Ο ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ στην 60η Επέτειο του Επαναστατικού Απελευθερωτικού Κινήματος Καρπάθου, που εκφωνήθηκε από τον καθηγητή Μηνά Αλ. Αλεξιάδη, στο Δημοτικό Διαμέρισμα Μενετών (5 Οκτωβρίου 2004), ενώπιον του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Δ. ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΥ
Ουρανοφίλητο νησί με τα δροσάτα κάλλη σου,που κρύβει πλούσιες χλωρωσιές η καρποφόρα αγκάλη σου,που κάθε σου εκλεχτό παιδί πλέκει τρανό στεφάνιστο τιμημένο μέτωπο να ’ρθει να σου το βάνει,μη σε φοβίζει η χειμωνιά που σ’ έζωσε τριγύρα.Θα σού ’ρθει πάλι η Άνοιξη μ’ ανθούς, πουλιά και μύρα.
Η ποιητική ενατένιση (πριν από 78 χρόνια) του γνωστού Δωδεκανήσιου ποιητή (από το Καστελλόριζο) Μιχαήλ Πετρίδη (1886-1973) προς την «ουρανοφίλητη» Κάρπαθο παριστάνει όμορφα, νομίζω, το περίγραμμα της μακραίωνης ξενικής κατοχής του νησιού (Βενετοκρατία, Τουρκοκρατία, Ιταλοκρατία, Γερμανική κυριαρχία) και παράλληλα δίνει το προμήνυμα των ιστορικών γεγονότων της 5. Οκτωβρίου 1944 5 , που οδήγησαν στην κατάκτηση της Ελευθερίας του.
Αυτή την «Άνοιξη» με το «τρανό στεφάνι» «κάθε εκλεχτού παιδιού» της Καρπάθου αναπολούμε και τιμούμε σήμερα, εδώ στον Ιερό Βράχο της Παναγίας των Μενετών, όπου έγινε η έκρηξη του Απελευθερωτικού Κινήματος εναντίον των Ιταλών και είχε στη συνέχεια την ομόθυμη επαναστατική συμμετοχή όλων των Καρπαθίων.
Ένα μικρό νησί στην εσχατιά του Αιγαίου, με λίγες χιλιάδες πληθυσμό, με πενιχρά στρατιωτικά μέσα, μόνο του, τόλμησε να εξεγερθεί εναντίον τακτικών στρατιωτικών δυνάμεων για την ενσάρκωση του οράματος της Ελευθερίας ύστερα από αιώνες δουλείας και καταπίεσης.
Ο παράτολμος αγώνας έφερε την Ελευθερία.
Τιμούν το εντυπωσιακό αυτό γεγονός αντίπαλοι και φίλοι. Τιμούμε όμως συγχρόνως εφέτος τη συμπλήρωση 60 χρόνων Ελευθερίας των Καρπαθίων, με πρώτον εσάς, κύριε Πρόεδρε της Δημοκρατίας, τον πρώτο πολίτη της χώρας, που η σημερινή σας παρουσία, για δεύτερη φορά, μετά από πέντε χρόνια, λαμπρύνει την εφετινή Επέτειο του Απελευθερωτικού Κινήματος και της προσδίδει την πρέπουσα αίγλη, αναγνώριση και ακτινοβολία.
Η Επέτειος αυτή έχει ξεχωριστή σημασία.
Πέρασαν ήδη εξήντα χρόνια από τότε. Αναπολούν με συγκίνηση οι παλαιότεροι, διδάσκονται με καμάρι οι νεώτεροι.Κύριε Πρόεδρε της Δημοκρατίας!
Η σημερινή Επέτειος, με την αίγλη που της προσδίδετε, παραμερίζει πρόσκαιρα τις μικρές ή μεγάλες φροντίδες της καθημερινής ζωής των Καρπαθίων, ξαναφέρνει και ορθώνει μπροστά μας το μεγάλο ερώτημα:
Πώς το μικρό αυτό το νησί, κάτω από τα έκπληκτα βλέμματα των Συμμάχων, είχε την τόλμη να αναμετρηθεί με τον γιγαντόσωμο αντίπαλό του.
