Γράφει ο Γιάννης Ι. Χήρας
Ιστορικός ερευνητής
πρώτη δημοσίευση στην ιστοσελίδα efimeridaomonia.wordpress.com
Ο Λογοθέτης Διακίδης γεννήθηκε στο Απέρι Καρπάθου το 1917, από Απερίτες γονείς. Πατέρας του ήταν ο Μουχτάρης Απερίου τη χρονική περίοδο (1909-1910) Ανδρέας Νικολ. Διακίδης (1880-1947) και μητέρα του η Κοκκώνα Χ΄ Γιώργη Χιωτάκη (1885-1964). Το 1952 νυμφεύτηκε στη Βωλάδα Καρπάθου τη Ρηγοπούλα Γ. Φιλιππίδη από τη Βωλάδα (1918-2020), κόρη του Γεωργίου Ανδρ. Φιλιππίδη από το Απέρι (1880-1930) και της Καλλιόπης παπα-Νικόλα Νικολαΐδη από τη Βωλάδα (1880-1977). Απέκτησαν τέσσερα παιδιά:
1) Την Καλλιόπη (1953-). Το 1982 παντρεύτηκε στη Βωλάδα το δάσκαλο και μετέπειτα δημοτικό σύμβουλο Καρπάθου Αριστείδη Κ. Χατζηκωστή από το Όθος Καρπάθου (1948-), με τον οποίο απέκτησε τρία παιδιά: τη Ρηγοπούλα (1983-), τον Κων/νο (1984-) και την Πιπίτσα-Ζωή (1989-).
2) Την Κοκκώνα-Ελπίδα (1954-). Το 1976 παντρεύτηκε στα Πηγάδια Καρπάθου τον επιχειρηματία Χρόνη-Μηνά Αργυρίου Χαλκιά από τα Πηγάδια (1950-), με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά: τον Αργύρη (1978-) και τη Ρηγοπούλα (1980-).
3) Τη Μαρίκα (1955-). Το 1976 παντρεύτηκε στη Βωλάδα τον φαρμακοποιό Φραγκίσκο Νικολ. Πελεγρίνη με καταγωγή από τη Βωλάδα (1945-), με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά: τον Νικόλα (1978-) και την Καλλιόπη-Κέλλη (1981-).
4) Τον Ανδρέα (1959-). Μηχανολόγος μηχανικός MSc, το 1995 νυμφεύτηκε στην Αθήνα τη Μαρία Μηνά Λειβαδιώτη από τις Μενετές Καρπάθου (1972-), με την οποία απέκτησε τρία παιδιά: τον Λογοθέτη (1996-), τον Μηνά (1996-) και τη Σοφία (2001-). Ο Λογοθέτης και ο Μηνάς είναι δίδυμα.
Στις 20 Σεπτεμβρίου 1934 προσλήφθηκε ως υπάλληλος στο Ταχυδρομικό Γραφείο Καρπάθου, με τον μισθό των έξι λιρετών Ιταλίας ημερησίως. Την υπηρεσία αυτή καθώς και την τηλεγραφική – την οποία κατόρθωσε να μάθει μέσα σε ελάχιστο χρόνο – τις εξάσκησε μέχρι τον Νοέμβριο του 1939, όταν οι σχέσεις Ελλάδας και Ιταλίας άρχισαν να επιδεινώνονται. Ακριβώς τότε – αιφνιδίως και απροόπτως – μετατέθηκε στο Γραφείο Οικονομικών, με τον ίδιο μισθό. Τελικά κατόρθωσε να επιστρέψει στο Ταχυδρομείο και να εκτελεί αφιλοκερδώς τη νυχτερινή τηλεγραφική υπηρεσία. Αυτά μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1943, όταν η Ιταλία υπέγραψε ανακωχή με τους Συμμάχους και τη στρατιωτική διοίκηση της Καρπάθου και της Κάσου την ανέλαβαν οι Γερμανοί, οι οποίοι, ευθύς αμέσως, κατέστρεψαν τον Τηλέγραφο. Κατά την εποχή του πολέμου το Τηλεγραφείο είχε μεγάλη σπουδαιότητα, δεδομένου ότι όλες οι ειδήσεις οι σχετικές με τις επιδρομές πλοίων και αεροπλάνων, επείγουσες ανακοινώσεις και κρυπτογραφικά τηλεγραφήματα από τα διάφορα τμήματα μεταβιβάζονταν στο κεντρικό αρχηγείο Ρόδου.
