Γράφει ο Ανδρέας Ηλία Μακρής
Το 1949, έτος ορόσημο για τη μετάβαση μας στο σύγχρονο τρόπο ζωής, με εισήγηση του δημάρχου Καρπάθου Ηλία Γ. Μακρή το Δημοτικό Συμβούλιο Καρπάθου αποφάσισε ομόφωνα την ηλεκτροδότηση των Πηγαδίων. Προς τούτοις, προκηρύχθηκε μειοδοτικός διαγωνισμός για την εγκατάσταση εναέριου δικτύου ηλεκτρικής καλωδίωσης, αρχικά στον κεντρικό δρόμο από τα Διοικητήρια έως το Λιμεναρχείο και στον κάθετο οδικό άξονα, από «Σιντριβάνι» έως Δασονομείο, με ταυτόχρονη τοποθέτηση επιτοίχων δημοτικών φανοστατών με λαμπτήρες πυρακτώσεως σε επιλεγμένα σημεία των ανωτέρω διαδρομών.
Τελικά, μειοδότης αναδείχθηκε ο Ρόδιος επιχειρηματίας-εγκαταστάτης Σταύρος Γ. Σκάρος(1). Από τον Ιταλο-εβραίο έμπορο μηχανημάτων της Ρόδου Μantzon αγοράσθηκαν η πετρελαιοκίνητη μηχανή(2) της σουηδικής βιομηχανίας «Scania» ισχύος μόλις 16 ίππων (ΗΡ), δύο κυλίνδρων, με λουρίκαι η ηλεκτρογεννήτρια της γαλλικής βιομηχανίας «Renault» ισχύος 10 Kilowatt, η οποία παρήγαγε εναλλασσόμενο ηλεκτρικό ρεύμα χαμηλής τάσης 110 Volt.
Να σημειωθεί ότι, με την αγορά σε ελκυστική τιμή ευκαιρίας των δύο μηχανημάτων σε εποχές δύσφορες για τα περιορισμένα οικονομικά διαθέσιμα του Δήμου, καίτοι μεταχειρισμένες στην πράξη αποδείχτηκαν αξιόπιστα λειτουργικές.
Με υπεργολάβο τον Συμιακό ηλεκτρολόγο-εγκαταστάτη Νίκο Μανιά(3) άρχισαν τον Μάρτιο του 1950 οι ηλεκτρολογικές εργασίες τοποθέτησης του εναέριου δικτύου καλωδιώσεων και στη συνέχεια, οι ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις στις ελληνικές δημόσιες Υπηρεσίες που στεγάζονταν στα κυβερνητικά κτίρια Επαρχείου, Λιμεναρχείου-Τελωνείου και Δασονομείου. Όσον αφορά, το ούτως ειπείν εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας -γνωστό τότε ως ηλεκτροστάσιο!- στεγάσθηκε σε νεόκτιστο πέτρινο οίκημα με δίρρηχτη λαμαρινοσκεπή στέγη το οποίο η δημοτική Αρχή ανήγειρε το 1950 καλοκαίρι στην αυλή του σπιτιού της Μαριγώς του Μπάρκα περιοχή έως τότε θεωρούμενη, παρυφή των δυτικών συνοικισμών των Πηγαδίων.
Ακολούθησαν δύο προσλήψεις μόνιμου προσωπικού. Του Ελληνο-ιταλού μηχανικού Sergio Gattulli ως υπεύθυνου για την λειτουργικότητα της πετρελαιοκίνητης μηχανής και του ηλεκτρολόγου Νικολάου Στ. Μανιά επιφορτισμένου με την εύρυθμη λειτουργία της ηλεκτρογεννήτριας.
Έκτοτε, από τις 10 Σεπτεμβρίου του 1950 και δώθε, μας αρκούσε το πάτημα ηλεκτρικού διακόπτη και εγένετο… φως! Βεβαίως, σειρά πήραν αμέσως τα σπίτια των δημοτών των συγκεκριμένων περιοχών. Σταδιακά όμως, ολοκληρώθηκε η ηλεκτροδότηση στις υπόλοιπες συνοικίες των Πηγαδίων τα οποία επί εικοσαετία πλέον ηλεκτροδοτούντο ανελλιπώς από το ηλιοβασίλεμα, μέχρι την 11η χυχτερινή.
