ΕΝΑΣ ΚΑΡΠΑΘΙΟΣ ΕΠΙΣΗΜΑ ΠΡΟΣΚΑΛΕΣΜΕΝΟΣ
ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΚΟΡΕΑ ΤΟΥ ΚΙΜ ΙΛ ΣΟΥΝΓΚ!!!
(Αναμνήσεις από τα χρόνια της δεύτερης θητείας
του αρχαιότερου εν ζωή Δημάρχου Καρπάθου
Γιώργου Ηλ. Μακρή)
του Γιώργου Νικ. Τσαμπανάκη
Εισαγωγή
Την Δευτέρα 12 Ιουλίου 2021, συναντηθήκαμε στο ξενοδοχείο Miramare των Πηγαδίων με τον πρώην Δήμαρχο Καρπάθου Γιώργο Ηλ. Μακρή, που αποτελεί μια ζωντανή κιβωτό μνήμης για την Καρπαθιακή πρωτεύουσα και όχι μόνο. Ένα από τα εντυπωσιακότερα θέματα που κυριάρχησαν στην πολύωρη συζήτησή μας ήταν και η προ τεσσαρακονταετίας σχεδόν επίσκεψη, που πραγματοποίησε ως μέλος Αυτοδιοικητικής Αντιπροσωπείας Ελλήνων Δημάρχων, στις αρχές της δεκαετίας του 1980 στην Πιον-Γιανγκ της Βόρειας Κορέας.
Ερώτηση: Πως αποφασίστηκε Δήμαρχε η εντυπωσιακή επίσκεψή σας στην πιο απομονωμένη χώρα του κόσμου;
Ενωρίς το 1983, λίγο μετά τις Δημοτικές Εκλογές που πραγματοποιήθηκαν στις 12 Οκτωβρίου του προηγουμένου έτους, η “Κυβέρνηση της Αλλαγής” του Ανδρέα Παπανδρέου απεφάσισε —αποδεχόμενη την εκδηλωθείσα επιθυμία του καθεστώτος της Πιον-Γιανγκ— να συσφίξει τις σχέσεις της Ελλάδας με τη Βόρεια Κορέα. Κι αυτό στο πλαίσιο του ξεδιπλώματος της “Ανεξάρτητης” Εξωτερικής Πολιτικής που είχε ήδη προ της εκλογής του εξαγγείλει ο τότε Πρωθυπουργός.
Έτσι όταν η Βόρεια Κορέα απηύθυνε πρόσκληση στην Ελληνική Κυβέρνηση για την πραγματοποίηση επίσημης επίσκεψης αντιπροσωπείας ογδόντα (80) Δημάρχων στη μακρινή αυτή χώρα της Άπω Ανατολής, στην προσπάθεια που κατέβαλε να βγει από την υγειονομικού τύπου απομόνωση, στην οποία βρισκόταν για δεκαετίες (από την έναρξη ήδη του Ψυχρού Πολέμου), αποφασίστηκε αρμοδίως να ανταποκριθεί η Κ.Ε.Δ.Κ.Ε. στο επιχειρούμενο άνοιγμα του καθεστώτος του “Μεγάλου Ηγέτη” Κιμ Ιλ Σούνγκ. Ως τότε η χώρα μας είχε διπλωματική αποστολή μόνο στη Νότια Κορέα.
Το πρόγραμμα προέβλεπε ανταπόδοση μετά ταύτα της επίσημης επίσκεψης των Ελλήνων Αυτοδιοικητικών από επίσκεψη ανάλογης αντιπροσωπείας Διοικητικών Αξιωματούχων του καθεστώτος της Βόρειας Κορέας στην Ελλάδα.
Ερώτηση: Πως προέκυψε όμως η πρόσκληση προς τον τότε Δήμαρχο Καρπάθου;
Καθώς ο κομματικός μηχανισμός του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος (ΠΑ.ΣΟ.Κ.) της εποχής εκείνης με αντιμετώπιζε με εξαιρετικά θετικό τρόπο, λόγω της εκλογής μου από τον πρώτο γύρο με το υψηλό ποσοστό, σχεδόν του 63%, το αρμόδιο Υπουργείο με προσκάλεσε να συμμετάσχω από τους πρώτους στην υπό συγκρότησιν αντιπροσωπεία των Ελλήνων Δημάρχων.
