γράφει ο ΜΗΝΑΣ ΑΛ. ΑΛΕΞΙΑΔΗΣ
Σήμερα, δεύτερη Κυριακή του Μαΐου, όπως είναι γνωστό, είναι η Γιορτή της Μητέρας. Γιορτάζουν όλες οι μητέρες του κόσμου και τα παιδιά, που δεν (πρέπει να) ξεχνούν την ημέρα αυτή, προσφέρουν σ’ αυτές, σε συμβολική «αντίδοση», λουλούδια, γλυκά, διάφορα προσεγμένα δώρα ή μιαν ευχή με τις γνωστές κάρτες του εμπορίου.
Ποιο είναι όμως το ιστορικό καθιέρωσης της γιορτής;
Στην Αγγλία, όπως γράφει (1976) η λαογράφος Christina Hole η τέταρτη Κυριακή της Σαρακοστής (στην προτεσταντική Εκκλησία) ονομάζεται Mothering Sunday. Κι αυτό γιατί η συγκεκριμένη Κυριακή θεωρείται ως επετειακή ημέρα μικρών οικογενειακών συγκεντρώσεων, αφού τα παιδιά κάθε ηλικίας που απουσιάζουν για διάφορους λόγους από τα σπίτια τους, προσέφεραν επιστρέφοντας δώρα στις μητέρες τους. Ο Richard Symonds μάλιστα παρατήρησε το 1644 ότι στο Worcester «όταν όλα τα παιδιά και τα βαφτιστήρια συναντούσαν την κεφαλή και αρχηγό της οικογένειας, έκαναν γλέντι, το οποίο ονομαζόταν Mothering Day.
Η καταγωγή των σχετικών εθίμων ανάγεται στην εποχή πριν από τη Μεταρρύθμιση. Τη μεσαία Κυριακή των Προτεσταντών (Mid-Lent και Refreshment Sunday) ορισμένοι ευσεβείς ενορίτες πήγαιναν στη Μητέρα Εκκλησία της ενορίας ή στον καθεδρικό ναό της Μητρόπολης, για να κάνουν τις προσφορές τους. Δεν είναι όμως γνωστό πότε ακριβώς έγινε μια γιορτή για την ανθρώπινη μητρότητα. Ωστόσο οι οικογενειακές συγκεντρώσεις και η «επιστροφή στη μητέρα» υπήρχαν ήδη από τα μέσα του 17. αιώνα, όχι όμως και ως γιορτή της Μητέρας, όπως επισημαίνει (1986) και ο Άγγλος λαογράφος Charles Kightly. Άλλοτε πάλι, κατά τη Hole, οι μαθητευόμενοι και οι υπηρέτες υπήρχε συνήθεια να παίρνουν άδειες αυτή την Κυριακή της Σαρακοστής, για να επισκεφτούν και να δώσουν δώρα στις μητέρες τους. Τέτοια δώρα ήσαν λουλούδια, κέικ φρούτων και προσωπικότερα αφιερώματα.
Το έθιμο της επίσκεψης των παιδιών στη μητέρα τους δεν χάθηκε ποτέ από την αγγλική πραγματικότητα, αν και η Αγγλίδα λαογράφος Ε. Leather παρατηρούσε (1912) ότι το φαινόμενο στο Herefordshire έφθινε σιγά-σιγά και το ίδιο μάλιστα συνέβαινε και σε άλλες περιοχές.
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το σχετικό έθιμο γίνεται και πάλι γνωστό, αφού τα παιδιά, που βρίσκονταν μακριά από τα σπίτια τους, στέλλουν ή φέρνουν προσωπικά ένα δώρο στη μητέρα τους και παράλληλα οργανώνονται οικογενειακές τιμητικές συγκεντρώσεις. Η εκ νέου άνθιση του εθίμου πρέπει να συσχετιστεί ωστόσο και με την παρουσία Αμερικανών στρατιωτών στην Αγγλία κατά τη διάρκεια του πολέμου. Και αυτό γιατί οι Αμερικανοί στρατιώτες συνέχισαν την Αγγλική γιορτή των Μητέρων (Mothering Sunday – με μεσαιωνική εκκλησιαστική πρακτική) με την Αμερικανική ημέρα της Μητέρας (Mother’s Day), η οποία πάντως δεν έχει καμιά θρησκευτική χροιά.