Ο Λογοθέτης Διακίδης χρημάτισε υπάλληλος του Ταχυδρομείου Καρπάθου τόσο επί ιταλικής, όσο και επί γερμανικής κατοχής. Υπηρέτησε και στη Βρετανική Στρατιωτική Διοίκηση στην Περιφέρεια Καρπάθου και Κάσου, υπό τις ακόλουθες ιδιότητες και τις αντίστοιχες χρονικές περιόδους: α) Προϊστάμενος Εσόδων 9-11-1944 έως 30-5-1945, β) Δημοτικός Υπάλληλος 9-11-1944 έως 30-5-1945, γ) Τελωνειακός Υπάλληλος 20-2-1945 έως 10-12-1945, δ) Υπάλληλος επί των εμβασμάτων 1-3-1945 έως 10-12-1945, ε) Προϊστάμενος Δασαρχείου 1-1-1945 έως 30-9-1945, και στ) Διευθυντής Ταχυδρομείου. Το 1973 συνταξιοδοτήθηκε με το βαθμό του Διευθυντή.
Κατά τις αρχές Οκτωβρίου 1943, κατέπλευσε από την Κρήτη στα Πηγάδια το βενζινόπλοιο «Δελφίνι», 15 τόνων, του Γεωργίου Εμμ. Παναγιώτου (Μαστροπαναγιώτη) από την Κάρπαθο. Ο Γ. Ε. Παναγιώτου ζήτησε αμέσως και ήρθε σε επαφή με τον Χριστόφορο Σακελλαρίδη, γραμματέα της Ιεράς Μητροπόλεως Καρπάθου-Κάσου, τον Νικόλαο Β. Ορφανίδη, Podesta Απερίου (δήμαρχος διορισμένος από τους Ιταλούς) και τον Δημήτριο Καπετανάκη, δικολάβο από το Απέρι, στους οποίους ανακοίνωσε πως, ενεργώντας κατ’ εντολή των βρετανικών Αρχών, επιθυμούσε να λάβει πληροφορίες σχετικά με τη στρατιωτική κατάσταση της Καρπάθου. Ο Χρ. Σακελλαρίδης παρουσιάστηκε ενώπιον του Ιταλού συνταγματάρχη Francesco Imbriani και ζήτησε από αυτόν τις σχετικές πληροφορίες. Ο Imbriani τις χορήγησε μέσω του Λογοθέτη Διακίδη. Οι πληροφορίες που δόθηκαν από τον Imbriani ήταν αυθεντικές, διότι υπήρξε ο Στρατιωτικός Διοικητής Καρπάθου-Κάσου και επομένως γνώριζε την οχύρωση της Καρπάθου, τον αριθμό των τηλεβόλων κ.λπ.
Στις 20 Οκτωβρίου 1943, έφθασαν στην Αγία Ειρήνη της Κοινότητας Μεσοχωρίου Καρπάθου οι κατάσκοποι Χριστόφορος Λυτός από τη Βωλάδα και Ιωάννης Κρασόπουλος με καταγωγή από το Βαθύ της Σάμου. Ο γιατρός Ιωάννης Μηνά Οικονομίδης (Γιανναγάς) (που τότε έμενε στη Βωλάδα) κατέβηκε στα Πηγάδια και πληροφόρησε τον Χριστόφορο Σακελλαρίδη για την άφιξη των κατασκόπων και για την πρόθεσή του να αποταθούν οι δυο τους στον συνταγματάρχη Francesco Imbriani, ως τον μόνο κατάλληλο να τους δώσει αυθεντικότατες πληροφορίες σε σχέση με την οχύρωση του νησιού, που είχε διενεργήσει ο ίδιος ο Imbriani. Την ίδια μέρα, ο Ι. Μ. Οικονομίδης αποφάσισε και ενημέρωσε τον Imbriani για την άφιξη των κατασκόπων και του ζήτησε τη συνεργασία του. Ο Ιωάννης Μ. Οικονομίδης ζήτησε από τον Imbriani επιτελικό χάρτη της Καρπάθου και άλλες πληροφορίες, τα οποία μεταφέρθηκαν την ίδια εκείνη μέρα από τον Ιταλό αξιωματικό στο σπίτι του Ι. Μ. Οικονομίδη στη Βωλάδα. Εκεί, παραδόθηκαν στον αναμένοντα δάσκαλο Εμμανουήλ Γεωργ. Χαροκόπο από το Μεσοχώρι, και στη συνέχεια ο τελευταίος αναχώρησε για το Μεσοχώρι (ο Εμμ. Χαροκόπος υπήρξε ο κύριος σύνδεσμος των κατασκόπων στο Μεσοχώρι).