Το γεγονός αυτό και μόνο παρωθεί αυτόματα σε ιστορικές αναζητήσεις και βαθύτερους στοχασμούς. Η ιστορική αναδίφηση αναδεικνύει τη διαχρονική αγωνιστική στάση του Καρπαθιακού λαού εναντίον κάθε κατακτητή και ο στοχασμός υποδεικνύει δύο έννοιες που χαρακτηρίζουν τη συνείδηση και το αγωνιστικό πνεύμα του.
Είναι το ήθος και η λεβεντιά, η λεβεντοσύνη του Επαναστατικού εγχειρήματος, που θα με απασχολήσουν στη συνέχεια. Η πατριωτική στάση των Μενετιατών και όλων των Καρπαθίων αποτελεί ένα συγκεκριμένο τρόπο σύνδεσής τους με το παρελθόν, μιά ξεχωριστή σχέση τους με την ιστορία, αλλά και μιά ιδιαίτερη μορφή δράσης, κατεξοχήν ηρωικής.
Πρόκειται για στάση ζωής που προσδιορίζει την ατομική αλλά και συλλογική ύπαρξη, για λεβεντοσύνη στηριγμένη σε ήθος, που χαρακτηρίζει τον Καρπάθιο αγωνιστή, με αποτέλεσμα το Επαναστατικό Κίνημα της 5. Οκτωβρίου 1944.
Το Κίνημα αυτό προβάλλεται, και μάλιστα σε δύσκολους καιρούς, ως έξοχη πρόταση φιλοπατρίας, αυτής της εκλεκτής πλευράς του ήθους ενός λαού.
Είναι χαρακτηριστικά όσα διαπιστώνει ο Αμερικανός ανθρωπολόγος Clifford Geertz, στο βιβλίο του «Η ερμηνεία των πολιτισμών»:
«Στις πρόσφατες ανθρωπολογικές συζητήσεις, οι ηθικές (και αισθητικές) πλευρές ενός δεδομένου πολιτισμού, τα αξιολογικά στοιχεία συνοψίζονται συνήθως στον όρο “ήθος”, ενώ οι γνωστικές πλευρές αποδίδονται με τον όρο “κοσμοθεώρηση”. Το ήθος ενός λαού είναι ο τόνος, ο χαρακτήρας και η ποιότητα της ζωής του, το ηθικό και αισθητικό ύφος και η αντίστοιχη διάθεση· είναι η υπολανθάνουσα στάση έναντι του εαυτού και του κόσμου που αντανακλά η ζωή»
Ο Geertz πιστεύει ότι η κοσμοθεώρηση είναι η αντίληψη του λαού γύρω από τη φύση, τον εαυτό και την κοινωνία, αλλά και το σύνολο των περιεκτικών ιδεών για την κοσμική τάξη, σε μια κοινωνία όπου πίστη και τελετουργία αντιμετωπίζουν και επιβεβαιώνουν η μιά την άλλη. Αν και διαπιστώνει ότι το ήθος «καθίσταται διανοητικά εύλογο με το να εμφανίζεται ότι αναπαριστά τον τρόπο ζωής που συνεπάγεται η ίδια η πραγματικότητα», ορίζει την πρόσληψη της κοσμοθεώρησης ως εικόνα της ίδιας της πραγματικότητας 7 . Η σχέση μεταξύ τους εκλαμβάνεται τελικά από τον Geertz ως σχέση ανάμεσα στις αξίες και τη γενική υπαρξιακή τάξη 8 . Οι διαπιστώσεις αυτές έχουν, νομίζω, πλήρη εφαρμογή στην ανάλυση των ηθικών παραμέτρων που στήριξαν το Κίνημα της 5. Οκτωβρίου 1944 και οδήγησαν στην απελευθέρωση της Καρπάθου οκτώ μήνες ενωρίτερα από τα άλλα Δωδεκάνησα (Μάιος 1945) και την αποχώρηση των κατοχικών δυνάμεων από τον Ελληνικό χώρο.
