γράφει ο Μανώλης Δημελλάς
Κάθε φορά που συνομιλώ με έναν Καρπάθιο που ζει στην Αμερική αντιλαμβάνομαι, νιώθω, το νόημα των λέξεων «λατρεία για τα πατρογονικά».
Κι όσο πιο μικρός είναι ο τόπος καταγωγής, τόσο πιο μεγάλη είναι η αντάρα μέσα στην ψυχή του ξενιτεμένου.
Με τον Σποίτη Ηλία Δήμαρχο γνωριστήκαμε μέσα από το διαδίκτυο, αιτία ήταν η ιστορία του Αντάρτη πατέρα του. Μια ιστορία που μέχρι σήμερα δεν έχει βγει στην επιφάνεια της Καρπάθου. Ήταν τέτοιο το πάθος κι συγκίνηση του Ηλία για το γονιό του, που όσο μου μιλούσε έλεγα μέσα μου: Να, ένας τέτοιος γιος λαμπρύνει το ήδη σπουδαίο και προπαντός καθαρό όνομα του πατέρα!
Ο Κώστας Δήμαρχος γεννήθηκε στο χωριό Σπόα Καρπάθου, στις 6 Μαρτίου 1915, ήταν ο πρωτογιός ανάμεσα σε επτά αδέλφια, του Ιωάννης Κωνσ. Δημάρχου και Αργυρούλα Ματσάγγου.
Τα δύσκολα για τον Κώστα ξεκίνησαν νωρίς, όταν ο δικός του πατέρας επέστρεψε με ένα πόδι από την Αμερική, όπου είχε μεταναστεύσει και εργαζόταν στα ανθρακωρυχεία. Ένα δυστύχημα, μέσα σε μια μίνα, τον τραυμάτισε ανεπανόρθωτα, έτσι εκείνος γύρισε σακάτης στον τόπο του.
Στο πρωτογιό έπεσαν μεγάλες ευθύνες, μόλις τελείωσε το δημοτικό με ένα καΐκι ανέβηκε στην Αθήνα και βρέθηκε στα λατομεία της Πεντέλης.
Ο νονός του ήταν εκείνος που στάθηκε αρωγός και προστάτης στα πρώτα επαγγελματικά του βήματα.
Ο νεαρός Κώστας έκανε σχέδια, μάλιστα παρακολουθούσε μαθήματα σε μια τεχνική σχολή ηλεκτρολόγων. Μα ποιος έφηβος δεν έχει χρωματιστά όνειρα, όμως τα έξι αδέλφια, ένας πατέρας κουτσός και μια μάνα, έστεκαν ξοπίσω, περίμεναν το μεροκάματο του για να τα βγάλουν πέρα.
Ο πόλεμος δεν άργησε να ξεσπάσει, στο μεταξύ φαίνεται πως ο Κώστας μελετούσε και δεν έχανε τα χρόνια του άδικα. Εκτός από τα φουρνέλα, τις παραμίνες και το κουβάλημα των μεγάλων όγκων του μαρμάρου, μελετούσε εργατικά θέματα, άκουγε τους πιο μεγάλους για τη διαρκή αδικία σε βάρος του εργάτη και το σημαντικότερο, πείσμωνε με τους Ιταλούς, που χρόνια τώρα έτρωγαν τις σάρκες του νησιού του.
Με το ξέσπασμα του πολέμου βρέθηκε στην πρώτη γραμμή, ήταν 25 χρονών και ντύθηκε εθελοντής στο Σύνταγμα Δωδεκανησίων. Ένας από τους 312 Καρπάθιους, που αψήφησαν το ιταλικό τους διαβατήριο και πολέμησαν κόντρα στην υποτιθέμενη τρικολόρε «πατρίδα» τους. Αν τους έπιαναν αιχμαλώτους η καταδίκη σε θάνατο ήταν βεβαία!
Αμέσως μετά την είσοδο των Γερμανών και τη διάλυση του Συντάγματος Δωδεκανησίων ο Κώστας Δήμαρχος βγαίνει στο βουνό ενώ στην Αθήνα συγγενείς και φίλοι τον θεωρούν χαμένο.
Πολεμά με τον ΕΛΑΣ για την πατρίδα. Στη συνέχεια παρακολούθησε την σχολή υπαξιωματικών του ΕΛΑΣ και του δόθηκε το όνομα «καπετάν Ξάνθος».
Η σχολή άρχισε να λειτουργεί την 1η Αυγούστου 1943, στο Περτούλι Τρικάλων και από αυτήν αποφοίτησαν 1.260 ανθυπολοχαγοί του ΕΛΑΣ έως την απελευθέρωση.
Τα χρόνια, αυτά κι αν μοιάζουν στα πιο βαριά τσιμέντα, τέτοια που μπορούν να σκεπάσουν ανθρώπους, να σβήσουν στιγμές, να διαγράψουν ιστορίες. Όλα να τα κάμουν, σαν ποτέ να μην υπήρχαν. Έτσι και η ιστορία του Κώστα Δήμαρχου, χάνεται, σβήνει. Υπάρχει μονάχα μέσα στο μυαλό των παιδιών και των συγγενών.