Η συνεργασία αυτή των κατασκόπων Χριστόφορου Λυτού και Ιωάννη Κρασόπουλου με τον συνταγματάρχη Imbriani ήταν γνωστή στον Maresciallo Enrico Penna (που μισούσε τους Γερμανούς κατακτητές) (Maresciallo: βαθμός ανώτερος από τον Brigadiere, ο οποίος ισοδυναμεί με τον ενωμοτάρχη της Ελληνικής Χωροφυλακής και σε ορισμένες περιπτώσεις με τον ανθυπασπιστή) και σε τέσσερις Καρπάθιους (τον γιατρό Ιωάννη Μ. Οικονομίδη, τον γραμματέα της Μητρόπολης Χριστόφορο Σακελλαρίδη, τον Podesta Απερίου Νικόλαο Ορφανίδη και τον ταχυδρομικό υπάλληλο Λογοθέτη Διακίδη), οι οποίοι, λόγω της θέσης τους, είχαν ελεύθερες επαφές με τους Ιταλούς και δεν προκαλούσαν τις υποψίες των Γερμανών.
Μέσω του Imbriani επιτεύχθηκε η μετάθεση της Ιταλίδας δασκάλας Maria Teresa από το Απέρι στις Μενετές, όπου ήταν η έδρα του Γερμανού Στρατιωτικού Διοικητή Καρπάθου-Κάσου, λοχαγού Robert Bethege, του οποίου η Maria Teresa έγινε ερωμένη (ο Robert Bethege, τον Ιανουάριο του 1944 μετατέθηκε στη Λέρο και αντικαταστάθηκε από το λοχαγό Eber). Αυτή, ερωτώμενη κατάλληλα από τον Imbriani, φανέρωνε σε αυτόν όλα όσα έπεφταν στην αντίληψή της, όσον αφορά τη στρατιωτική κατάσταση. Ο Imbriani μετέδιδε ακόμη πληροφορίες που του έδιναν, τόσο ο Ιταλός Ανθυπίατρος Lucio Cutolo, αποσπασμένος κοντά σε Γερμανούς, όσο και έμπιστοί του Ιταλοί υπαξιωματικοί και στρατιώτες, επίσης αποσπασμένοι σε γερμανικές δυνάμεις. Ο ίδιος είχε ακόμη μυήσει στην αντιχιτλερική δράση πολλούς Ιταλούς στρατιωτικούς, που εργάζονταν κοντά σε Γερμανούς. Τις πληροφορίες που συγκέντρωνε, ο Imbriani τις μεταβίβαζε στον Enrico Penna, ο οποίος με τη σειρά του τις μεταβίβαζε στον Ι. Μ. Οικονομίδη ή τον Χρ. Σακελλαρίδη απευθείας ή μέσω του Λογ. Διακίδη σε επείγουσες περιπτώσεις. Ο Ι. Μ. Οικονομίδης και ο Χρ. Σακελλαρίδης τις μετέφεραν στον Ιωάννη Ηλ. Λυτό και αυτός ο τελευταίος στους κατασκόπους.
Από τις 9 Φεβρουαρίου 1944, όταν οι Γερμανοί έστειλαν τον Imbriani αεροπορικώς από την Κάρπαθο στα Χανιά, ο Enrico Penna συνέχισε να συνεργάζεται και να προσφέρει πληροφορίες στους κατασκόπους (μέχρι που έφυγαν από την Κάρπαθο), όπως και ο υπολοχαγός Ennio Grimaldi. Καθ’ όλο το διάστημα της παραμονής των κατασκόπων στην Κάρπαθο, αρκετοί Καρπάθιοι, μέσω των συνδέσμων των κατασκόπων, συγκέντρωναν και έδιναν πληροφορίες για τις οχυρώσεις των Γερμανών και τις θαλάσσιες συγκοινωνίες μεταξύ Ρόδου, Καρπάθου και Κρήτης.