Και αυτό γιατί η λεβεντοσύνη των Καρπαθίων στηρίχθηκε στο ήθος, που είχε διαπλασθεί επί αιώνες με βάση αξίες της τοπικής κοινωνίας.
Οι Καρπάθιοι, εκ πρώτης όψεως, επέτυχαν το εξαιρετικά ανέφικτο, αφού μπόρεσαν μόνοι τους, έστω κι αν τους βοήθησαν ορισμένες συγκυρίες (π.χ. αποχώρηση των Γερμανών από το νησί), να αφοπλίσουν και να εξουδετερώσουν τους Ιταλούς, να ειδοποιήσουν τις συμμαχικές δυνάμεις στην Αίγυπτο και να μεταφέρουν το μήνυμα της Ελευθερίας.
Ποιές ήταν όμως οι συνιστώσες του ήθους των Καρπαθίων που στήριξαν την έμπρακτη λεβεντιά τους και οδήγησαν στο αξιοθαύμαστο αποτέλεσμα; Ήταν πρώτα- πρώτα, ο πατριωτικός ζήλος, που έθρεψε τα όνειρα και θέριεψε τις προσδοκίες που καθοδηγούσαν τον λαό να μεγαλουργήσει. Ο ίδιος αυτός ζήλος ενέπνεε ανέκαθεν τους Έλληνες στις μεγάλες ώρες της ιστορίας τους· τους βοηθούσε να διεκδικούν και να κερδίζουν την Ελευθερία τους με το να έρχονται σε αντιπαράθεση κατά κανόνα άνιση, αλλά ηρωική, προς τους εκάστοτε μεγάλους και ισχυρούς.
Ήταν, κατόπιν, η αγάπη για την Ελευθερία και την αξιοπρέπεια, αρετές που χαρακτηρίζουν και όλους τους Έλληνες στις βασικές επιλογές του ιστορικού τους βίου. Η αγάπη αυτή σφυρηλατούσε πάντοτε το φρόνημα και τη θέληση του λαού για την επίτευξη σημαντικών κατορθωμάτων. Και ήταν αυτή η αγάπη που οδήγησε αγωνιστές Καρπαθίους να διαπλεύσουν τη Μεσόγειο με ένα μικρό σκάφος, που τους έδωσε το ηθικό σθένος να οργανωθούν και να αγωνισθούν για την Ελευθερία.
Το γνήσιο αυτό αγωνιστικό φρόνημα το διδάχθηκαν οι Καρπάθιοι από την προγονική παράδοση και την Ορθοδοξία. Στους βίους και τα συναξάρια μαρτύρων και νεομαρτύρων έχουν καταγραφεί τα αγωνιστικά πρότυπα, που τους βοήθησαν να μείνουν με καρτερία ακλόνητοι στην πίστη τους. Στους αγίους της Ορθοδοξίας βρήκαν τα ηρωικά παραδείγματα και στη λειτουργική ζωή ανακάλυψαν την πίστη και την ελπίδα στον Θεό, που ενδυναμώνουν τους ανθρώπους, διαπλάθουν χαρακτήρες και ήρωες. Οι Καρπάθιοι αγωνιζόμενοι για την απελευθέρωση του νησιού τους το 1944, ουσιαστικά προσπάθησαν να διαφυλάξουν την παράδοση, τα δίκαια, την ίδια την εθνική, ιστορική και πολιτισμική τους υπόσταση, που είχαν δοκιμασθε σοβαρά κατά τη διάρκεια της τριαντάχρονης άτεγκτης Ιταλοκρατίας 9 .
Όλες οι ηθικές αυτές συνιστώσες δεν θα μπορούσαν να έχουν ενεργήσει συνδυαστικά στις ψυχές, αν δεν υπήρχε ενότητα και ομοψυχία. Παρά τιςόποιες διχογνωμίες, οι επαναστάτες των Μενετών αρχικά, ολόκληρης της Καρπάθου κατόπιν, υπήρξαν τελικά ενωμένοι, αφού έδρασαν για τον ίδιο σκοπό. Έτσι μπορεί να διακρίνει κανείς στον αγώνα αυτόν και το φιλότιμο του λαού μας, αυτή δηλαδή την ψυχική ένταση και ευαισθησία που αναδίδει ευγένεια, αρχοντιά και ηθική υπεροχή.