Σημειωτέον ότι οι Βορειοκορεάτες είχαν ζητήσει η αποστολή να απαρτίζεται αποκλειστικά από 80 (ογδόντα) Δημάρχους της προσκαλούμενης χώρας. Με παρέμβαση όμως του κομματικού μηχανισμού της κυβερνώσας παράταξης ο αριθμός των Δημάρχων περιορίστηκε μόλις στους 14 (δεκατέσσερις). Τα υπόλοιπα 66 (εξηνταέξι) Mέλη της αποστολής ήταν ποικίλα κομματικά στελέχη διαφόρων βαθμίδων και ιδιοτήτων… στα οποία δόθηκε από τους κυβερνητικούς ιθύνοντες της εποχής η ευκαιρία να κάνουν ένα ταξίδι τουρισμού, κατά κάποιον τρόπο.
Θυμάμαι χαρακτηριστικά ως Μέλος της αποστολής τον αλήστου μνήμης μετέπειτα Πρόεδρο και Διευθύνοντα Σύμβουλο της Δ.Ε.Η. Δημήτρη Μαυράκη για τον οποίο ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε πει το γνωστό «είπαμε να κάνει ένα δωράκι στον εαυτό του, αλλά 500 (πεντακόσια) εκατομμύρια είναι πολλά!…». Μάλιστα υπάρχει μια φωτογραφία της αποστολής στην οποία φαίνεται να έχει την πρωτοκαθεδρία καθήμενος στην πρώτη γραμμή μαζί με τη Σακελλαρίδου και τον Κιμ Ιλ Σουνγκ!…
Ερώτηση: Διατηρείς ζωηρές μνήμες από τα Μέλη της Αντιπροσωπείας εκείνης;
Μερικά από τα υψηλόβαθμα Μέλη της αντιπροσωπείας που θυμάμαι μέχρι σήμερα είναι η αρχηγός της αποστολής, τότε Δήμαρχος Ζωγράφου Φωτεινή Σακελλαρίδου-Καμπυλαυκά, Καρπαθιά εξ αγχιστείας, ο τότε Δήμαρχος Τριπόλεως Αρκαδίας Μπάμπης Κανελλακόπουλος, τον οποίο εφιλοξένησα το επόμενο έτος στην Κάρπαθο μαζί με τη γυναίκα του, ο τότε Δήμαρχος Λεβαδέων Ιωάννης Περγαντάς, ο Δήμαρχος Ναυπλιέων Γιάννης Μελίδης, οι αείμνηστοι Δήμαρχοι Δράμας Σωκράτης Δημητριάδης και Ναυπάκτου Νίκος Πανταζής, ο τότε Αντιδήμαρχος Ρόδου και μετέπειτα Βουλευτής Δωδεκανήσου Γιάννης Παρασκευάς και άλλοι.
Ερώτηση: Πότε ακριβώς πραγματοποιήθηκε το ταξίδι σας;
Η Αποστολή αναχώρησε στις 3 του Σεπτέμβρη του 1983 από την Αθήνα με charter για Πράγα κι από ‘κει με άλλο charter για Μόσχα και εν συνεχεία για Πιόν-Γιάνγκ. Ήταν ένα ταξίδι που διήρκεσε 15 (δεκαπέντε) συνολικά ώρες!
Η επίσκεψη αυτή ήταν για μένα, όπως και για τα άλλα Μέλη της Ελληνικής αποστολής, κάτι το πρωτοφανές. Κι αυτό, διότι την εποχή εκείνη είχε την αρχηγία της χώρας ο Κιμ Ιλ Σουνγκ, ο ιδρυτής της Βόρειας Κορέας, και τα πάντα ήταν εντελώς περιορισμένα.
Στη διάρκεια της εκεί δωδεκαήμερης παραμονής μας συμμετείχαμε και στην Εθνική Εορτή των Βορειοκορεατών η οποία είναι καθιερωμένο να εορτάζεται κατ’ έτος την 9η του Σεπτέμβρη και κατά την οποία τιμάται η ίδρυση της “Λαϊκής Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Κορέας” που συντελέστηκε το έτος 1948. Για τη συμμετοχή άλλωστε στις σχετικές εκδηλώσεις είχαν αποσταλεί προσκλήσεις σε χώρες της Λατινικής Αμερικής, της Ανατολικής Ευρώπης, της Ασίας κ.α. και η όλη διοργάνωση είχε πράγματι ένα αξιόλογο επίπεδο.
