γράφει η Μαριγούλα Κρητσιώτου
Η Καθαρή Δευτέρα, παντού στην ελληνική περιφέρεια, και στην Κάρπαθο αποτελεί τον επίλογο και την αποκορύφωση της περιόδου των Απόκρεω. Μιας περιόδου χαράς, ελευθερίας και υπέρβασης της καθημερινής κανονικότητας, με τις καμουζέλες, σε παλαιότερες παραδόσεις της Καρπάθου , να επισκέπτονται κάθε βράδυ τα σπίτια των χωριών, αλλά να δίνουν την πιο δυνατή παρουσία τους τις Κυριακές, ιδίως μάλιστα, την Τυρινή και την επόμενή της ημέρα, την Καθαροδευτέρα.
Ιστορικά, οι εορτασμοί της Τυρινής Κυριακής και της Καθαρής Δευτέρας αποτελούν μια συνέχεια. Ξεκινούν την Κυριακή με τις οικογενειακές συνεστιάσεις (Κρητισώτου, 1994:179-200), οι οποίες, ακόμα παλαιότερα, λαμβάνουν χώρα και την Κρεατινή Κυριακή (Μιχαηλίδης-Νουάρος, 1932:19-26].
Την Τυρινή Κυριακή, λοιπόν, μετά την εκκλησία, οι νοικοκυρές ολοκληρώνουν τα φαγητά –κατσίκι γεμιστό και άλλα- με τα οποία, σαν οικογένεια, θα συμμετάσχουν σε κάποια «Αποκρά». Παρότι, πρόκειται για την καθιερωμένη Τυρινή, οι Καρπάθιοι την μετατρέπουν σε Κρεατινή, συνδέοντάς την με κρεατοφαγία.
Προφανώς, για τούτο, την αποκαλούν Αποκρά, ανάγοντας την στην τελευταία μέρα κατανάλωσης κρέατος κι άλλων αρτύσιμων φαγητών, πριν την έναρξη της νηστείας. Παρατείνουν, δηλαδή, στο επίπεδο φαγητού, την περίοδο της γιορτής, του γέλιου, της χαράς και της ικανοποίησης του σώματος. Είναι σαν να ορθώνουν αντίθεση και άρνηση στην πείνα και την νηστεία που επιβάλλει η γριά Σαρακοστή με τις ελιές και τα κρεμμύδια.
Ενώ οι γυναίκες ασχολούνται με τα φαγητά και τα γλυκά για το δείπνο της συγγένειας, οι άνδρες γλεντούν στο καφενείο. Προσφιλές, θέμα των μαντινάδων τους, μέσα στην τρέλα των μασκαράδων και των αθυροστομιών, είναι οι νεκροί, όπως εξάλλου και στα γλέντια της Καθαρής Δευτέρας.
Πρόκειται για ένα από τα πολλά συμβολικά μοτίβα που σηματοδοτούν , κατά την μυθική σκέψη, ότι ο θάνατος δεν είναι ο αφανισμός, αλλά η μήτρα μιας καινούργιας ζωής. Ενόσω οι άνδρες γλεντούν, οι νεότεροι, μασκαρεμένοι, μπαινοβγαίνουν από τα καφενεία, περιφέρονται στο χωριό και επισκέπτονται τα σπίτια, όπου πραγματώνονται δράσεις αστεϊσμών, κεράσματα κι ευχές.
Προς το βράδυ κατευθύνονται στα σπίτια, στα οποία έχουν δρομολογηθεί οι «Αποκρές». Αυτές φιλοξενούνται, κυρίως, από τους υφιστάμενους ή υποψήφιους προεστούς, αλλά και από νιόπαντρα ζευγάρια(βλ. Βασιλαράς Ηλίας, 2023). Μπορεί να γίνονται ταυτόχρονα σε δύο ή τρία σπίτια, στα οποία συγκεντρώνονται οι, κατά περίπτωση, συγγενείς κατόπιν μιας άτυπης πρόσκλησης. Οι μυρουδιές των φαγητών πλημυρίζουν και σκανδαλίζουν.