Η αναπαράσταση της ηθικής προσωπικότητας των Επαναστατών Καρπαθίων του 1944 απαιτεί αναφορά και στην αρετή της αλληλοβοήθειας, που επίσης εδράζεται στα διδάγματα της Ορθοδοξίας. Μόλις απέκτησαν και εδραίωσαν την Ελευθερία τους οι συμπατριώτες μας, θέλησαν να παράσχουν κάθε βοήθεια στους αδελφούς άλλων νησιών, οι οποίοι είχαν εγκαταλείψει τις πατρογονικές τους εστίες και είχαν καταφύγει στην Κάρπαθο, γιατί δεν άντεχαν τη ζοφερή νύχτα της τυραννίας.
Δέχθηκαν λοιπόν τους πρόσφυγες από τα άλλα Δωδεκάνησα και τους περιέθαλψαν με στοργική φροντίδα. Να μια άλλη παράμετρος του τοπικού ξεσηκωμού. Έτσι αναβλύζει τονωτικός και ο ψυχολογικός παράγοντας, ιδιαίτερα απαραίτητος στη συγκεχυμένη εκείνη περίοδο.
Έδειξε λοιπόν ο επαναστατημένος Καρπάθιος ότι ο τοπικιστικός εγωισμός και ο συχνά επικίνδυνος ατομικισμός δεν πρέπει να έχουν θέση, απέδειξε ότι ερμήνευε και εθεωρούσε την ελευθερία του όχι ως αιτία καύχησης, αλλά ως ένα αίτημα και ως ένα αγαθό συλλογικού χαρακτήρα, που βαθμιαία θα μπορούσε να οδηγήσει στη συναγωγή του συμπεράσματος, ότι οι μικροί μπορούν να σταθούν αποτελεσματικά απέναντι στους μεγάλους και ισχυρούς, αν έχουν θέληση, θάρρος και πίστη, αλλά και σύμπνοια. Και εδώ, επειδή συνέτρεξαν αυτές οι προϋποθέσεις, στις 5 Οκτωβρίου 1944 επαναλήφθηκε, για μια ακόμη φορά, η βιβλική ιστορία του Δαβίδ και του Γολιάθ, που αποτέλεσε ανέκαθεν παρηγοριά και στήριγμα αλλά και αγωνιστικό κίνητρο των ανίσχυρων και αδικημένων αυτού του κόσμου.
Οι ηθικές αυτές αρχές, που ενέπνευσαν και καθοδήγησαν τους Καρπαθίους την κρίσιμη εκείνη ώρα, αντικατοπτρίζονται και στο κείμενο της Διακήρυξης, που συντάχθηκε στις 5 Οκτωβρίου 1944. Στο θαυμαστής φιλοπατρίας και αγωνιστικότητας κείμενο αποτυπώνεται η ιδεολογία του Κινήματος και τονίζονται οι στόχοι και τα ιδανικά του επαναστατημένου λαού 10 .
Υπό το πρίσμα αυτό μπορούν εύκολα να ερμηνευθούν όλες οι αναφορές των πηγών που διαθέτουμε, ακόμη και όσων προέρχονται από στρατιώτες των Δυνάμεων κατοχής, που μιλούν για έναν έξαλλο πατριωτικό παροξυσμό, ο οποίος είχε καταλάβει τους επαναστάτες. Αυτός όμως ο ασύλληπτος ενθουσιασμός στήριξε τους
Καρπαθίους στη διατήρηση της εθνικής και πολιτισμικής τους ταυτότητας και αυτός ήταν που μετέδωσε σε όλο τον κόσμο την είδηση της ανέλπιστης απελευθέρωσης του νησιού.