Ερώτηση: Ποιές ήταν οι πρώτες εντυπώσεις από την επίσκεψή σας στη Βόρεια Κορέα;
Το Προεδρικό Μέγαρο ήταν πραγματικά ένα εντυπωσιακό κτίριο, τεράστιο σε έκταση, με μνημειώδεις εισόδους και με τοίχους, που ήταν όλοι επενδυμένοι με ξύλο. Στην αίθουσα των δεξιώσεων το προσωπικό ήταν όλο στριμωγμένο σε μια γωνία προκειμένου να περάσει ο Αρχηγός. Όλοι κρατάγανε σημειωματάρια κι ένα μολύβι ξύλινο στο χέρι για να σημειώνουν τις τυχόν ιδέες ή προτροπές ή εντολές του αφέντη. Σ’ εμάς φάνηκε πολύ ευγενικός, μας κέρασε καφέ στην αίθουσα υποδοχής και μας παρέθεσε ένα περιποιημένο δείπνο στο Προεδρικό Μέγαρο την ημέρα της γιορτής. Το περίεργο ήταν ότι το μοσχαρίσιο κρέας ήταν ελάχιστο και σερβιρίστηκε κυρίως κοτόπουλο το οποίο ήταν τόσο μικρό, όπως αυτό που λέμε εμείς στην Κάρπαθο “τσίχνα” (=τσίχλα). Δεν μπορούσες δηλαδή να φας τίποτε… Εγώ έχασα 4 (τέσσερα) κιλά σε 12 (δώδεκα) μέρες εξαιτίας του ότι δεν μπορούσα να φάω φαγητό το οποίο δεν ήξερα. Αφού οι άλλοι για να με πειράξουν μου λέγανε, “Μακρή, φάε ότι βρίσκεις, γιατί θα αφήσεις τα κόκκαλά σου εδώ…” Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι στο τραπέζι που παρατέθηκε στο Προεδρικό Μέγαρο έπεσε κατά τύχη σ’ εμένα μερίδα μοσχαρίσιου κρέατος σε μέγεθος λουκουμιού. Και οι δεκατέσσερις του τραπεζιού με κοιτάζανε με νόημα και τους είπα παιδιά ένα λουκούμι είναι! Τι να φάω εγώ και τι να δώσω. Το μισό λοιπόν το έδωσα στον πρεσβύτερο, στον Δήμαρχο της Τριπόλεως, και έφαγα κι εγώ το άλλο μισό.
Ήταν τέτοια η κατάσταση που διαμορφώθηκε, που όταν επρόκειτο να φύγουμε, πήρα την αδερφή μου την Άννα, η οποία έμενε τότε στην Αθήνα, τηλέφωνο και της είπα: “Άννα αύριο θα έρθωμε. Ετοίμασε λοιπόν μία μακαρονάδα της προκοπής με πολύ τυρί και καλό μοσχάρι γιατί πεινώ απελπιστικά“. Και πράγματι αυτό έγινε. Έφαγα μάλιστα τόσο πολύ την επομένη, που μετά περπάταγα στο μπαλκόνι μέχρι τις πέντε (5:00) το πρωί για να χωνέψω!
