γράφει ο Μανώλης Δημελλάς
Στην ιστορία της Καρπάθου περιπτώσεις όπως του Πυλιάτη γιατρού Μηνά Χαλκιά δεν συναντάμε συχνά. Έβδομο και τελευταίο παιδί του Γιώργου Βασιλείου Χαλκιά και της Φινιάς Οικονομίδη, γεννήθηκε στις 20 Δεκέμβρη 1904 και θα περίμενε κανείς να ακολουθήσει τη βαριά μοίρα των υστερότοκων του νησιού.
Όμως πρώτα ήταν τα αδέλφια του που είχαν διαφορετική άποψη, εκείνα βλέπεις δεν κατάφεραν να σπουδάσουν. Από νωρίς η φτώχεια κι η ανέχεια τα έστειλε μετανάστες στην Αμερική.
Ήταν ο πρωτότοκος Βασίλης, έπειτα ο Μανώλης και τρίτος ο Νίκος, που πίεσε περισσότερο από όλους, για να γίνει γιατρός ο μικρότερος αδελφός τους.
Ο πατέρας της οικογένειας ήταν μαθημένος στα ταξίδια, μάστορας στις οικοδομές και στο λάξεμα της πέτρας είχε βρεθεί για μεροκάματο στην Μικρά Ασία και στο Μαρόκο. Έτσι δεν ήταν τίποτε μια απόφαση για να περάσουν τον ατλαντικό.
Τα τρία αδέλφια μαζί με δυο αδελφές τους, αλλά και τον πατέρα τους, ξενιτεύτηκαν και δούλεψαν σκληρά στέλνοντας χρήματα από την άλλη άκρη του κόσμου. Ο Μηνάς θα γινόταν ο γραμματιζούμενος της οικογένειας!
Κι έτσι αφού παρακολούθησε τα πρώτα γράμματα στην Κάρπαθο, ταξίδεψε μέχρι την Κάλυμνο, εκεί γράφτηκε στο Νικηφόρειο Γυμνάσιο και ολοκλήρωσε τον πρωτοβάθμιο κύκλο των σπουδών του.
Δεν χάθηκε καθόλου χρόνος, το 1925 θα ταξιδέψει στο Παρίσι και θα ξεκινήσει μαθήματα στη ξακουστή ιατρική σχολή της Σορβόνης. Εκεί θα παρέμεινε οκτώ χρόνια, αφού έμαθε τη γλώσσα, έπειτα πήρε το πτυχίο του γιατρού και απέκτησε ειδικότητα στην εσωτερική παθολογία και τα τροπικά νοσήματα. Εκείνα τα χρόνια στους καθηγητές της σχολής ήταν και η διάσημη χημικός Marie Curie, αλλά και ο πρωτοπόρος γιατρός Charles Richet. Και την ίδια περίοδο συμμαθητές του στη Σορβόννη είναι και οι: Simone de Beauvoir, George Bidault, Fernard Braudel, Henri Cartan, Virginia Hal, Raymond Queneau. Όλοι άφησαν το χνάρι τους στην παγκόσμια ιστορία.
Με το πτυχίο στο χέρι και αφού γλύτωσε από τις Γαλλίδες που είχαν μυριστεί την θάλασσα στο αίμα του Δωδεκανήσιου γιατρού και τον κυνηγούσαν κατέβηκε λίγο παρακάτω, έφτασε στην Πίζα της Ιταλίας όπου έδωσε εξετάσεις και απέκτησε Ιταλική άδεια αναγνώρισης. Δεν υπήρχε άλλος τρόπος για να ασκήσει το επάγγελμα-λειτούργημα στο νησί, αφού εκείνη την περίοδο ήταν σε Ιταλικά χέρια.
Πέρασε και από την Αθήνα με σκοπό να παραμείνει ένα διάστημα και να δουλέψει, αφού πρώτα θα αναγνώριζε και από το ελληνικό κράτος το πτυχίο του. Όμως η πολύχρονη απουσία του και οι αποσκευές που είχαν το βαρύ του δίπλωμα δεν άφηναν σε ησυχία τους δικούς του, έτσι του παράγγειλαν να τους κάμει μια χάρη, πρώτα στους γονείς και έπειτα στα αδέλφια, και να αφήσει κατά μέρος την Αθήνα και τα καλά της!
Ο Μηνάς επέστρεψε στην Κάρπαθο το 1932 και σχεδόν αμέσως προσλήφθηκε από την κοινότητα Ολύμπου όπου παρέμεινε δυο χρόνια προσφέροντας τις ιατρικές γνώσεις και υπηρεσίες του.
Σε εκείνα τα προπολεμικά σκλαβωμένα χρόνια ο Πυλιάτης γιατρός ανεβοκατέβαινε τα βουνά της Καρπάθου πάνω σε ένα γαϊδουράκι και προσέφερε τις ιατρικές του γνώσεις τις περισσότερες φορές δίχως χρηματικά ανταλλάγματα. Και ήταν πολλές οι περιπτώσεις που έφτανε μόνον με μια ψηλάφηση, άλλωστε δεν υπήρχαν τα μέσα για εσωτερική έρευνα, έτσι έκανε πετυχημένες διαγνώσεις και έδινε σωτήριες θεραπείες.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση κάποιου γνωστού συγχωριανού, που ο Μηνάς τον έστειλε εσπευσμένα σε μεγάλο νοσοκομείο, φυσικά εκτός Καρπάθου, και εκείνος γύρισε πίσω άπραγος. Αφού τον εξέτασε ακόμη μια φορά, τον ξανα-έστειλε με οδηγίες βήμα-βήμα, για το εσωτερικό σημείο που θα έπρεπε να αναζητήσουν το πρόβλημα.
