Στον σημαντικό τόμο με τίτλο Καρπαθιακή λαογραφία. Οψεις του λαϊκού πολιτισμού ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Μηνάς Αλεξιάδης συγκεντρώνει μελέτες του, που καλύπτουν ένα τέταρτο του αιώνα, για όλες τις πτυχές της λαϊκής τέχνης της Καρπάθου. Οργανώνει το υλικό του γύρω από θεματικούς (και όχι χρονολογικούς) άξονες: Γενικές θεωρήσεις, Θέματα φιλολογικής και εθιμικής λαογραφίας, Παρουσίαση βιβλίων (με θέμα την Κάρπαθο) καθώς και αγγλικό παράρτημα με ένα άρθρο και περιλήψεις. Το βιβλίο κλείνει με Ευρετήριο που καλύπτει το κενό μιας συγκεντρωτικής βιβλιογραφίας στο τέλος. Τα κείμενα διανθίζονται με όμορφες φωτογραφίες τοπίων, λαϊκής τέχνης, επιφανών λαογράφων που ασχολήθηκαν με την Κάρπαθο και λαϊκών ποιητών.
Ο συγγραφέας μάς πληροφορεί ότι «η Κάρπαθος θεωρείται από τους ειδικούς ως ένα από τα πιο παραδοσιακά νησιά της Δωδεκανήσου». Γι’ αυτό προσελκύει ξένους επιστήμονες, οι οποίοι ασχολούνται με τα καρπαθιακά έθιμα, συχνά μοναδικά σε όλη την Ελλάδα, αλλά και με τις καρπαθιακές παραλλαγές ελληνικών δημοτικών τραγουδιών.
Μετά από μια πλήρη καταγραφή των ερευνών που έχουν γίνει ως τώρα για την Κάρπαθο, ο Μ. Αλεξιάδης εστιάζει την προσοχή του σε ενδιαφέροντα λαογραφικά φαινόμενα που δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς, όπως «Τα Εφτά», ο εορτασμός που γίνεται επτά ημέρες μετά τη γέννηση του μωρού, το περίφημο καρπαθιακό γλέντι, τα μουσικά όργανα, τους χορούς, τις ενδυμασίες, όλη την παραδοσιακή ζωή των Καρπαθίων, οι οποίοι όσο και αν ακολουθούν τις εξελίξεις παραμένουν πιστοί στα έθιμα. Ο συγγραφέας συλλέγει παραλλαγές τραγουδιών από την ιδιαίτερη πατρίδα του, τις Μενετές, οι οποίες δημοσιεύονται για πρώτη φορά. Το υλικό αυτό αξίζει να μελετηθεί όχι μονάχα για την αρτιότητα της μορφής του, αλλά και γιατί παρουσιάζει κοινωνιολογικό και συνάμα αρχετυπικό ενδιαφέρον. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το τραγούδι «Ο κολυμβητής» που έχει εδώ αίσιο τέλος. Ενώ σε άλλες παραλλαγές ο ήρωας πνίγεται, στην καρπαθιακή μορφή του «από το στόμα του θεριού την αρρεβώνα φέρνει», άξιος του τίτλου που του απονέμει ο δημοτικός ποιητής. Ο συγγραφέας συλλέγει επίσης δίστιχα, παροιμίες, αινίγματα και παραμύθια, τα καταγράφει και τα ταξινομεί με μεγάλη προσοχή, ακολουθώντας πιστά τους κανόνες της λαογραφίας. Κυρίως όμως εκείνο που τον χαρακτηρίζει είναι η αγάπη του για το υλικό που συλλέγει και το πάθος του να το διασώσει για τις επόμενες γενιές. Ταυτόχρονα αποτίει φόρο τιμής σε όλους τους μεγάλους που ασχολήθηκαν με τη λαογραφία της Καρπάθου. Το βιβλίο του αποτελεί μια ολική εξέταση του θέματος και πρότυπο για παρόμοιες έρευνες.