Ερώτηση: Ποιά ήταν τα πιο περίεργα πράγματα που συναντήσατε στη χώρα που σας φιλοξενούσε;
Αυτό που θυμάμαι ακόμη σήμερα είναι η απόλυτη καθαριότητα που επικρατούσε στους δρόμους, στα πάρκα κι οπουδήποτε αλλού. Δεν εύρισκες πεταμένο στο δρόμο ούτε ένα αποτσίγαρο, ούτε ένα σπιρτόκουτο, τίποτε απολύτως. Mάλιστα ο Υπουργός των Εσωτερικών, όταν τον επισκεφτήκαμε στο Υπουργείο του, έβγαλε από τη τσέπη του σακκακιού του και μας έδειξε ένα πλαστικό σακκουλάκι που περιείχε άλλες μικρές πλαστικές σακκουλίτσες. Αυτό το σακκουλάκι το είχαν όλοι οι Βορειοκορεάτες με σκοπό να συλλέγουν μέσα σ’ αυτές και το μικρότερο σκουπιδάκι που μπορεί να πετούσε στο δρόμο οποιοσδήποτε ασυνείδητος πολίτης. Ένα αποτσίγαρο, ένα σπίρτο ή ο,τιδήποτε άλλο το περισυνέλεγαν. Δεν τον ενοχλούσαν, αλλά τον ακολουθούσαν μέχρι την εργασία ή μέχρι το σπίτι του, αναλόγως. Εκεί τον ενημέρωναν ότι τον επεσήμαναν από το τάδε σημείο της πόλης, από την ώρα που έκανε τη συγκεκριμένη απρέπεια και ότι σε περίπτωση που το επαναλάβει θα έχει βαριές κυρώσεις. Η ύπαρξη απόλυτης καθαριότητας σε όλους τους χώρους ήταν γεγονός και δεν υπήρχε καμιά σύγκριση με τη χώρα μας, όπου καθείς μπορεί να πετά στο δρόμο από το παράθυρο του αυτοκινήτου του ό,τι αποφασίσει!
Αξιοσημείωτη επίσης ήταν η έλλειψη αδικημάτων του κοινού ποινικού δικαίου. Όταν τους λέγαμε ότι στην Ελλάδα είχαμε φόνους και άλλα βαριά ποινικά αδικήματα, μας απαντούσαν ότι αυτοί τέτοια αδικήματα δεν είχαν στη Βόρεια Κορέα. Και βέβαια αυτό συνέβαινε γιατί όλοι ήξεραν ότι ο πέλεκυς έπεφτε βαρύς και εάν έκλεβες για παράδειγμα το γείτονα θα είχες σοβαρές επιπτώσεις και μπορούσε να σου επιβληθεί μέχρι και η ποινή του θανάτου. Έτσι ήταν όλοι τυπικοί.
Ειδικότερα θα πρέπει να αναφέρω ότι βλέπαμε αργά το βράδυ κοριτσάκια μικρά στην ηλικία, 6 (έξι), 8 (οκτώ) ή 10 (δέκα) χρονών, να κρατάει το ένα το άλλο και να πηγαίνουν σε νυχτερινό σχολείο. Και διερωτώμεθα εμείς οι Έλληνες, πως οι γονείς άφηναν αυτά τα κοριτσάκια να πηγαίνουν μόνα τους τέτοια ώρα στο σχολείο διασχίζοντας τους δρόμους μιας τόσο μεγάλης πόλης; Μας απαντούσαν ότι εδώ δεν τολμάει κανένας να πειράξει παιδιά, δεν τολμάει κανείς να κλέψει, δεν υπάρχουν ανθρωποκτονίες κ.ά.α.
Και πράγματι οι άνθρωποι εκεί ήταν εντελώς συμμορφωμένοι.
Δεν υπήρχαν καφετέριες παρά μόνο κάποια ειδικά καταστήματα που πουλάγανε τσιγάρα και χυμούς φρούτων. Όμως ούτε καπνίζανε, ούτε πίνανε στο δρόμο και δεν σερβίρανε καθόλου οινοπνευματώδη ποτά. Αυτό ίσχυε σε βαθμό μάλιστα τέτοιο, που στα τραπέζια που μας παραθέτανε παρακαλάγαμε τους σερβιτόρους να μας φέρουν μία μπύρα, την οποία προθυμοποιούμασταν να τους πληρώσουμε επιπλέον. Πάντα μας λέγανε ναι, ναι, ναι… και ποτέ η μπύρα δεν ερχόταν… Παρά ταύτα όλοι οι Δήμαρχοι έμειναν ενθουσιασμένοι.
Ερώτηση: Από Ελληνικής πλευράς ποιές ήταν οι αντιδράσεις των Μελών της αποστολής;
Η αλήθεια είναι ότι το Ελληνικό δεν έλειψε. Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι στη μεγάλη αίθουσα υποδοχής του Προεδρικού Μεγάρου, παρόντος του Προέδρου Κιμ Ιλ Σουνγκ, μας είχανε σερβίρει γαλλικό καφέ σε άσπρα ωραία πορσελάνινα φλυτζάνια με το έμβλημα της Βορείου Κορέας. Είχανε μάλιστα στη βάση του φλυτζανιού στρωμένο ένα ωραίο κεντητό ύφασμα. Κάποια στιγμή αντιλήφθηκα μία κυρία, μέλος της αποστολής, που καθότανε δίπλα μου να επιχειρεί να βάλει με τρόπο στη τσάντα της το φλυτζάνι που της πρόσφεραν το καφέ μαζί με το κέντημα. Τότε την παρατήρησα αυστηρά λέγοντάς της, ότι εδώ που βρισκόμαστε παρακολουθούνται τα πάντα και εάν την εντοπίσουνε θα μας εξευτελίσουν.