Τέρμα τα βασανιστικά αναλώσιμα: Λαμπόγυαλα, φιτίλια, κεριά, σπαρματσέτα, λαμπάκια, μπαταρίες, αμίαντα, μπεκ, βελόνες, πυροσωλήνες, γκαζοντενεκέδες φωτιστικό πετρέλαιο και τα παρελκόμενα: Χωνιά, σουρωτήρια. Τέλος, στα κηροπήγια, κλεφτοφάναρα, λύχνους και λαδοφάναρα, λάμπες φωτιστικού πετρελαίου επιτραπέζιες και επίτοιχες, οι Λάμπες θυέλλης των… οκτώ κεριών! Τα λουξ πετρελαίου της σουηδικής Εταιρείας «Electrolux» και λουξ υγραερίου της ιταλικής «Primus» με το εκτυφλωτικό φως των 300 κεριών!…
Το 1954 με παρέλευση τετραετίας, η ζήτηση παροχής ηλεκτρικής ενέργειας υπερκάλυψε την προσφορά, λόγω μαζικής καθόδου στην πρωτεύουσα, εκατοντάδων ετεροδημοτών από τα γύρω χωριά -ιδιαίτερα των Μενεδιατών(4) και μόνιμης πλέον μετοίκησής τους στα Πηγάδια. Ο επόμενος δήμαρχος Καρπάθου οδοντίατρος Κωνσταντίνος Λιβαδιώτης (1951-1955) για να καλύψει τις πολλαπλασιαστικά πλέον αυξανόμενες ανάγκες ηλεκτροδότησης των νέων νοικοκυριών έκτισε στο «Ρυάκι» μεγαλύτερο μηχανοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής με ταυτόχρονη προσθήκη, δεύτερης ισχυρότερης πετρελαιοκίνητης μηχανής του γερμανικού εργοστασίου «Deutch» 75 ίππων (HP) και αντίστοιχης ισχύος ηλεκτρογεννήτριας σε kilowatt. Με διαρκώς αυξανόμενα όμως τα αιτήματα παροχής ηλεκτρικής ενέργειας με προσθήκη τώρα και μικρών βιοτεχνιών λ.χ, ξυλουργεία, σιδηρουργεία, μηχανουργεία, πρατήρια καυσήμων ώθησε τον επόμενο δήμαρχο Καρπάθου γιατρό Γεώργιο Εμμ. Λοϊζο (1955-1959), το 1958 να προβεί στην αγορά και εγκατάσταση τρίτης, ακόμα μεγαλύτερης ισχύος πετρελαιομηχανής 110 ίππων της αμερικάνικης βιομηχανίας «General Motors» και αντίστοιχης ισχύος ηλεκτρογεννήτριας και μετατροπή του ηλεκτρικού ρεύματος τώρα, από χαμηλή μονοφασική τάση των 110 Volt, σε τριφασική των 220. Αυτό προκάλεσε ως ήταν φυσικό, την αντικατάσταση όλων ανεξαιρέτως των λαμπτήρων. Επίσης, άλλαξαν και τα «ντουί» υποδοχής του λαμπτήρα από «μπαγιονέτ», σε βιδωτά. Αναγκαία κρίθηκε και η πρόσληψη πρόσθετου εξειδικευμένου προσωπικού, εν προκειμένω του μηχανικού Χατζηγιάννη Ν. Παχούντη(5) και η τοποθέτηση μετρητών κατανάλωσης ρεύματος γιατί μέχρι τότε, η κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος χρεωνόταν «κατ΄ αποκοπήν» με βάση το εμβαδόν των κατοικιών και όχι, ανάλογα με τον αριθμό των μελών του καταναλωτή.
Τέλος, το 1966 με απόφαση του αείμνηστου υπουργού βιομηχανίας Γιάννη Ζίγδη εγένετο η εξαγορά από τη Δ.Ε.Η, της Δημοτικής Ηλεκτρικής Επιχείρησης Πηγαδίων και η αντίστοιχη ιδιωτική Απερίου/Βολάδος ιδιοκτησίας του επιχειρηματία Μιχάλη Βασ. Χρυσαφίνη. Κατασκευάστηκε ολόκληρη βιομηχανική Μονάδα ηλεκτροπαραγωγής στο Βρόντη επεκτείνοντας την ηλεκτροδότηση σε εικοσιτετράωρη πλέον βάση. Σταδιακά ηλεκτροδοτήθηκαν και τα υπόλοιπα χωριά της Καρπάθου για να πάρει στροφές πρωτόγνωρης ανάπτυξης το νησί μας.
