γράφει η Βενετία Μ. Σκευοφύλακα
Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα της Καρπάθου “Ομόνοια”, τεύχος Απρίλιος-Μάιος-Ιούνιος 2015.
πηγή: www.domnasamiou.gr
Η παραδοσιακή μουσική της Καρπάθου στους δίσκους που εξέδωσε η αείμνηστη Δόμνα, η οποία δεν επισκέφθηκε ποτέ το νησί μας, εκπροσωπείται με την παρουσία γνωστών μουσικών από την Όλυμπο. Στον διπλό ψηφιακό δίσκο «Της Κυρά Θάλασσας», που εξέδωσε ο Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου το 2002 με χορηγό τον φιλότεχνο και φίλο της Ολύμπου εφοπλιστή Γιάννη Λύρα -που έχει πει πως η αρχετυπική φωνή της Δόμνας Σαμίου ήταν για εκείνον η Ελλάδα, συμμετέχουν οι: Μιχάλης Ζωγραφίδης (τραγούδι – λύρα), Νίκος Νικολάου (λύρα), Αντώνης Ζωγραφίδης (τσαμπούνα), Γιάννης Τσαμπανάκης (τσαμπούνα-λαούτο), Κώστας Αντιμισιάρης (τραγούδι), Γιώργος Πρωτόπαπας (λαούτο), Γιώργος Ζωγραφίδης (λαούτο).
Σ’ έναν άλλον διπλό ψηφιακό δίσκο που εκδόθηκε με την ευγενική χορηγία του ΟΠΑΠ το 2006 με τίτλο Της Φύσης και του έρωτα, τραγούδησε ο Κώστας Αντιμισιάρης, κι έπαιξαν: λύρα ο Νίκος Νικολάου, τσαμπούνα, λαούτο ο Γιάννης Τσαμπανάκης και λαούτο ο Κώστας Πρωτόπαπας.
Ο πρώτος όμως Καρπάθιος που συνδέθηκε φιλικά με την Δόμνα Σαμίου, τον οποίο ηχογράφησε την δεκαετία του 1960 και συμπεριέλαβε σε δίσκους βινυλίου και ψηφιακούς που κυκλοφόρησαν από την δεκαετία του 1970 κι έπειτα, είναι ο Μανώλης Φιλιππάκης.
Η Δόμνα Σαμίου και ο Μανώλης Φιλιππάκης
Ο Μανώλης Νικολάου Φιλιππάκης (1943) από την Όλυμπο Καρπάθου, σπούδασε στην Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα (1965-69). Ο Αμερικανός συγγραφέας κι ερευνητής Κέβιν Άντριους (1924-1989) που διέμενε μόνιμα στην πατρίδα μας από το 1956, επισκέφθηκε την Όλυμπο και γνωρίσθηκε με τους γονείς του Μανώλη Φιλιππάκη. Μέσω αυτού ήρθε ο Μανώλης σε επαφή με τον δάσκαλο Σίμωνα Καρά και γνωρίστηκε με την Δόμνα Σαμίου, η οποία ηχογράφησε τέσσερα καρπάθικα τραγούδια με τον ίδιο ως τραγουδιστή και λυριστή. Έχουν εκδοθεί (σε βινύλιο και ψηφιακή μορφή) τρεις δίσκοι της Δόμνας που περιλαμβάνουν τα τραγούδια αυτά: Στης πικροδάφνης τον ανθό (1976/2008) –Τραγούδια της ξενιτειάς (1989/1992) – Τα Αποκριάτικα (1994/1994), και μένει ένας ανέκδοτος: Των ακριτών και των ανδρειωμένων. Επίσης, ο μουσικός Μανώλης Φιλιππάκης αποτύπωσε την τέχνη του τραγουδώντας και παίζοντας λύρα στην κασέτα «Κάρπαθος» με τον Γιάννη Διακομιχάλη στο λαούτο, υπό την επίβλεψη της Δόμνας, και τραγούδησε στον ψηφιακό δίσκο της Αδελφότητας Ολυμπιτών Πειραιά «Το Πανύρι τ’ Αή Αννίου του Βρουκουντίτη» (2005).
Όσον αφορά στον δίσκο Τραγούδια της ξενιτειάς, παραγωγή της Ύπατης Αρμοστείας του Ο.Η.Ε. για τους πρόσφυγες, αναφέρει ο Μανώλης: «Ήμουν στη Μυτιλήνη, η γυναίκα μου Renée Hirschson, ουκρανο-εβραϊκής καταγωγής, ήταν καθηγήτρια (ανθρωπολόγος) και ήταν εκεί ο επιτετραμμένος των Ηνωμένων Εθνών για τους πρόσφυγες. Γνώρισε τη γυναίκα μου, είχα λύρα εγώ κι έπαιζα εκεί. Είπε αυτός: «θέλω να βγάλω ένα δίσκο για τη ξενιτειά». Πήραμε τη Δόμνα να τον κάνουμε, αυτό κι έγινε. Εκεί παίζω, στο εσώφυλλο είναι η Θετεκούλα του Μωραΐτη (σ.σ. Νταργάκη), σε φωτογραφία του Κωνσταντίνου Μάνου, ήμασταν και μ’ αυτόν φίλοι. Μετά γράψαμε τα αποκριάτικα, πήγα στο Κολωνάκι όπου ήταν η Κορομηλά, σα πολιτιστικό κέντρο έχει αυτό το χώρο».