Είχανε δώσει εξάλλου στον καθένα μας δύο μολύβια ξύλινα, ένα μικρό κι ένα μεγάλο μαζί με δύο μπλόκ με σκοπό να κρατήσουμε σημειώσεις. Εγώ πήρα μόνο το ένα μπλόκ και το ένα μολύβι ως αναμνηστικό.
Δυστυχώς συνέβησαν και αυτά και καταλαβαίνετε τις εντυπώσεις που μένουν. Οι παρεκτροπές όμως αυτές έγιναν από πρόσωπα που δεν είχαν καμιά υπεύθυνη θέση, αλλά ήταν άτομα που βρέθηκαν στην αποστολή εντελώς απρόοπτα και τυχαία…
Ερώτηση: Ποιές αναμνήσεις διατηρείς σήμερα Γιώργο από την επίσκεψή σου εκείνη;
Έχω αρκετές φωτογραφίες από την επίσκεψή μας στα σύνορα Βορείου – Νοτίου Κορέας. Βέβαια αυτοί παρουσίαζαν τον Κορεατικό Πόλεμο ως επίθεση των Νοτίων στους Βορείους. Ήταν χαρακτηριστικό ότι είχανε τα δημόσια κτίρια, τους σιδηροδρομικούς σταθμούς και τα ξενοδοχεία διακοσμημένα με φωτογραφίες του παρελθόντος που απεικόνιζαν σκοτωμένους Αμερικανούς, με λάφυρα του πολέμου (αμερικανικά στρατιωτικά τζίπ), με διάφορα είδη εχθρικού οπλισμού, κ.α. Μας έκανε δε ιδιαίτερη εντύπωση το πάθος των Βορειοκορεατών κατά των Αμερικανών. Μας εξηγούσαν οι διερμηνείς ότι παιδιά μικρά, 12 (δώδεκα) ετών, έλεγαν ότι περιμένουν πως και πως να μεγαλώσουν, να πιάσουν όπλα και να σκοτώσουν όλους τους Αμερικανούς!…
Υπήρχε, δηλαδή, μια πλήρης απαξία για τους Αμερικανούς που τη συναντούσες σε κάθε επίπεδο και κάθε συναναστροφή. Ήταν μία τρομερή εικόνα αυτό το διάχυτο πάθος κατά των Αμερικανών ειδικά. Δεν συνέβαινε το ίδιο με τους Άγγλους για τους οποίους έδειχναν ένα σεβασμό, όπως και για τους Έλληνες μπορώ να πω. Ναι μεν εξέφραζαν την πικρία τους που πήγαν οι Έλληνες να τους πολεμήσουν αλλά σεβόντουσαν την πολεμική τους αρετή. Οι οικοδεσπότες μας πάντως υπήρξαν καθόλα ευγενείς άνθρωποι.
Οφείλω στο σημείο αυτό να καταθέσω και την εμπειρία μου από την επίσκεψή μας σε ένα πενταόροφο νοσοκομείο παίδων 400 (τετρακοσίων) κλινών. Εκεί μας εξήγησαν ότι το νοσοκομείο αυτό είχε ολοκληρωθεί σε διάστημα 8 (οκτώ) μηνών με συνεχή εικοσιτετράωρη εργασία των τεχνικών συνεργείων σε τρεις αλληλοδιαδεχόμενες η μία την άλλη βάρδιες. Μάλιστα όπως μας πληροφόρησαν για να μην ακούγεται ο θόρυβος των εργασιών τις ώρες της νύχτας από τους περιοίκους έβαζαν ελαφρά κλασσική μουσική που κάλυπτε τους θορύβους. Αναγκάζομαι με θλίψη να αντιπαραβάλλω το γεγονός αυτό με την κυριαρχούσα σήμερα ηχορύπανση στην πόλη της Καρπάθου, όπου δύο μηχανάκια με αρρύθμιστες εξατμίσεις και τρία ακόμη τέτοια αυτοκίνητα αναστατώνουν ασύδοτα και ανεξέλεγκτα τον ξενοδοχειακό πυρήνα της Καρπαθιακής πρωτεύουσας.
