Ευμορφία Ι. Διακογεωργίου
Εκπαιδευτικός – MSc Λαογραφίας
Μια σημαντική εκδοχή στην γλεντική παράδοση της Ολύμπου, είναι η εορτή στον θρησκευτικό ημερολογιακό κύκλο του χρόνου, που συνδέεται με την οικογενειακή γιορτή, την ονομαστική εορτή, την εύκηση. Η εύκηση (εύχηση- εύχομαι) είναι ένα γλέντι για τον εορτασμό του ανδρικού ονόματος, του νοικοκύρη του σπιτιού ή του ενήλικα (μετά τη στρατιωτική θητεία) γιου της οικογένειας.
Τη χειμερινή περίοδο και ιδιαίτερα την περίοδο των Χριστουγέννων, που γιορτάζει το όνομα Μανώλης, ανήμερα των Χριστουγέννων, Βασίλης, την Πρωτοχρονιά , Γιάννης , τ΄ Αη -Αννιού, η εύκηση ως μια οικογενειακή γιορτή, δημιουργεί εορταστικό κλίμα και ανάταση από τη μονοτονία της καθημερινότητας, αφορμή για τους άντρες της κοινότητας να στέσουν ένα γλέντι. Οι εύκησες είναι η μόνη γλεντική, εορταστική εκδήλωση την περίοδο των Χριστουγέννων στην Όλυμπο.
Η αντρική παρέα συγκροτείται ανήμερα της εορτής στο καφενείο. Οργανοπαίχτες και γλεντηστά(δ)ες αρχίζουν να γλεντούν ανταλλάσσοντας μαντινάδες, ευχόμενοι για την ημέρα ή απευθυνόμενοι σε κάποιον εορτάζοντα που συμμετέχει και κερνά την παρέα. Όταν η κοινότητα έσφυζε από ζωή, επιβαλλόταν η ηλικιακή τάξη στα καφενεία, στο ένα καφενείο γλεντούσε η μεγάλη παρέα, με τους μεγάλους σε ηλικία και καταξιωμένους γλεντιστά(δ)ες, ενώ στο άλλο η παρέα των νεότερων αντρών. Θα μπορούσαν να συσταθούν και περισσότερες από δύο παρέες.
Το απόγευμα ξεκινούν οι παρέες να επισκεφτούν τα σπίτια των εορταζόντων, γλεντώντας αδιάληπτα, προχωρούν στα σοκάκια του χωριού με τη συνοδεία των οργάνων και τραγουδούν σε κάθε γειτονιά. Η παρέα έχει μελετήσει από πριν τη σειρά που θα ακολουθήσει για να επισκεφτεί όλα τα «ανοιχτά» σπίτια, όσα έχουν εορτάζοντα και δεν πενθούν. Θεωρείται υποτιμητικό να αποκλείσουν κάποιο σπίτι και να μην περάσουν να ευχηθούν. Η ανταλλαγή επισκέψεων στις εύκησες είναι κάτι σαν οφειλόμενο χρέος. Παρέες κατεβαίνουν επίσης στο Διαφάνι και αντίστροφα, ανεβαίνουν στην Όλυμπο για να επισκεφτούν συγγενείς και φίλους, που γιορτάζουν.
Η νοικοκυρά του σπιτιού ετοιμάζει μεζέδες και κεράσματα για την παρέα. Αν η γιορτή είναι μέσα στο σαρανταήμερο, όπως του Αγίου Νικολάου, προσφέρει ψάρια, κυρίως μπακαλιάρο, σαρδέλες και γιαλόχορτα αλαρμυστά (στην άρμη), κάππαρη ελιές κ.α. Την περίοδο των Χριστουγέννων προσφέρονται κρεατικά, καβρουμάς, συκωτάκια τηγανιτά, κεφτεδάκια, ντολμαδάκια, κ.α.
Σημαντικό ρόλο στην προσφορά των εδεσμάτων παίζει η παραγωγική δραστηριότητα της οικογένειας. Αν είναι κτηνοτρόφοι θα προσφέρουν περισσότερα γαλακτοκομικά προϊόντα, όπως τυριά, σιτάκα, ελαϊκή κ.α. Τα ποτά είναι συνήθως το κρασί, το ρακί και μετά το 80 επικράτησε το ουΐσκι. Απαραίτητα στο τραπέζι είναι τα γλυκά, οι λουκουμάδες, ο καρπάθικος πακλαβάς, καραμέλες και φιστίκια.
Μπαίνει η παρέα στο καρπάθικο σπίτι, που έχει διαμορφωθεί για την ημέρα με περισσότερα τραπέζια και καρέκλες, κάθονται οι γλεντηστά(δ)ες, τρώνε, πίνουν και τραγουδούν ευχετήριες μαντινάδες στον νοικοκύρη και επαινούν τη νοικοκυρά για το σπιτικό της, τη φροντίδα και τη μέριμνα της εορτής. Όλοι οι συμμετέχοντες, ανάλογα με τη διάθεση και τις δυνατότητές τους στηρίζουν το γλέντι και εύχονται στον εορτάζοντα.
«Περήφανό μου αρχοντικό ομορφοστολισμένο
χαίρου τον νοικοκύρη σου να ’σαι καμαρωμένο.