Σύμφωνα με διηγήσεις του Λογ. Διακίδη και της αδερφής του (†) Φωτεινής Εμμ. Τσαγκάρη σε μέλη των οικογενειών τους, ο Λογ. Διακίδης έμαθε κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής από κάποια πηγή πως Γερμανοί αξιωματικοί επρόκειτο να κάνουν έρευνα στο πατρικό του σπίτι στη συνοικία «Μορροού» Απερίου (ιδιοκτησίας σήμερα Βάσως Μιχ. Τσαγκάρη), επειδή είχαν πληροφορίες πως «κάτι έτρεχε» με τον Λογοθέτη Διακίδη. Ο Λογ. Διακίδης και οι δικοί του φρόντισαν να κρύψουν έγγραφα με πληροφορίες στο άνοιγμα του φούρνου. Έτσι, οι Γερμανοί, αφού ερεύνησαν το σπίτι, δε βρήκαν τίποτα. Τέλος, σε μία μυστική συνάντηση στην περιοχή «Τηλέγραφος», ο Enrico Penna ορκίστηκε στο πηλίκιό του – ενώπιον του Λογοθέτη Διακίδη – ότι επρόκειτο να συνεργασθεί με τους εν Καρπάθω συνδέσμους των κατασκόπων.
Κατά την περίοδο του Επαναστατικού Απελευθερωτικού Κινήματος Καρπάθου (5 Οκτωβρίου 1944 έως και 17 Οκτωβρίου 1944), συστάθηκε και η τριμελής Επαναστατική Επιτροπή Πηγαδίων (5 ή 6 Οκτωβρίου 1944). Ο ένας από τους τρεις υπήρξε ο Λογοθέτης Διακίδης [οι άλλοι δύο ήταν οι πρώην δήμαρχοι Πηγαδίων Γεώργιος Εμμ. Μανωλακάκης (1870-1953) και Ιωάννης παπα-Νικόλα Φιλιππίδης (1882-1953)]. Τις απογευματινές ώρες της 6ης Οκτωβρίου, πραγματοποιήθηκε σύσκεψη παραγόντων στο γραφείο της Μητρόπολης στο Απέρι. Συμμετείχαν τριάντα άτομα. Αποφάσισαν το σχηματισμό Πενταμελούς Διοικητικής Παγκαρπαθιακής Επιτροπής, για το συντονισμό των ενεργειών όλων των σχετικών παραγόντων. Ως έδρα είχε το Απέρι, για να αποφευχθεί διχόνοια μεταξύ των Δήμων. Η Επιτροπή αποτελείτο από τους Ιωάννη Μ. Γιαννάκη (δικηγόρο), Δημήτριο Καπετανάκη (δικολάβο), Ιωάννη Μ. Οικονομίδη (γιατρό), Φραγκίσκο Γ. Σακελλαρίδη (γιατρό) και Χριστόφορο Φρ. Σακελλαρίδη (δάσκαλο). Ο Φραγκίσκος Σακελλαρίδης συνέταξε το σχετικό πρακτικό, το οποίο υπέγραψαν και οι τριάντα. Ο Λογοθέτης Διακίδης ήταν ένα από αυτά τα τριάντα άτομα.
Το Σάββατο 7 Οκτωβρίου 1944, συνήλθαν στη Μητρόπολη 53 αντιπρόσωποι από όσα χωριά της Καρπάθου και της Κάσου μπόρεσαν να παρευρεθούν. Ο Χριστόφορος Σακελλαρίδης συνέταξε επιστολή προς την ελληνική κυβέρνηση στο Κάιρο, υπογεγραμμένη από τον ίδιο (ως γραμματέα της Ιεράς Μητροπόλεως Καρπάθου-Κάσου) και τους άλλους αντιπροσώπους. Με την επιστολή αυτή, ενημέρωναν την ελληνική κυβέρνηση για τη φυγή των γερμανικών στρατευμάτων, την εξέγερση των Καρπαθίων, την ανύψωση της ελληνικής σημαίας και την κήρυξη της Ένωσης της Καρπάθου και της Κάσου με τη Μητέρα Ελλάδα. Ο Χρ. Σακελλαρίδης συνέταξε και άλλη επιστολή, στα γαλλικά, προς οποιαδήποτε αμερικανική ή βρετανική Αρχή. Με τις επιστολές αυτές ζητείτο να σπεύσουν οι ελληνικές δυνάμεις να καταλάβουν τα δυο νησιά. Ο Λογοθέτης Διακίδης ήταν ένας από τους 53 αντιπροσώπους.