Ερώτηση: Στο σημείο αυτό θα ήθελα να σε ρωτήσω, Γιώργο, αν σε είχε προβληματίσει το γεγονός ότι τέσσερις Καρπάθιοι, δυο με τον Ελληνικό στρατό και δυο με τον Αμερικανικό, σκοτώθηκαν στον πόλεμο της Κορέας.
Ναι βέβαια. Γνωρίζω πολύ καλά ότι από την Όλυμπο σκοτώθηκε ο Χαρτοφύλακας, από το Όθος ο Αναγνωστάκης, από το Απέρι ο Χρυσός και ένας ακόμη. Τραυματίστηκε επίσης ο Ζαβόλας από τις Μενετές, ενώ ο Παναγιώτης Σκευοφύλακας από τα Πηγάδια, καταταγμένος τότε στους αμερικανούς πεζοναύτες, υπηρέτησε αποσπασμένος στην Αμερικανική Αεροπορία και συγκεκριμένα στο αεροδρόμιο Κ 6 της Σεούλ.
Ερώτηση: Πότε επιστρέψατε στην πατρίδα;
Η πτήση της επιστροφής μας από την Πιόν-Γιάνγκ στην Αθήνα πραγματοποιήθηκε την 15η Σεπτεμβρίου 1983 με Βορειοκορεατικό αεροσκάφος μέσω Ιρκούτσκ, Νοβοσιμπίρσκ και Μόσχας, όπου και ενεφοδιαστήκακε σε καύσιμα. Το ταξίδι διήρκεσε συνολικά 18 (δεκαοκτώ) ώρες. Μάλιστα όταν πλησιάζαμε στην Αθήνα μία αεροσυνοδός, αιφνιδιάζοντάς με, με ρώτησε εάν είμαι παντρεμένος. Υπέθεσα ότι η ερώτηση εκείνη είχε να κάνει με την επιθυμία της να φύγει σε μια δυτική χώρα. Ήταν εντυπωσιακό ότι όταν προσγειωθήκαμε, πρώτα κατέβηκαν οι πιλότοι, ενώ στις σκάλες παρατάχθηκαν επτά με οκτώ άτομα του προσωπικού ασφαλείας οπλισμένα με σκοπό να εμποδίσουν οποιοδήποτε μέλος του πληρώματος αποπειράτο να αυτομολήσει. Μάλιστα το αεροπλάνο αφού έβαλε καύσιμα πήγε για διανυκτέρευση στη Σόφια, έτσι που να ελέγχεται ευχερέστερα και το αεροπλάνο και το προσωπικό. Την επομένη το αεροσκάφος ακολούθησε την αντίστροφη πορεία για να καταλήξει και πάλι στην Πιον-Γιανγκ.
Ερώτηση: Πως ανταπέδωσε η Βόρεια Κορέα την επίσκεψη εκείνη;
Τον επόμενο χρόνο η Βόρεια Κορέα έστειλε 14 (δεκατέσσερα) υψηλόβαθμα Διοικητικά Στελέχη που παρέμειναν στην Ελλάδα μόνο για τρεις (3) ημέρες.
Ένα από τα στελέχη εκείνα που μιλούσε αγγλικά μου ζήτησε τηλεφωνικά, αν ήταν δυνατόν, να συναντηθούμε κατά την παραμονή τους στην Ελλάδα. Επειδή όμως η παραμονή τους ήταν σύντομη κι έτσι δεν θα τον έβλεπα παρά ελάχιστα, δεν πήγα τελικά προς συνάντησίν του.
Κλείνοντας την παρούσα συνέντευξή μου θέλω να υπογραμμίσω, ότι παρά τα παράδοξα και τα απρόοπτα του ταξιδιού εκείνου θυμάμαι πάντα με νοσταλγία την επίσκεψή μου στη Βόρεια Κορέα κι ας έχουν περάσει σχεδόν 40 (σαράντα) χρόνια από τότε.