Τα Καρπαθιακά δημοτικά άσματα είναι μια νέα, προσεγμένη, έκδοση της πρώτης συλλογής δημοτικών τραγουδιών του πατέρα της καρπαθιακής λαογραφίας Μιχαήλ Μιχαηλίδη-Νουάρου, ο οποίος αρχίζει τον πρόλογό του με τη διαπίστωση ότι «εν ουδεμιά ίσως νήσω του Αιγαίου υπάρχουσι τόσο πολλά δημοτικά άσματα όσον εν Καρπάθω». Για τη συλλογή θα γράψει στο περιοδικό Λαογραφία το 1915 ο Π., δηλαδή ο Ν. Γ. Πολίτης: «Τα πλείστα των ασμάτων της προκειμένης συλλογής είναι παραλλαγαί γνωστών ασμάτων, αλλά παραλλαγαί ενδιαφέρουσαι». Και δύο χρόνια αργότερα ο Καβάφης θα μιλήσει για συλλογή «αρκετά ενδιαφέρουσαν» (Απαντα τα πεζά).
Ο Μ. Μιχαηλίδης-Νουάρος επιφέρει αλλαγές στη γλώσσα των τραγουδιών, εφόσον πρόθεσή του είναι να διαβαστούν και να αγαπηθούν από το πλατύ κοινό και όχι αποκλειστικά από ειδικούς. Ο Πολίτης δεν θα συγχωρήσει παρεμβάσεις σε λαογραφικό υλικό. Στην κριτική του θα επισημάνει: «Δεν κατεβλήθη κατά τον καταρτισμόν αυτών η δέουσα επιμέλεια προς ακριβεστάτην καταγραφήν των ασμάτων». Ωστόσο το βιβλίο παραμένει ένα σημαντικό ντοκουμέντο που προετοιμάζει τη συλλογή του 1928 και την άνθηση της καρπαθιακής λαογραφίας.
Ο τόμος Κάρπαθος και λαογραφία, που επιμελήθηκε ο Μηνάς Αλεξιάδης, περιέχει τα πρακτικά συνεδρίου που έγινε στην Κάρπαθο τον Μάρτιο του 1994. Ειδικοί, κυρίως πανεπιστημιακοί καθηγητές, εξετάζουν διάφορες όψεις των καρπαθιακών παραδόσεων που διατηρούνται στο νησί με αγάπη και πάθος. Ενα από τα σημαντικά θέματα του τόμου είναι η λαϊκή μουσική της Καρπάθου, έρευνα που άρχισε χάρη στον ελβετό εθνομουσικολόγο Σαμουήλ Μποντ-Μποβύ (Τραγούδια των Δωδεκανήσων, 1935) και ο οποίος επισήμανε το γεγονός ότι «στην Κάρπαθο βρίσκουμε μια μουσική ποικιλία που δεν την παρατηρήσαμε ούτε στη Ρόδο, το μεγαλύτερο από τα Δώδεκα Νησιά». Οι μελωδίες είναι πρότυπα πάνω στα οποία οι λαϊκοί ποιητές αυτοσχεδιάζουν νέα δίστιχα ή τραγούδια.
Ιδιαίτερη πρωτοτυπία χαρακτηρίζει τον χειρισμό των μουσικών οργάνων στη βόρεια Κάρπαθο. Η λύρα, το λαούτο και η τσαμπούνα κινούνται από χέρι σε χέρι. Αφού παίξει ο μουσικός, δίνει το μουσικό όργανο σε κάποιον άλλο. Και όπως στο έθιμο που αποκαλείται Μονοβασιά, παίρνεις το μεγάλο ποτήρι με κόκκινο κρασί, το πίνεις όλο, το ξαναγεμίζεις και το περνάς στον διπλανό σου, έτσι και τα όργανα: περνούν από τον ένα συνδαιτυμόνα στον άλλο και σκορπούν άφθονο κέφι. Στην Κάρπαθο το γλέντι είναι συλλογική υπόθεση.
Η κυρία Ζωή Σαμαρά είναι καθηγήτρια Θεωρίας της Λογοτεχνίας στο Τμήμα Γαλλικής Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
πηγή www.tovima.gr