Στις 11 Οκτωβρίου 1944, τα μέλη της Πενταμελούς Διοικητικής Παγκαρπαθιακής Επιτροπής και εκπρόσωποι των τοπικών Επαναστατικών Επιτροπών της Καρπάθου και της Κάσου αφενός, καθώς και εκπρόσωποι της κυβερνήσεως των Ιταλικών Νήσων του Αιγαίου αφετέρου, συνυπέγραψαν Οριστικό Σύμφωνο. Σύμφωνα με αυτό, ζητείτο από τις ιταλικές Αρχές να παραδώσουν την πολιτική και στρατιωτική εξουσία της Καρπάθου και της Κάσου στην Πενταμελή Διοικητική Παγκαρπαθιακή Επιτροπή. Το Οριστικό Σύμφωνο συνυπέγραψε ο Λογοθέτης Διακίδης, ως εκπρόσωπος της τριμελούς Επαναστατικής Επιτροπής Πηγαδίων.
Ως χαρακτήρας, ο Λογοθέτης Διακίδης ήταν εσωστρεφής, εχέμυθος, τίμιος, σεμνός και επιφυλακτικός. Κατά την υπηρεσία του στη Βρετανική Στρατιωτική Διοίκηση στην Περιφέρεια Καρπάθου και Κάσου, η υπηρεσία του υπήρξε της υψηλότερης δυνατής στάθμης, η δε αφοσίωσή του στο καθήκον του εξαιρετική. Οι αξιωματικοί υπό τους οποίους υπηρέτησε, στις εκθέσεις τους έκαναν μνεία περί την εξαιρετικά καλή εργασία και συμπεριφορά του.
Στην άσκηση των καθηκόντων του ως Διευθυντής του Ταχυδρομείου, έδειχνε ζήλο, δραστηριότητα, έφεση προς πληρέστερη κατάρτιση και αυξημένη απόδοση. Διακρινόταν από διοικητική ικανότητα και οργανωτικό πνεύμα. Προς τους πελάτες του Ταχυδρομείου συμπεριφερόταν με μεγάλη ευγένεια και προθυμία και τους εξυπηρετούσε όλους. Στις σχέσεις του με τρίτους ήταν γλυκομίλητος και άψογος. Καθ’ όλο το διάστημα της υπηρεσίας του, επέδειξε αγνότατα πατριωτικά αισθήματα και φρονήματα, εμφορούμενος από ευγενή και υγιή κοινωνικά φρονήματα. Απολάμβανε μεγάλη εκτίμηση από την κοινωνία της Καρπάθου.
Ο μακαριστός Οικουμενικός Πατριάρχης κυρός Αθηναγόρας του απένειμε το οφφίκιο του Άρχοντος Δεπουτάτου της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας. Τον ονόμασε Εντιμολογιώτατο Άρχοντα Δεπουτάτο της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας. Ο Λογοθέτης Διακίδης απεβίωσε στην Αθήνα – όπου είχε μεταβεί για νοσηλεία – στις 14 Ιανουαρίου 1995, σε ηλικία 78 ετών. Τάφηκε στο κοιμητήριο Πηγαδίων.
ΠΗΓΕΣ
Α. Αρχεία
- Ληξιαρχείο Δήμου Καρπάθου.
- Αρχείο συγγραφέα.
- Αρχείο Ανδρέα Λογ. Διακίδη (1959-).
Β. Μαρτυρίες
Ανδρέας Λογ. Διακίδης, Μανώλης Γ. Κασσώτης (1936-) και Γιάννης Μηνά Οικονομίδης (1918-2010).
Γ. Ιστοσελίδες
- efimeridaomonia.wordpress.com, 14 Ιανουαρίου 2020 (Χήρας Γιάννης Ι.,
«Διακίδης Λογοθέτης του Ανδρέα (1917-1995)»).
- www.karpathiakanea.gr, 22 Οκτωβρίου 2020 (Χήρας Γιάννης Ι., «Νίκος παπά-
Μηνά Οικονομίδης (1889-1967) από τις Πυλές Καρπάθου»).
- efimeridaomonia.wordpress.com, 28 Νοεμβρίου 2020 (Χήρας Γιάννης Ι., «Ο
ήρωας Χριστόφορος Λυτός (1909-1945)»).
Δ. Βιβλιογραφία
ΒΑΣΙΛΑΡΑΣ Ηλίας Εμμ., «Φωτογραφικός περίπατος στα άδυτα της κατασκοπείας»,
Τετράπολις, τεύχος 21, Δεκέμβριος 2009, σ. 37.
