Κάρπαθο. Το 1992 βραβεύεται για τη δουλειά του με το Mother jones Award (Σαν Φρανσίσκο) και από το 1994 γίνεται πλήρες μέλος του Γαλλικού πρακτορείου Magnum.
Ο Οικονομόπουλος αντιμετωπίζει εντελώς διαφορετικά την εικόνα της Καρπάθου.
Δεν καταγράφει με στόχο να σώσει τη παράδοση, ούτε αναζητά μαγευτικά τοπία.
Ανεβαίνει στην Όλυμπο και αποτυπώνει, είναι ο δυνατός μάστορας που αποθεώνει τον άνθρωπο, τη κίνηση, χαράζει τα φίλμ, ενώ ο ίδιος μαγικά παραμένει αόρατος. Συγκρινόμενος με την συνήθεια μιας ακαδημαϊκής φόρμας είναι ο αντισυμβατικός, ωστόσο σύντομα αναγνωρίζεται, πια και ο ίδιος “σχολή”!
Ο Οικονομόπουλος συνεχίζει τις εξορμήσεις στον πλανήτη, οργανώνει φωτογραφικά ταξίδια με συμμετοχές από νέους και παλιούς φωτογράφους που ψάχνουν πατήματα, αναζητούν το ιδιαίτερο προσωπικό άγγιγμα τους. (ontheroad.gr, silentcrossing.wordpress.com, Άννα Βλαβιανού tovima.gr).
Πέρα από τους επτά φωτογράφους που παρουσιάσαμε στα Καρπαθιακά Νέα, εκατοντάδες άλλοι προσπάθησαν και συνεχίζουν να αποδίδουν Καρπαθιακά στιγμιότυπα, να λατρεύουν την Όλυμπο .
Όμως σήμερα η φωτογραφική τέχνη είναι αντιστρόφως ανάλογη από την εξέλιξη της τεχνολογίας. Όσο πιο απλά τα εργαλεία, τόσο πιο δύσκολα στεκόμαστε πάνω από μια φωτογραφία.
Το νησί παραμένει, και ευτυχώς κρατάει ακόμη, περιμένει νέα και παλαιά ταλέντα, δεν αρνιέται τους εικονοπλάστες, δίνει ευκαιρίες στους φωτογράφους τοπίου, όμως μπορεί να αποθεώσει εκείνους που καταγράφουν ξεχωριστά το ανθρώπινο στοιχείο και να ξεπεράσουν (κυρίως μέσα τους) τις συγκρίσεις.
Χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από : www.burnmagazine.org, www.ypovrixio.gr, tablet.ethnos.gr/articleasp?catid=24139&subid=2&pubid=63831563
Μανώλης Δημελλάς
19.8.2023
Καρπαθιακά Νέα