Ο γιος του Καρπάθιου «καπετάν Ξάνθου», ο Ηλίας Δήμαρχος, τολμά να ανοίξει το παρελθόν, να φέρει στην επιφάνεια τέτοιες στιγμές που τιμούν τον πατέρα του.
«Δεν είχε ούτε παπούτσια, σε μια μάχη σκοτώθηκε κάποιος Γερμανός που έτυχε οι μπότες του να είναι τέλειες στα πόδια του, ενώ σε κάποια άλλη τραυματίστηκε στο γόνατο».
Μια από τις κορυφαίες δράσεις του Κώστα Δήμαρχου, όπως θυμάται ο Ηλίας, ήταν η συμμετοχή του πατέρα του στην ανατίναξη του Γοργοποτάμου.
«Στο Γοργοπόταμο βρέθηκε με την ομάδα του Βελουχιώτη, έτσι ακριβώς μου είπε και είχε ρόλο να προφυλάξει τους Εγγλέζους, που θα έβαζαν τα εκρηκτικά για την ανατίναξη της γέφυρας».
Αμέσως μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας τον συνέλαβαν και τον έστειλαν εξορία στην Αίγυπτο, στο στρατόπεδο της Ελ Ντάμπα.
Ήταν 3 του Δεκέμβρη του 1944, ο Γεώργιος Παπανδρέου ανακάλεσε την άδεια που είχε δώσει για το συλλαλητήριο του ΕΑΜ. Η αστυνομία και το παρακράτος επιτέθηκε εναντίον του άοπλου πλήθους, με τη συγκατάβαση φυσικά του Στρατηγού Ρ. Σκόμπυ. Αποτέλεσμα 24 νεκροί και 160 τραυματίες. Τις μέρες που ακολούθησαν οι Άγγλοι άρχισαν ένα άγριο κι εκτεταμένο κυνηγητό συλλήψεων. Από παιδιά μέχρι γέρους, ανεξαρτήτου μόρφωσης και πολιτικών πεποιθήσεων, συλλαμβάνονται και οδηγούνται αρχικά στο Γουδί και στη συνέχεια στο Χασάνι(σημερινό Ελληνικό) το οποίο είχε μετατραπεί σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Για την Ελ Ντάμπα έφυγαν τρεις αποστολές από το Χασάνι με τα πλοία ΜΑΝΙΛΓΑ, ΚΑΜΕΡΟΝΙΑ και το ΦΡΙΝΤΑ. Δυστυχώς όμως, δεν έχει εξακριβωθεί ο ακριβής αριθμός των ομήρων που στάλθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Υπολογίζεται από τα διάφορα στοιχεία που είχαν συγκεντρωθεί από τους ελνταμπίτες, πως αυτός ο αριθμός, μόνον για το στρατόπεδό τους, έφτανε τους 8-10.000 ομήρους.
Η Ελ-Ντάμπα δεν ήταν η μόνη εξορία για τον Κώστα Δήμαρχο.
Ο επόμενος τόπος που τον έστειλαν ήταν η Ικαρία. Απελευθερώθηκε λίγο αργότερα, όταν ο Σοφοκλής Βενιζέλος έδωσε αμνηστία, τότε ο πατέρας του Κώστα τραγούδησε μια αξέχαστη μαντινάδα:
«Ευχαριστώ το Σοφοκλή, τον υπουργό τον Ρέντη
που αφήσαν ελεύθερο το γιό μου τον λεβέντη».
Το καλοκαίρι του 1950 ο Κώστας Δήμαρχος επέστρεψε στην Κάρπαθο, στο χωριό του, το Σπόα. Ήταν η εποχή που γνωρίστηκαν με την Σοφία Κωνστ. Διακολιού. Το ζευγάρι με την πρώτη ματιά δέθηκε και κλέφτηκε, μάλιστα υπήρχε μια φήμη ότι κάποιοι είχαν πάει στον τότε διοικητή της Ασυνομίας Καρπάθου. Του είπαν να συλλάβει και να φυλακίσει τον Κώστα Δήμαρχο, γιατί η Σοφία ήταν 17 χρονών όμως εκείνος αρνήθηκε να το κάνει.
Το ζευγάρι έζησε στην Αθήνα. Ο Κώστας μέχρι την συνταξιοδότηση του συνέχισε να εργάζεται ως λατόμος και παρά τις προσπάθειες, δεν του δόθηκε ποτέ visa, έτσι δεν τους επετράπη να ταξιδέψει για τις ΗΠΑ.