Το ήθος των επαναστατών μεταστοιχειώθηκε λοιπόν σε ηρωισμό και λεβεντοσύνη, αυτή τη συνισταμένη γενναιότητας, τόλμης και ευψυχίας, αλλά και εκείνης της ηθικής δύναμης που ωθεί τον άνθρωπο προς τη μεγαλουργία. Έτσι επιτεύχθηκαν τα αδύνατα και φαινομενικώς ακατόρθωτα. Με σθένος ψυχής, ηθικές αξίες, πίστη, αισιοδοξία και αδιατίμητο πατριωτισμό. Πρόκειται για μια ψυχική κατάσταση, την οποία ο καθηγητής Σωτήρης Αγαπητίδης, Δωδεκανήσιος και ο ίδιος (από τη Σύμη), χαρακτήρισε «πατριωτικό δυναμισμό των ακριτών του Αιγαίου» .
Το παράτολμο αυτό εγχείρημα και επίτευγμα καταξιώνεται ακόμη περισσότερο, επειδή οι επαναστάτες το ολοκλήρωσαν μόνο με τις δικές τους δυνάμεις, χωρίς εξωτερική βοήθεια. Είναι πράγματι εντυπωσιακά τα σχετικά σχόλια του ραδιοφωνικού σταθμού του Λονδίνου, του γνωστού BBC, στις 17 Οκτωβρίου 1944.
Μεγαλόψυχοι έναντι των ηττημένων Ιταλών, μεθοδικοί στην οργάνωσή τους και απολύτως εχέμυθοι στην εσωτερική οργάνωση του Επαναστατικού Κινήματος, οι Καρπάθιοι άνοιξαν τον δρόμο για την έλευση και εγκατάσταση των Συμμάχων στο νησί, στις 17 Οκτωβρίου 1944, που είχε ως αποτέλεσμα τη δικαίωση των αγώνων τους.
Από την άλλη πλευρά, δεν πρέπει να θεωρήσουμε ότι οι Ιταλοί της φρουράς της Καρπάθου ήταν αμελητέοι ή εύκολοι αντίπαλοι. Άλλωστε, όπως έχει δείξει ο καθηγητής Ζαχαρίας Τσιρπανλής, στην τεκμηριωμένη μελέτη του για «Τα ηθικά εφόδια του Έλληνα και του Ιταλού στρατιώτη κατά τον πόλεμο του 1940-41» (1990), οι Ιταλοί στρατιώτες δεν πολέμησαν «χλιαρά, χωρίς ιδεολογικά κίνητρα, χωρίς ενθουσιασμό και χωρίς την προοπτική της νίκης», αντιθέτως συμμετείχαν στον πόλεμο ενεργώς και για να νικήσουν τα Ελληνικά στρατεύματα
13 . Το ίδιο ισχύει και για την περίπτωση της Καρπάθου, ασχέτως αν στις 8 Σεπτεμβρίου 1943 υπέγραψε τη γνωστή ανακωχή με τους Συμμάχους ο Badoglio
14 . Ήταν προφανές όμως ότι η Ιταλική Φρουρά της Καρπάθου παρέμεινε φασιστική και πιστή συνεργάτιδα των Γερμανών. Απόδειξη αποτελεί η πεισματική άρνησή τους να παραδοθούν, γιατί πίστευαν ότι τα Δωδεκάνησα ήταν αναφαίρετη κτήση τους, την οποία έπρεπε να προστατεύσουν και να διατηρήσουν έξω από τις οποιεσδήποτε εσωτερικές διαφωνίες ή διχογνωμίες τους
15 . Τα γεγονότα του Επαναστατικού Κινήματος ενέπνευσαν πολλούς σύγχρονους και μεταγενέστερους λαϊκούς ποιητές από διάφορα χωριά του νησιού. Η σχετική συγκομιδή είναι πλουσιότατη και ένα μέρος της μελετήθηκε από τον ιστορικό του Κινήματος, δικηγόρο και διδάκτορα Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Ντίνο Αντ. Μελά
16 . Αναφέρω εδώ μόνο ένα απόσπασμα-δείγμα από τα ποιητάρικα δίστιχα, που συνέθεσε η δασκάλα από το Απέρι Ειρήνη Ι. Κωνσταντινίδη (με τη βοήθεια της κόρης της Μαίρης) και δημοσιεύθηκε, με τη φροντίδα του Αριστοτέλη Παπαγεωργίου, το 1946:
Χρόνια πολλά, ανυπόφορα, υπέστη το νησί μας
κι ήτο πικρή κι αφόρητη η άχαρη ζωή μας.