Σε σύγκριση με το όχι ιδιαίτερα μακρινό Σεπτέμβριο του 1950, εποχή λειτουργίας της πρώτης ηλεκτρογεννήτριας του Δήμου στην Κάρπαθο των 16 ίππων, σε πιάνει ίλιγγος η αντιπαράθεση των κραυγαλέων μεγεθών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της ΔΕΗ(6) σήμερα.
Ακόμη και η σύνθεση προσωπικού από τους δύο εντεταλμένους τεχνικούς, σήμερα ανέρχεται σε 23 μόνιμα και έκτακτα άτομα. Φημολογείται ότι, το 2027 προγραμματίζονται έργα προϋπολογισμού (budget) 1,5 δισ. ευρώ, ώστε τα Δωδεκάνησα να μπουν στην πρίζα ηλεκτρικής διασύνδεσης με έξη αυτόνομα συστήματα απ΄ευθείας με το ηπειρωτικό σύστημα μεταφοράς συνεχούς ηλεκτρικού ρεύματος από το Κ.Υ.Τ Κορίνθου, με υποβρύχιο καλώδιο εναλλασσόμενου ρεύματος που θα ποντισθεί στο βυθό. Αυτή η ευχάριστη εξέλιξη σημαίνει την παύση λειτουργίας του εργοστασίου ηλεκτροπαραγωγής στον Βρόντη και την πλήρη εξάλειψη των ρυπογόνων ουσιών στη θάλασσα και στο περιβάλλον. Παράλληλα τονίζεται ότι, οι καταναλωτές θα πληρώνουν μειωμένους λογαριασμούς κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύματος.
________________________
1.- Πατέρας του τελευταίου Διευθυντου του Υπ/τος της Τράπεζας Δωδεκανήσου στην Κάρπαθο μέχρι το 2012 Γεωργίου Σκάρου.
2.- Το 1950 το καλοκαίρι, ο Gattulli εστάλη aπό τον Δήμαρχο Καρπάθου Ηλία Μακρή στη Ρόδο, να συνοδεύσει και να επιβλέπει τις μεταφορτώσεις της πετρελαιομηχανής και ηλεκτρογενήτριας. Στα Πηγάδια όμως η παραλαβή είχε περιπετειώδη κατάληξη. Κατά τη διαδικασία μεταφόρτωσης από το βαπόρι της Άγονης γραμμής «Ηλιούπολις» -αγκυροβολημένο αρόδο κοντά στο «Δεσποτικό» νησί- στη φορτηγίδα του Μανωλή Χαλκιά, λόγω απρόσεκτης στοιβασίας η πλευρισμένη στα ίσαλα του πλοίου μαούνα εξ αιτίας και της θαλασσοταραχής έγειρε μονόπαντα και παρ’ ολίγο θα ανατρεπόταν. Η πετρελαιομηχανή πάντως χάθηκε στη θάλασσα, καταλήγοντας στο βυθό σε βάθος 15 μέτρων! Ευτύχημα η ηλεκτρογεννήτρια θα εκφορτώνετο στην επόμενη «σαμπανιά» του λοστρόμου που χειρίζετο το βίντσι του βαποριού, διαφορετικά το ευαίσθητο και περίπλοκο ηλεκτρικό μηχάνημα θα αχρηστεύετο ολοκληρωτικά από το υφάλμυρο νερό της θάλασσας, ενώ η ανασυρθείσα μηχανή, τελικά σώθηκε λουσμένη εσπευσμένα στη νάφθα από τον Gattulli. Με εντολή του Δημάρχου Ηλία Γ. Μακρή κλήθηκε πάραυτα ο μακαρίτης Αλέκος Πάχος από τα Σπόα, πασίγνωστος αυτοδύτης με πνευμόνια σχεδόν υδρόβιου, ο οποίος με παρατεταμένη παραμονή στο βυθό, την έδεσε σταυρωτά με παλαμάρι και με βαρούλκο την ανέσυραν στην επιφάνεια. Αφορμή, η οποία έδωσε στον Αλ. Πάχο γερό ρεγάλο και την ευκαιρία να κάνει κουμπάρο τον Δήμαρχο και σε μας, τα παιδιά του, να διατηρήσουμε δεσμούς σαν «καλα(δ)ελφοί» μέχρι τα βαθιά γηρατειά του Αλέκου.