ΓΕΩΡΓΙΟΥ Γεώργιος Μ., «Χρονικόν του Απελευθερωτικού Κινήματος Καρπάθου
την 5ην Οκτωβρίου 1944», στο βιβλίο του ιδίου Καρπαθιακά, Πειραιεύς 1958, σ.
329.
ΚΑΣΣΩΤΗΣ Μανώλης Γ., Η Κάρπαθος στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, Κέντρο
Καρπαθιακών Ερευνών, Αθήνα 2007.
ΚΑΣΣΩΤΗΣ Μανώλης-ΚΟΥΤΕΛΑΚΗΣ Χάρης, Τα ντοκουμέντα μιλούν για την
Κάρπαθο στα χρόνια του πολέμου, Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου,
Αθήνα 2017.
ΚΑΣΣΩΤΗΣ Μανώλης, Αναπολώντας τα παλιά Πηγάδια με τα μάτια ενός παιδιού,
Καρπαθιακή Λέσχη, Αθήνα 2018.
ΜΑΚΡΗΣ Ανδρέας Ηλία, «Ταχυδρομική υπηρεσία… ρολόι», στο βιβλίο του ιδίου
Ενθυμήματα – Πηγαδιώτικα & Ξενοχωριανά, Κάρπαθος 2018, σ. 42-45.
ΜΕΛΑΣ Ντίνος Αντ., Ιστορία του Επαναστατικού Απελευθερωτικού Κινήματος
Καρπάθου 5 Οκτωβρίου 1944, έκδοση πρώην Κοινότητας Μενετών Καρπάθου,
Αθήνα 2012.
ΜΗΝΑΪΔΗΣ Βάσος, «Ο Πατρούνο και οι κατάσκοποι», Καρπαθιακή Ηχώ, αριθ.
φύλλου 235, Φεβρουάριος 1986, σ. 3-4.
ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ-ΝΟΥΑΡΟΣ Μιχαήλ Γ., Χρονικόν της νήσου Καρπάθου, Β΄ Έκδοση,
Μορφωτικός Εξωραϊστικός Σύλλογος «Εργασία-Χαρά», Όθος Καρπάθου 2002.
ΟΘΕΙΤΗΣ Ιωάννης Γ., Η Επανάστασις Καρπάθου 1944, Β΄ Έκδοση, Σύλλογος των
Απανταχού Μενετιατών Καρπάθου, Πειραιάς [1988], σ. 59.
ΠΑΖΑΡΤΖΗΣ Κωνσταντίνος, «Το Απελευθερωτικό Κίνημα της Καρπάθου του
1944», Καρπαθιακαί Μελέται, τόμος πρώτος, Αθήναι 1979, σ. 94.
ΠΑΖΑΡΤΖΗΣ Κωνσταντίνος Ι., «Το απελευθερωτικό κίνημα της Καρπάθου του
1944», στο βιβλίο του ιδίου Απομνημονεύματα, Αθήνα 2009, σ. 93.
ΧΗΡΑΣ Γιάννης Ι., «Γενεαλογικό δένδρο της οικογένειας παπα-Νικολάου Αριστ.
Νικολαΐδη (1852-1932) από τη Βωλάδα Καρπάθου», αδημοσίευτη εργασία.
ΧΙΩΤΗΣ Μιχαήλ Πολ., «Ο παπά Νικόλας Φιλιππίδης και οι απόγονοί του»,
Καρπαθιακή Ηχώ, αριθμός φύλλου 247, Φεβρουάριος 1987, σ. 3.
ΧΙΩΤΗΣ Μιχαήλ Π., Οι απανταχού της γης σύλλογοι Απεριτών Καρπάθου
«Ομόνοια» και το κοινωφελές έργο τους, τόμος Β΄, Αθήνα 2007, σ. 1.141-1.145.
ΧΙΩΤΗΣ Μιχαήλ Π., Η τοπική αυτοδιοίκηση κατά τις περιόδους Τουρκοκρατίας και
Ιταλοκρατίας στην παλαιά πρωτεύουσα της Καρπάθου «Απέριον» 1796-1943,
Αθήνα 2013, σ. 306 και 861.
ΧΙΩΤΗΣ Μιχαήλ Π., Εκκλησίες της Καρπάθου (Απερίου-Βωλάδος-Πηγαδίων),
τόμος Α’, Αθήνα 2017, σ. 320-321.
ΧΙΩΤΗΣ Μιχαήλ Π., Ιστορικά Σύμμεικτα Απερίου Βωλάδος-Πηγαδίων Καρπάθου,
τόμος Β’, Αθήνα 2017, σ. 285.