Η Αμερικανική γιορτή έχει την αρχή της στα 1907. Τότε η Anna Jarvis, από τη Φιλαδέλφεια των Ηνωμένων Πολιτειών, που είχε χάσει πρόσφατα τη μητέρα της, συνέλαβε την ιδέα να τιμούνται όλες οι μητέρες μια συγκεκριμένη ημέρα του χρόνου. Έτσι ξεκίνησε τη σχετική «καμπάνια» και όρισε να γίνεται λειτουργία σε κάποια από τις τοπικές εκκλησίες, στην επέτειο του θανάτου της μητέρας της. Όσοι θα παρευρίσκονταν εκεί, έπρεπε να «φορούν» και ένα άσπρο γαρίφαλλο.
Το νέο έθιμο υιοθετήθηκε γρήγορα από τον πληθυσμό της Φιλαδέλφειας, και ύστερα από μερικά χρόνια ένθερμης προπαγάνδας και συντονισμένης εργασίας, η Jarvis πέτυχε την αναγνώρισή του από το Κογκρέσο! Η επίσημη καθιέρωση έγινε στις ΗΠΑ τελικά το 1914 και έκτοτε η δεύτερη Κυριακή του Μαΐου κάθε χρόνο είναι αφιερωμένη στη γιορτή της Μητέρας. Τα παιδιά, που έχουν στη ζωή τη μητέρα τους, «φορούν» την ημέρα αυτή προς τιμήν της κόκκινα γαρίφαλλα, όσα την έχουν χάσει, άσπρα. Το έθιμο διαδόθηκε κατόπιν στον Καναδά, στη Λατινική Αμερική και σε ορισμένες χώρες της Ευρώπης.
Από τις Ηνωμένες Πολιτείες η γιορτή ήρθε και στην Ελλάδα μέσω των μεταναστών. Αυτοί έστειλαν και τις πρώτες σχετικές κάρτες στις μητέρες τους. Όταν μάλιστα η γιορτή ρίζωσε και στη χώρα μας, το εμπορικό δαιμόνιο την εκμεταλλεύτηκε και εδώ δεόντως. Βιομήχανοι, βιοτέχνες, ανθοπώλες και καταστηματάρχες δεν έχασαν την ευκαιρία. Έτσι κατακλύστηκε η αγορά με κάθε είδους προϊόντα.
Η γιορτή της Μητέρας είναι εξ άλλου ημέρα προσφοράς δώρων που συνοδεύονται με κατάλληλες ευχετικές κάρτες (αποστέλλονται επίσης από τα παιδιά που βρίσκονται μακριά). Δίνω εδώ ορισμένα δείγματα τέτοιων καρτών με έντονα μηνύματα.
α. «Υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο… που θά ’θελαν να είναι στη θέση μου! Θά ’θελαν να σε είχαν Μητέρα! Χρόνια σου πολλά!» – β. «Με αγάπη για τη γιορτή σου, μητέρα. Λίγες γραμμές, μαμά, να σου πουν ότι σε σκέφτομαι, σε νοιάζομαι, σ’ αγαπώ και σ’ ευχαριστώ για όλα! Χρόνια σου πολλά!» – γ. «Μαμά, θά ’θελα για τη γιορτή σου να σου χαρίσω πολλά πράγματα!… Αλλά δεν βοηθάνε τα οικονομικά μου… Χρόνια σου πολλά».
Σημειώνω επίσης εδώ ότι πλούσια εθιμολογία για τη σχέση μητέρας και παιδιού υπάρχει και στην Ελληνική λαογραφική βιβλιογραφία. Μια καλή μαρτυρία γι’ αυτό αποτελεί το βιβλίο του δασκάλου Κώστα Καραπατάκη, Η μάνα και το παιδί στα παλιότερα χρόνια (Αθήνα 1979). Αναφέρω ακόμη τη σημαντική συλλογή μουσειακού υλικού (δώδεκα χιλιάδες αντικείμενα με όλα τα στάδια των σχέσεων μητέρας και παιδιών) του παιδοχειρουργού Χρήστου Οικονομόπουλου, ο οποίος εδώρησε το 1978 τη συλλογή αυτή στο Ελληνικό Δημόσιο (δωρεά έγινε δεκτή το 1980), η οποία συγκρότησε το «Μουσείο της Μητέρας».
Ο Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης είναι Ομότιμος Καθηγητής Λαογραφίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και Επίτιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Βουκουρεστίου.
14.5.2023
Καρπαθιακά Νέα