Ένα ρολόι τσέπης και ένα βιβλίο, με τα ποιήματα του Βάρναλη, είναι τα μοναδικά αντικείμενα που έχει από τον πατέρα του ο Ηλίας. Πέρα από τις μεγάλες στιγμές του Καρπάθιου Αντάρτη «καπετάν Ξάνθου», το μυαλό του γιού, του Ηλία Δήμαρχου, είναι γεμάτο από μνήμες, άλλες γλυκές κι άλλες πικρές, σκοτεινές κι ανομολόγητες.
Θυμάται τις πρώτες στιγμές της δικτατορίας, τότε ζούσαν στο Μαρούσι και έξω από το σπίτι τους είχαν μαζευτεί ένα σωρό ασφαλίτες. Δεν μπορεί να ξεχάσει τη γλυκύτητα, τη συγκατάβαση και τη διδαχή που ένιωθε από τον πατέρα του στα πρώτα του εφηβικά βήματα, όταν ο ίδιος γνώριζε τις ανισότητες της κοινωνίας. Ήταν η εποχή που ο πατέρας έπαιρνε τον γιο στα εμπορικά της Αθήνας για να του ψωνίσει όμορφα ρούχα. Γιατί έτσι ήταν μαθημένοι οι Καρπάθιοι λατόμοι, μετά τη δουλειά να βγάζουν τη μαρμαρόσκονη από το σώμα, αφού η καρδιά και η ψυχή τους έλαμπε από καθαριότητα, περηφάνια και ντομπροσύνη.
Όμως ο γιός, ο Ηλίας, δε γίνεται να ξεχάσει μια μικρή βαλίτσα, που ήταν γεμάτη από τις εφηβικές του αναμνήσεις και με επιμέλεια είχε αποθηκεύσει ο πατέρας του. Στο πρώτο ταξίδι επιστροφής από την Αμερική για Ελλάδα, έπειτα από εννιά χρόνια ξενιτιάς, την βρήκε προσεκτικά φυλαγμένη από κείνον.
Ο Ηλίας Δήμαρχος σήμερα ζει και εργάζεται στις ΗΠΑ, είναι ολοκληρωμένος και καταξιωμένος Σεφ, άνθρωπος που αγαπά τη φαμίλια και τη δουλειά του, όμως η πατρίδα εξακολουθεί να φωτίζει τους μεγάλους δρόμους της ζωής του.
Τα λόγια του, όσο μετρημένα κι αν προσπαθεί να τα κάμει, δεν μπορούν να κρύψουν το πηγαίο συναίσθημα αγάπης και θαυμασμού για τον αντάρτη πατέρα του. Μπορεί κάποτε να τον πλήγωσαν, όταν άκουσε να τον λένε «γιο του κομμουνιστή», όμως σήμερα καμαρώνει για τον γονιό του.
Τελευταία στάση του Κώστα Δήμαρχου ήταν η εποχή της συνταξιοδότησης. Η επιστροφή στην Κάρπαθο και στο χωριό του, στο Σπόα. Εκεί φρόντισε να συνδεθεί με τον γραμματέα της τότε οργάνωσης του ΚΚΕ, τον Ηλία Λογοθέτη και τον βοηθούσε με σταθερότητα και συνέπεια σε μικρές και μεγάλες δράσεις. Ο Ηλίας τον θυμάται, μα δεν ξεχνιούνται τέτοιες προσωπικότες κι όταν τον ρωτάμε για τον χαρακτήρα του, εκείνος με μετρημένα λόγια θα μας πει: «Ένας ψηλός δυνατός άντρας, ένας γνήσιος αγωνιστής ήταν ο Κώστας. Από κείνους που πάλεψαν έχοντας αληθινά ιδεώδη, χωρίς δεύτερες κρυφές σκέψεις. Ένας καλός και καθαρός άνθρωπος, μα πόσο μας λείπουν από τη σημερινή κοινωνία».
Η απόδειξη για τον χαρακτήρα του ήταν η στάση που κράτησε όταν έδιναν συντάξεις σε Αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Ο Κώστας Δήμαρχος αρνήθηκε να καταθέσει τα χαρτιά του, θεώρησε ότι ο δικός του αγώνας δεν έγινε για να έχει κάποιο προσωπικό όφελος, ούτε για να ακουστούν κάποιοι μέσα από το όνομα του! Για αυτό το λόγο άλλωστε σήμερα δεν έχουμε κάποιο επίσημο στοιχείο για τη δράση του πέρα από τις αναμνήσεις του γιού του.
Μια τελευταία ανάμνηση, από τον άγνωστο Καρπάθιο Αντάρτη «καπετάν Ξάνθο», που φανερώνουν τη ψυχή του ανθρώπου, ήταν η σχέση του με τον Άργο, τον σκύλο που είχε πάντοτε μαζί του. Κάποτε λοιπόν του παραπονέθηκαν ότι το σκυλί γαβγίζει κι από τότε, κάθε φορά που πήγαινε στο καφενείο, ο Άργος ήταν πάντοτε κουριασμένος μέσα στα πόδια του.
23.3.2022
Καρπαθιακά Νέα