3.- Η σύζυγος του ηλεκτρολόγου Καθολική Νικ. Μανιά παρέμεινε στη Ρόδο μέχρι να φέρει στον κόσμο το δεύτερο παιδί τους Στέφανο, τον γνωστό σήμερα καθηγητή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Με τη μόνιμη πρόσληψη του πάτερ φαμίλια στον Δήμο το 1950, η οικογένεια του Νίκου Μανιά μετακόμισε οριστικά στην Κάρπαθο.
4.- Δημιουργήθηκε ο νέος συνοικισμός «Νιοχώρι» στου «Φωκά το Σπήλιο», παρυφές της περιοχής «Κατσούνας» σε οικοπεδική έκταση που προηγούμενα ανήκε στην Ποθητή Λογοθέτη – Ταβερνάρη. Σημείωση: Η ονοματοδοσία «Νιοχώρι» πιστώνεται στη Πηγαδιώτισσα Φωτεινή Ηλ. Μακρή-Χιωτάκη, η οποία είχε προικώο λιόφυτο στη συγκεκριμένη περιοχή με το μακρόσυρτο τοπωνύμιο: «Φωκά το Σπήλιο» ή το καθόλου εύηχο μέχρι τότε τοπωνύμιο: «Κατσούνα».
5.- Να ειπωθεί ότι το 1950 ο Μητροπολίτης Απόστολος περιμάζεψε τη φορητή βρετανική ηλεκτρογεννήτρια καταχωνιασμένη στα αζήτητα του Επαρχείου και ηλεκτροφώτισε το παλιό εκκλησιαστικό ελαιοτριβείο της «Kυράς του Απερίου» έως το 1956, με μηχανικό εποχικής απασχόλησης τον Χατζηγιάννη Νικ. Παχούντη. Χρονιά, που το εν λόγω διώροφο κτίριο (προπολεμικά λειτουργούσε ως Δημοτικό σχολείο) κατεδαφίσθηκε και στη θέση του αναγέρθηκε το μεγαλοπρεπές τριώροφο Χρύσειο Μητροπολιτικό Μέγαρο. Όσον αφορά την τύχη της βρετανικής φορητής ηλεκτρογεννήτριας, με πρωτοβουλία και δαπάναις του επί σειράν ετών εκκλησιαστικού επιτρόπου της Ευαγγελίστριας, Χατζηγιάννη Ν. Παχούντη βρίσκεται προ εικοσαετίας και πλέον παροπλισμένη φυσικά, στη «Λαρνιώτισσα» σε περίοπτη θέση τοποθετημένη ως «Μουσειακό» αντικείμενο και θεωρούνται ως απολύτως ακριβή, τα όσα κατατοπιστικά και επεξηγηματικά στοιχεία αναφέρει η αναρτημένη μεταλλική πινακίδα του ρέκτη μηχανικού Χατζηγιάννη Παχούντη. ‘Οτι πρόκειται δηλαδή, για τη μικρή, τύπου «εκστρατείας» ηλεκτρογεννήτρια που έφεραν οι Βρετανοί να καλύψουν όπως-όπως τις υπηρεσιακές τους ανάγκες και όχι, ως η πρώτη μηχανή που ηλεκτροδότησε τον Δήμο Καρπάθου.
6.- Α’ Εργοστάσιο ΔΕΗ στον Βρόντη με πέντε Μονάδες παραγωγής ισχύος 15 Μega-Vatt !!! Β’ Ανεμογεννήτρια ιδιοκτησίας Ζέφυρος Α.Ε στην Αρκάσα, ισχύος 500 ΚW. Γ’ Δύο ανεμογεννήτριες ιδιοκτησίας Δήμου Καρπάθου στον Αφιάρτη, ισχύος 450 KW. Δ’ Πέντε ανανεώσιμες πηγές ΔΕΗ, συνολικής ισχύος 275 ΚW. Ε’ Τρία ηλιακά πάρκα.