Ο Μανώλης Φιλιππάκης έχοντας αγιογραφήσει το Ιερό Βήμα στην Μητρόπολη Απερίου, τους Αγίους Αποστόλους στα Πηγάδια, δύο εκκλησίες στο Σπόα, την Μητρόπολη Κεφαλλονιάς και εκκλησίες στην Ρόδο, σε ηλικία 35 ετών αποφασίζει να σπουδάσει Αρχιτεκτονική στην Οξφόρδη. Η Δόμνα επισκέφθηκε το Λονδίνο το 1980 δίνοντας συναυλίες στο Queen Elizabeth Hall στο πλαίσιο του Αγγλικού Φεστιβάλ Bach και τον κάλεσε να λάβει μέρος. Συμμετείχε επίσης σε συναυλίες μαζί της στην Γαλλία το 1982 και στην Αθήνα το 1990. Έκτοτε τον καλούσε, αλλά δυσκολευόταν να πάει, γιατί είχε πολλή δουλειά ως αρχιτέκτονας. Έμειναν όμως καλοί φίλοι και την έβλεπε όποτε επισκεπτόταν την Αθήνα.
Στην ιστοσελίδα της Δόμνας Σαμίου, αναφέρεται σχετικά: «έχουμε τραγούδια Ακριτικά που είναι τα πιο παλιά δημοτικά τραγούδια, δηλαδή τραγούδια του ακριτικού κύκλου, του 900, του 1000, του 1100 μ.Χ. και ακόμα τα τραγούδια αυτά υπάρχουν στο στόμα του ελληνικού λαού. Ας πούμε, υπάρχει ένα τραγούδι που το έχει και 0 Νικόλαος Πολίτης στις συλλογές του, από την Κάρπαθο, που μου το τραγούδησε ο Μανώλης ο Φιλιππάκης, ένα νέο παιδί, φίλος μου, το Άρκοντες τρων και πίνουσι και μιλάει για τον στρατηγό τον Ανδρόνικο του Βυζαντίου».
Η Παράδοση σήμερα
Για τον Μ. Φιλιππάκη η Παράδοση τι να είναι σήμερα, που έχουν αλλάξει όλα στη κοινωνία;
«Υπάρχει μια μαντινάδα που αναφέρεται στο πανηγύρι του Αη-Γιάννη της Βρουκούντας:
Άγιε απού κατοικείς εις το περιθαλλάτσι
κι ανάβου τα καντήλια σου όσες υπά στ’ αλάτσι.»
Σχολιάζει γ’ αυτήν ο Μανώλης Φιλιππάκης: «Η μαντινάδα αυτή μεταφέρει ένα συνειρμό εικόνων, πράξεων και εθίμων που λαμβάνουν μέρος στην περιοχή της Αυλώνας με τις αγροτικές δραστηριότητες του καλοκαιριού. Το Σαββατοκύριακο κάθε νοικοκυρά θα πήγαινε στην Βρουκούντα, στην αλυκή, να μαζέψει το αλάτι για την χρονιά. Εάν κατοικείς στην Αθήνα ή την Ρόδο, η συγκεκριμένη δραστηριότητα δεν υπάρχει πια, άρα πώς θα πει ένας νέος τραγουδιστής την παραπάνω μαντινάδα: Απλώς δεν είναι κοινωνός μιας τέτοιας δραστηριότητας».
Και ολοκληρώνει τον συλλογισμό του ο αρχιτέκτονας, ζωγράφος, οργανοποιός και λυριστής: «Πολλές από τις εμπειρίες μου ανήκουν οε ένα παρελθόντα χρόνο στον οποίο έχω ζήσει, και δεν είναι πάντα εύκολο κάποιος που έχει ζήσει αλλού να την καταλάβει. Η άλλη πήγαινε να μαζέψει το αλάτι της, τα παρατούσε, άναβε τα καντήλια, κι ερχότανε. Η θεματολογία σήμερα είναι διαφορετική, γιατί η δομή του τύπου της ζωής που έλεγαν τις μαντινάδες παλιά, έχει σπάσει σήμερα, γι’ αυτό πρέπει να προσαρμοστεί. Η μουσική επίσης, όταν είσαι σ’ ένα κλειστό χώρο, είναι όπως η γλώσσα. Όπως δουλεύει η θάλασσα ένα κοχύλι, ένα πετραδάκι και το λειαίνει, έτσι και η φόρμα της μουσικής μελωδίας. Το μουσικό ιδίωμα που ακούει ο άλλος το χρωματίζει λίγο πιο πέρα και φτάνει σε μια έξαρση, σε μια τελειότητα αυτής της μορφής. Αυτό για να γίνει πρέπει να ‘χεις περίγυρο κοινωνικό. Αυτό όμως είναι σπασμένο, είμαι ‘γώ στην Αμερική, κι ο άλλος στον Πειραιά. Μόνο αν έχεις εμπειρίες παλιές μπορείς να καταλάβεις τι σημαίνει το κάθε τι. Τι θα πει ο άλλος στη Ρόδο που κάνει το σερβιτόρο στους τουρίστες και πάει στο πανηγύρι της Βρουκούντας: Δεν μπορεί να είναι αγκυλωμένη η παράδοση ο’ ένα τέτοιο πλαίσιο, διαφοροποιείται.
Υπάρχουν πολλοί που πάνε στην Όλυμπο και παίζουν όργανα, οι οποίοι μιμούνται ακουστικά το μουσικό της ηχόχρωμα και πολλές φορές προσπαθούν να μιμηθούν και την Ολυμπίτικη προφορά. Κοινώς ολυμπιτίζουν, το οποίο, βέβαια, για τον ντόπιο ακούγεται παράταιρο και παράφωνο».
Βενετία Μ. Σκευοφύλακα
