Απόσπασμα από το βιβλίο του Μανώλη Κασσώτη, Η Κάρπαθος στον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο. Κέντρο Καρπαθιακών Ερευνών Ρόδου, 2007.
Οι μόνοι Ιταλοί που προέβαλαν κάποια αντίσταση στους Γερμανούς ήταν αυτοί που έμεναν στον Τρίστομο, και δεν είχαν ενημερωθεί για τα γεγονότα και τις εξελίξεις στα Πηγάδια.
Στις 16 Σεπτεμβρίου 1943 ένα γερμανικό υδροπλάνο που πήγαινε από την Κρήτη στη Ρόδο κτυπήθηκε από τα αντιαεροπορικά συμμαχικού πλοίου και έπεσε κοντά στο Διαφάνι. Δυο άλλα που το συνόδευαν προσθαλασσώθηκαν για να πάρουν τους αεροπόρους του κτυπημένου υδροπλάνου.
Όταν προσπάθησαν να φύγουν το ένα από τα υδροπλάνα δεν μπόρεσε να απογειωθεί και αναγκαστικά ήλθαν στο Διαφάνι και άραξαν στην αμμουδιά. Ο Brigadiere στο Διαφάνι τους έδωσε φαγητό και εσώρουχα να αλλάξουν και τους βρήκε μέρος για να κοιμηθούν, αλλά την ίδια νύχτα με τη βοήθεια του Κωστή Γ. Πρωτόπαπα έστειλε δυο carabinieri στο Τρίστομο για να καλέσει ενισχύσεις.
Πράγματι την ίδια νύχτα έφτασαν 15 περίπου βαριά οπλισμένοι Ιταλοί. Στη μικροσύγκρουση που ακολούθησε τραυματίστησαν ένας Γερμανός ανθυπασπιστής και ένας Ιταλός στρατιώτης και αιχμαλωτίστηκαν οι έξι Γερμανοί. Όταν ο Brigadiere ειδοποίησε την Αστυνομία στα Πηγάδια, έλαβε ρητή διαταγή από τον Imbriani να αφήσει ελεύθερους τους Γερμανούς, τους οποίους έστειλε με καΐκι στα Πηγάδια.
Οι πενήντα περίπου οι Ιταλοί που έμεναν στο Τρίστομο ήθελαν να πάρουν το καΐκι του Γιώργη Πρωτόπαπα για να τους πάρει στην Τήλο, προσέφεραν και 30.000 λιρέτες αλλά εκείνος δεν δέχτηκε.
Σ’ αυτή τους την προσπάθεια παρενέβαλαν εμπόδια η Finanza και οι Carabinieri στο Διαφάνι, φοβούμενοι τις συνέπειες. Έτσι τη νύχτα της 27ης Σεπτεμβρίου ξεκίνησαν από το Τρίστομο τρεις Ιταλοί στρατιώτες με μια μικρή βάρκα μ’ ένα πρόχειρο πανί και ένα κουπί για τιμόνι με προορισμό το Καστελόριζο.
Χάθηκαν όμως μεσ’ στο πέλαγος και έμειναν χωρίς νερό, γιατί ένα κύμα αναποδογύρισε το βαρέλι με το νερό που είχαν μαζί τους. Το πρωί της 7ης Οκτωβρίου τους βρήκε ένα αγγλικό αντιτορπιλικό που τους μετέφερε στην Αλεξάνδρεια όπου τους έβαλαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Τους πήραν πρώτα στο νοσοκομείο για να συνέλθουν από τη δηλητηρίαση που έπαθαν πίνοντας τα ούρα τους αντί για νερό.
Μερικοί πεζοναύτες από το Ορκίλι εγκατέλειψαν την Κάρπαθο τη νύχτα της 30ης Σεπτεμβρίου με μια βάρκα με κουπιά, μαζί με έναν λοχαγό του πεζικού, έναν σμηνία και δυο στρατιώτες. Πήγαν στην Τήλο και μετά στη Σύμη, όπου ενσωματώθηκαν στη φρουρά του νησιού. Οι Ιταλοί πεζοναύτες και στρατιώτες που παρέμειναν στον Τρίστομο παραδόθηκαν στους Γερμανούς και ακολούθησαν την τύχη των άλλων Ιταλών της Καρπάθου.
