φωτογραφίες: Παναγιώτα Σταματιάδη, Απέρι 2018
Η 24η Ιουνίου είναι από τις μεγαλύτερες καλοκαιρινές γιορτές της ελληνικής παράδοσης, αφού η γιορτή του Αϊ Γιάννη του Κλήδονα (ή Ριγανά, ή Ριζικάρη) συνοδεύεται από το παραδοσιακό έθιμο με το πέρασμα πάνω από τις φωτιές. Για την Κάρπαθο δεν ήταν μονάχα οι φωτιές μα κυρίως το έθιμο του Κλήδονα που έδινε ακόμη περισσότερη αίγλη στην ημέρα!
του Μανώλη Δημελλά
Στην Κάρπαθο (εκτός της Ολύμπου) οι φωτιές ανάβονται την παραμονή, 23 Ιουνίου, συνήθως στα τρίστρατα, με ανταγωνιστική διάθεση, αφού κάθε γειτονιά ήθελε ν’ ανάψει τη μεγαλύτερη φωτιά.
Σ’ αυτήν έριχναν και εύφλεκτα παλιοσύνεργα του χωρικού νοικοκυριού (παλαιά κοφίνια, καλάθια κ.λπ.) και, απαραίτητα, το μαγιάτικο στεφάνι.
Μικροί και μεγάλοι κάνουν, πηδώντας φλόγες, και μια επωδική ευχή για καλή υγεία και απαλλαγή απ’ το κακό. Όχι όμως οι γυναίκες! Εκτός του Μεσοχωρίου που επιτρεπόταν να πηδήξουν φωτιές οι ηλικιωμένες γυναίκες στα υπόλοιπα χωριά οι γυναίκες παρακολουθούσαν!
Όπως αναφέρει ο Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης, Δρ. Φιλολογίας, Δ/τής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδημίας Αθηνών, η ευχή «Πηδώ το χρόνο τον παλιό και πάω στον πιο καλό» είναι γνωστή σε πολλά μέρη, και θυμίζει την αρχαία ανάλογη «Έφυγον κακόν, εύρον άμεινον», ευχή που προδίδει συναίσθηση της εποχικήs μεταβολήs. Γι’ αυτό οι φωτιές τ’ αϊ-Γιάννη εντάσσονται στις λεγόμενεs «διαβατήριεs τελετές», τελετές που προσδιορίζουν αλλά και αντιμετωπίζουν κινδύνουs που καραδοκούν σε κάθε κρίσιμη μετάβαση από μια κατάσταση σε άλλη. Κάθε τοπική παραλλαγή δίδει πρόσθετο ενδιαφέρον στα έθιμα. Στην Κάρπαθο π.χ., αφού πηδήσουν τη φωτιά, ρίχνουν πάνω στις φλόγεs βαριές πέτρες για να είναι καλά και του χρόνου.
Ανήμερα του Άη Γιαννιού τα νεαρά κορίτσια πήγαιναν στο πηγάδι κι εκεί προσπαθούσαν να δουν το πρόσωπο του αγαπημένου τους στο καθρέφτισμα του νερού!
Το έθιμο του Κλήδονα, όπως καταγράφεται στο βιβλίο «Έθιμα και Παραδόσεις στην Κάρπαθο, μια μελέτη από το ΓΕΛ Απερίου και το Γυμνάσιο Λ.Τ. Ολύμπου, που εκδόθηκε τον Ιούνιο 2010, μαθαίνουμε ότι το βράδυ της παραμονής του Άη Γιάννη μια κανακαρά που είχε και τους δυο γονείς, πήγαινε στη βρύση κι επέστρεφε με τη στάμνα γεμάτη με αμίλητο νερό. Δηλαδή η ίδια δεν έπρεπε να μιλήσει κατά τη διαδρομή. Αν μιλούσε τότε άδειαζε το νερό και επαναλάμβανε τη διαδικασία! Στη συνέχεια άδειαζαν το νερό σε έναν πιδιακό και οι κοπέλες έριχναν μέσα από ένα φρούτο που είχαν χαράξει πάνω του τα αρχικά τους. Μάλιστα στην Ολύμπο έριχναν μέσα και προσωπικά αντικείμενα, βραχιόλια, δαχτυλίδια. Σκέπαζαν με ένα κόκκινο πανί τον πιδιακό και τον άφηναν κάτω από τ΄αστέρια.
Το απόγευμα της ημέρας του Άη Γιάννη μαζεύονται οι κοπέλες που είχαν βάλει τα σημάδια στο σπίτι όπου φυλασσόταν ο Κλήδονας. Ερχόταν η ώρα για το άνοιγμα του. Μαζί με τις κοπέλες ήταν κι άλλοι από το χωριό που παρακολουθούσαν τη διαδικασία.
Τον κλήδονα άνοιγε ένα πρωτότοκο κορίτσι. Η κανακαρά έβγαζε ένα-ένα τα φρούτα ή τα αντικείμενα μέσα από τον πιδιακό. Κι ακολουθούσε μια μαντινάδα προς εκείνη που της άνηκε το φρούτο, αφού επάνω του είχε χαραγμένα τα αρχικά της.
Στα χωριά Όθος, Πυλές και στο Μεσοχώρι στη όλη διαδικασία του Κλήδονα έπαιρναν μέρος και οι άνδρες. Όταν τέλειωναν τα σημάδια τότε τα κορίτσια έβαζαν λίγο νερό στο στόμα τους και κι έστεκαν στην αυλή του σπιτιού μέχρι να ακούσουν ο πρώτο ανδρικό όνομα. Κι αυτό θα ήταν το όνομα του μελλοντικού συζύγου τους.
Το έθιμο του Κλήδονα διατηρήθηκε μόνο στο Απέρι, το μόνο χωριό που από αναβιώνει σταθερά τον Κήδονα από το 1970 μέχρι και σήμερα.