Χριστέ μου βλέπε τ’ όνομα για να χιλιοχρονίσει
μαζί με το ταιράκι του χρόνια πολλά να ζήσει.
Χρόνια πολλά λεβέντη μου και χαίρου τ’ όνομά σου
η ευτυχία κι η χαρά μαζί σου να γεράσου.
Κι ο νοικοκύρης ευχαριστεί:
Δύσκολα ξεπληρώνεται η υποχρέωσή μου
τιμάτε με το κέφι σας όλοι την εύκησή μου.»
(αρχείο π.Γιάννη Διακογεωργίου 1964)
Ο χρόνος παραμονής σ΄ ένα σπίτι δεν είναι καθορισμένος, εξαρτάται από το κέφι και τη δυναμική του γλεντιού. Αν έρθει άλλη παρέα, περιμένει απ’ έξω, γλεντώντας στην αυλή, μέχρι να σηκωθεί η προηγούμενη. Σε περίπτωση που το κέφι της παρέας και η εξελικτική διαδικασία του γλεντιού δεν έχει ατονίσει, τα θέματα δεν έχουν εξαντληθεί, ο νοικοκύρης αποφασίζει να κρατήσει την παρέα που προηγήθηκε. Βγαίνει στην αυλή κερνά την παρέα που ήρθε και έτσι της δίνει τη δυνατότητα να συνεχίσει τις επισκέψεις της σε άλλα σπίτια.
Οι επισκέψεις συνεχίζονται όλη τη νύχτα, μπορεί και την επόμενη μέρα, μέχρι οι παρέες να επισκεφθούν όλους τους εορτάζοντες. Περνώντας από τις γειτονιές κάνουν πατινάδα και τραγουδούν…
«Δεν τρα(γ)ου(δ)ούν στ’ ανήφορο μα ’γω θα τρα(γ)ου(δ)ήσω
γιατί αυτή τη γειτονιά θέλω να τη ξυπνήσω.
Μες τα γλυκοχαράματα πουλάκια κελαηδούσι
και στις φωλιές τω τριγυρνού κι άλλα πουλιά ξυπνούσι.
Μες τα γλυκοχαράματα και στης αυγής τ’ αγιάζι
επισκεπτόμαστε και ’μεις το σπίτι που γιορτάζει.»
(αρχείο π.Γιάννη Διακογεωργίου 1964)
Εύκησες γίνονται σε όλα τα χωριά της Καρπάθου, με τις ανάλογες τοπικές διαφοροποιήσεις. Στα κάτω χωριά, τα σπίτια των εορταζόντων επισκέπτονται και οι γυναίκες του συγγενικού και φιλικού περιβάλλοντος, για να ευχηθούν.
Το έθιμο της εύκησης διατηρούν και οι Καρπάθιοι της διασποράς τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Το αντάμωμά τους σ΄ ένα σπίτι συγχωριανού τους που γιορτάζει και το γλέντι που θα συμμετάσχουν, ενισχύει τους δεσμούς τους, ενδυναμώνει την ταυτότητα της κοινής τους καταγωγής και τον νόστο τους.
Η εύκηση έχει σημαντικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων της κοινότητας. Δε δίνει μόνο την αφορμή για ψυχαγωγία, διασκέδαση και επικοινωνία στους συμμετέχοντες, αλλά πιστοποιεί την εκτίμηση προς το πρόσωπο του εορτάζοντα, και της οικογένειάς του. Παράλληλα αναδεικνύεται η ευρωστία και η δύναμη της οικογένειας, η φήμη και η καταξίωσή της στα πλαίσια της κοινότητας.
Με χρήση ιστορικού ενεστώτα στον λόγο μου, γράφω όσα συνέβαιναν τότε που η κοινότητά μας ήταν ζώσα και οι σχέσεις των ανθρώπων ύφαιναν έναν πυκνό ιστό με τις χαρές , τις λύπες, τις όμορφες, τις δύσκολες, τις γλυκές και τις πικρές στιγμές τους, πλουμίζοντας απαράμιλλα το υφαντό της ζωής τους, αλλά και τον κοινωνικό ιστό της Ολύμπου, πριν το σαράκι της ερημοποίησης αρχίσει να τον τρυπά και να τον διαλύει σταδιακά. Στον παρόντα χρόνο η σιωπή θα τραγουδήσει στις κλειστές πόρτες των σπιτιών και οι λίγοι εναπομείναντες θα γεμίσουν το ποτήρι της ψυχής τους με τις μνήμες των ημερών εκείνου του καιρού, που πέρασε ανεπιστρεπτί και οι άγιες τούτες μέρες τις θρέφουν με τη συγκίνηση και τη νοσταλγία τους.
Καλές γιορτές να έχετε στα σπίτια σας γλεντήστε
και όσοι εορτάζετε πολύχρονοι να είστε.
Στον νέο χρόνο που ’ρχεται η τύχη ας φροντίζει
υγεία αγάπη και χαρά σ’ όλους σας να χαρίζει.
Να ’χετε θάρρος κι αντοχή στον τόπο όσοι ζείτε
κι όσοι στα ξένα βρίσκεστε με το καλό να ’ρθείτε.
24.12.2023
Καρπαθιακά Νέα