Στον σουφρά κάθε οικογένειας υπάρχουν «’υζάντι», συκωτάκια, τυριά «δρίλα», «πουγκιά», κρασί κλπ. Αφθονία και υπερβολή παντού. Δίκαια, ο Μιχαηλίδης -Νουάρος τις χαρακτηρίζει «εκ κοινού εράνου πανδαισίες». Οι σουφράδες τοποθετούνται στον σουφά, στο πανωσούφι, στη μουσάντρα και στο δάπεδο του σπιτιού. Τρων, πίνουν, τραγουδούν και με το «καλώς να σε ‘βρω» και «καλώς να ορίσεις» φθάνουν στο κέφι και ξεκινούν να χορεύουν, αφού έχουν διαμορφώσει τον χώρο. Οι παντρεμένες, κατ’ εξαίρεση του κανόνα, δένονται, αυτή την βραδιά, στον κύκλο του χορού με τους άντρες τους.
Για όσες έχουν τους άνδρες τους στην ξενιτιά, αποκλείεται, ακόμα και η εμφάνιση τους στον χώρο των δείπνων. Το 1948-50, στις πρώτες μεταπολεμικές εκλογές, ο Πολυχρόνης Χανιώτης, από το Οθος, που είχε αναδειχθεί σε προεστό (Μανόλης Χατζηαντωνίου προφ.)πρέπει να έκανε το γλέντι της Αποκράς, στο οποίο δεν μπορούσε να δώσει παρουσία η αδελφή του Στασία, επειδή ο άνδρας της, Γεώργιος Κρητσιώτης, βρισκόταν στην Αμερική. Η λύση δόθηκε, όταν την συνόδεψε ο πατέρας μου, και κουνιάδος της.
Οι οικογενειακές συνεστιάσεις γίνονται στην Κύπρο **καθώς και σε άλλες περιοχές (Μέγας, 1918:188). Η ιδιαιτερότητα εκείνων της Καρπάθου είναι ότι μετατρέπονται σε παραταξιακά μέτωπα των τοπικών αρχόντων, κάτι που συμβάλλει στην ενδυνάμωση του κεφιού και στην διάρκεια του γλεντιού. Οι γλεντιστές της μιας και της άλλης Αποκράς, εκφράζοντας την εκλογική βάση του ενός και του άλλου προεστού, κρατούν ψηλά το ηθικό και το κουράγιο τους, ώστε να γίνεται ορατή η δύναμη του ενός στον άλλο.
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, πηγαίνουν κι έρχονται απεσταλμένοι από την μια στην άλλη πλευρά, να «κόψουν κίνηση» και να δώσουν είδηση. Αυτό το έργο αναλαμβάνουν συνήθως οι μασκαράδες –προσωπιδοφόροι, οι οποίοι έτσι κι αλλιώς επισκέπτονται τα ολονύχτια γλέντια.
Ανάλογα με τις συνθήκες, οι χοροί μεταφέρονται, κατά τα ξημερώματα, σε πλατείες και άλλους εξωτερικούς χώρους (στην αυλή του Χριστού, μέχρι το 1932), όταν οι γυναίκες φεύγουν για να επιστρέψουν με τα νηστίσιμα φαγητά. Κινούνται, με άλλα λόγια, στους κεντρικούς και δημόσιους χώρους του χωριού, όπου θα πραγματωθούν τα δρώμενα της Καθαρής Δευτέρας. Για την ακρίβεια, την κατάλληλη στιγμή, κατευθύνονται στα καφενεία για να στήσουν το γλέντι που προηγείται από το έθιμο του Πιπεριού
Βιβλιογραφία
Βασιλαράς Ηλίας.» Oι Απόκριες όπως τις έζησα και τις ζω στο Σπόα Καρπάθου». Καρπαθιακά Νέα, 2023.
Κρητσιώτου Μαριγούλα. «Το Πιπέρι στο Οθος της Καρπάθου» (στο) «Μουσικές και χοροί του ανατολικού Αιγαίου, 1994
Μέγας Γ. «Ελληνικές γιορτές και έθιμα λαϊκής λατρείας» 1988
Μιχαηλήδης-Νουάρος. «Λαογραφικά Σύμμεικτα Καρπάθου». 1932
Πηγή: https://www.sansimera.gr/articles/1066
27.2.2023
Καρπαθιακά Νέα