Μαύρους αιώνες πένθιμους είμεθα σκλαβωμένοι
κι εις τω(ν) τυράννω(ν) τα δεσμά βαριά (α)λυσσοδεμένοι.
Μαύρη φουρτούνα, καταχνιά, την είχε σκεπασμένη,
την όμορφή μας Κάρπαθο την υποδουλωμένη.
Δίπλα μας είχαμε φωτιά και θάλασσα μπροστά μας
κι ο νους μας εις τον πόλεμο, που ήταν τα παιδιά μας.
Φυλακισμούς και ραπισμούς, των Γερμανών το μίσος
ετράβα καθημερινώς η ατυχής μας νήσος.
Την έχθρα όμως έκρυβαν βαθιά οι Μενετιάτες,
πήραν τα όπλα κι έγιναν σκληροί επαναστάτες.
Έχυσαν αίμα ηρωικό με θάρρος, μ’ ευτολμία,
να σώσουσι την Κάρπαθο, να δει Ελευθερία
Πώς ο μικρός πονεμένος και καταπιεσμένος λαός της Καρπάθου βρήκε τη δύναμη να διατηρήσει την εθνική και πολιτισμική του ταυτότητα και επέτυχε την ενσάρκωση του οράματος της Ελευθερίας, αυτό προσπάθησα να δείξω με όσα είπα.
Θα ήθελα μόνο να προσθέσω εδώ ότι ο πατριωτικός ζήλος έκανε τα μικρά μεγάλα και τα λίγα πολλά. Η δύναμη ήταν «πέλαγος» κι η θέλησή του «βράχος», για να παραφράσω τον στίχο του Εθνικού μας ποιητή 18 . Δεν υπολόγισε κανένα κίνδυνο, ούτε της ενδεχόμενης επιστροφής των Γερμανών από τη Ρόδο ή του δύσκολου ταξιδιού στην Αίγυπτο.
Αλλά και εσείς, κύριε Πρόεδρε, με τη διεισδυτική και οξυδερκή σκέψη Σας, μελετώντας τα ιστορικά γεγονότα και τα σχετικά κείμενα, στην προηγούμενη επίσκεψή Σας εδώ στον Ιερό Βράχο, υπογραμμίσατε ότι «οι κάτοικοι των Μενετών, στις 5 Οκτωβρίου του 1944, επιτέλεσαν μία πράξη εθνική, η οποία μπορεί να είχε τοπική επιρροή στην εξέλιξη των ιστορικών γεγονότων, αλλά είχε πανελλήνια και πανανθρώπινη σημασία, διότι εξέφραζε τα πιο σημαντικά, τα πιο γερά και τα πιο σπουδαία αισθήματα, που μπορεί να είχε ένας άνθρωπος: την αγάπη προς την ελευθερία, την αγάπη προς τη δικαιοσύνη, έννοια και αυτή απολύτως συνδεδεμένη με την έννοια της Ελευθερίας. Και ανέλαβαν κινδύνους ζωής και κινδύνους ελευθερίας και κινδύνους αφορώντας τα μέλη της οικογενείας των, προκειμένου να υψώσουν τη σημαία της Ελευθερίας, που ήταν γαλανόλευκη, για πρώτη φορά σ’ ένα νησί των Δωδεκανήσων» 19
Κύριε Πρόεδρε της Ελληνικής Δημοκρατίας!
Το Επαναστατικό Απελευθερωτικό Κίνημα της 5. Οκτωβρίου 1944 έδειξε τις προγονικές καταβολές, το γενναίο φρόνημα, το ήθος των Καρπαθίων. Αυτή τη σύνθεση του χαρακτήρα του περήφανου λαού της Καρπάθου τιμάτε και λαμπρύνετε σήμερα, γι’ αυτό από εδώ, την εσχατιά της Ελληνικής γης, Σας εκφράζουμε τον βαθύτατο σεβασμό και τις θερμότατες ευχαριστίες μας.
Γιατί γνωρίζουμε ότι Εσείς, ο πρώτος πολίτης της χώρας μας, με την εθνική ευαισθησία που Σας χαρακτηρίζει, προσδώσατε, και προσδίδετε, για δεύτερη φορά, ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια στην Επετειακή Μνήμη ενός τοπικού ιστορικού γεγονότος με πανελλήνια εντούτοις εμβέλεια και σημασία.
Η Κάρπαθος δεν θα σας ξεχάσει ποτέ!
3 Βλ. σχετικά Μιχαήλ Γ. Πετρίδης, «Κάρπαθος», εφ. Δωδεκάνησος (Αθήνα), αρ. φ. 33, 26 Απριλίου 1926, σ. 4.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, τεύχος 73 (8 Μαρτίου 2001), σ. 46.
13Βλ. σχετικά Ζαχαρίας Ν. Τσιρπανλής, «Τα ηθικά εφόδια του Έλληνα και του Ιταλού στρατιώτη
κατά τον πόλεμο του 1940-41», Δωδώνη, 19:1 (1990), σ. 333 κ.ε.
14Βλ. Ζαχαρίας Ν. Τσιρπανλής , Ιταλοκρατία στα Δωδεκάνησα, ό.π., σ. 260.
15Βλ. ενδεικτικά Ντίνος Αντ. Μ ε λ ά ς , Η εξέγερση της Καρπάθου, ό.π., σ. 46-47.
16Βλ. σχετικά Ντίνος Αντ. Μελάς, «Επαναστατικό Κίνημα Καρπάθου και Καρπαθιακή λαϊκή
ποίηση», Κάρπαθος και Λαογραφία, Πρακτικά Β΄ Διεθνούς Συνεδρίου Καρπαθιακής Λαογραφίας
(Κάρπαθος, 26-29 Σεπτεμβρίου 2001), Επιστημονική Επιμέλεια Μήνας Αλ. Αλεξιάδης, Πνευματικό
Κέντρο Δήμου Καρπάθου – Επαρχείο Καρπάθου, σ. 387-404.
17Βλ. σχετικά Ντίνος Αντ. Μ ε λ ά ς , ό.π., σ. 399-400.
18Διονύσιος Σ ο λ ω μ ό ς , «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» (Σχεδίασμα Β΄), απόσπασμα 51.
19Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος, «Ομιλία στο Εκκλησιαστικό Μέγαρο Μενετών (5 Οκτωβρίου
1999)», στο βιβλίο: Η Eπίσημη Eπίσκεψη του Προέδρου της Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Δ.
Στεφανόπουλου στην Κάρπαθο: Μενετές, 5 Οκτωβρίου 1999, Εκδοτική Επιμέλεια Μηνάς Αλ.
Αλεξιάδης – Ντίνος Αντ. Μελάς, Εκδόσεις Δήμου Καρπάθου, Αθήνα 2003, σ. 83.
12Επετειακή Μνήμη ενός τοπικού ιστορικού γεγονότος με πανελλήνια εντούτοις εμβέλεια και σημασία.
Η Κάρπαθος δεν θα σας ξεχάσει ποτέ!
10Βλ. το κείμενο στον Ιωάννης Γ. Ο θ ε ί τ η ς , Η Επανάστασις Καρπάθου 1944, Αθήνα 1965, σ. 38-39.
11Βλ. σχετικά Σωτήρης Ι. Αγαπητίδης, «Ο πατριωτικός δυναμισμός των ακριτών του Αιγαίου»,
Δωδεκανησιακόν Αρχείον, 7 (1996), σ. 15-16.
10που προέβαλε και χαρακτήρισε τα γεγονότα της 5. Οκτωβρίου «μοναδικά στα χρονικά του β΄ παγκόσμιου πολέμου»
11.8.2024
Καρπαθιακά Νέα