Και πράγματι ο Μηνάς Χαλκιάς είχε δίκιο, επιτέλους έκαναν εξετάσεις, όπως τους είχε προτείνει και το εντόπισαν.
Εκτός από την ιατρική προσφορά ο Μηνάς ήταν ένας παθιασμένος πατριώτης. Έλληνας, με το αίμα του να βράζει! Και δεν λογάριαζε όπλα και κατακτητές. Κάποτε οι Ιταλοί ήθελαν να κάνουν έρευνα στο σπίτι μιας θείας του και όσο εκείνη έκρυβε χρυσά και λίρες ο Μηνάς κρατούσε ένα φουρνοκόνταρο και απωθούσε τους Ιταλούς από την είσοδο του σπιτιού! Στο τέλος μπήκαν αλλά η θεία είχε προλάβει να θάψει τα χρυσαφικά.
Φυσικά για την αντιστασιακή δράση του πολλές φορές το πλήρωσε με φυλακίσεις, άγριο ξύλο και βασανισμούς.
Από τις λίγες στιγμές που άφηνε τον εαυτό του και μιλούσε για τα περασμένα θυμόταν κάποια από τις πολλές φυλακίσεις του στο Απέρι, μάλλον ήταν εκείνη η σύλληψη του γιατί είχε βρει φάρμακα και τα χρησιμοποιούσε χωρίς να εξασφαλίσει την άδεια από τους Γερμανούς. Έξω από τη φυλακή υπήρχε μια κληματαριά, μια κρεβατίνα. Αφού μέτρησε τις ρώγες των σταφυλιών έτρωγε κάθε μέρα δυο-τρεις, γιατί στο πρόγραμμα των βασανιστών δεν υπήρχε νερό και έπρεπε να ζήσει με τα σταφύλια!
Κατάφερνε να πάρει εξιτήριο από τους Γερμανούς και συνέχιζε απτόητος την αντιστασιακή δράση του. Καβαλούσε το γαϊδουράκι και δήθεν πήγαινε για κάποιον ασθενή στα μετόχια των Πυλών, ενώ εκείνος κατέγραφε τα φυλάκια, τις ναρκοθετημένες περιοχές και τις αλλαγές από τις σκοπιές.
Χέρι με χέρι, έπαιρνε τον μυστικό χάρτη από τον δάσκαλο Γιάννη Οθείτη και αφού σημείωνε τις δικές του παρατηρήσεις έπειτα τον προωθούσε στους κατάσκοπους Χριστόφορο Λυτό και τον Ιωάννη Κρασσόπουλο. Από τα δικά τους χέρια και μέσω του μυστικού ασυρμάτου που υπήρχε στον Λευκό του Μεσοχωρίου, έφτανε στο Συμμαχικό στρατηγείο της Μέσης Ανατολής.
Σύμφωνα με τα επίσημα ιστορικά στοιχεία η σύνθεση της τοπικής επαναστατικής επιτροπής Πυλών ήταν: Αντώνιος Ηλ. Ασλανίδη (δάσκαλος), Μηνάς Γεωργίου Χαλκιάς (Γιατρός), Γεώργιος Μιχ. Καραγεώργης (κτηματίας).
“Αι Πυλαί διέθετον 30 περίπου οπλοφόρους με αρχηγό τον Νικ. Αντ. Ασλανίδη και Μηνά Βασ. Πατσουράκη (Ντόκτορα)….”
“…Η ένοπλη δύναμη των Πυλών την πρώτη μέρα του Κινήματος, άρχισε να οργανώνεται και να συντονίζεται. Η ένοπλη εκείνη δύναμη δεν μπορούσε φυσικά λόγω των συνθηκών να είναι πολυπληθής. Υπήρξε όμως σημαντικού ηθικού βάρους. Γιατί η ευπρέπεια, η σεμνότητα και το υψηλό ήθος της ηγεσίας των Πυλών τις κρίσιμες εκείνες μέρες τις καρπαθιακής ιστορίας, όπως εκφράστηκε ιδιαίτερα από τον Αντώνιο Ηλία Ασλανίση και τον Μηνά Γεωργίου Χαλκιά, λάμπρυνε με το παράδειγμα της την όλη εξέγερση του 1944”.
Το παραπάνω κείμενο καταγράφεται στο βιβλίο σταθμό για την επανάσταση της Καρπάθου του Ντίνου Αντ. Μελά. (Ιστορία του επαναστατικού απελευθερωτικού κινήματος Καρπάθου, 5η Οκτ 1944, έκδοση πρώην κοινότητας Μενετών Καρπάθου, 2012).
Ο γιατρός σπάνια μιλούσε για κείνα τα χρόνια, ακόμη και στον γιο του δεν ήθελε να αποκαλύψει ονόματα και άφηνε αφώτιστες τις λεπτομέρειες. Κυρίως απέφευγε να θυμάται τους ρουφιάνους που συχνά τον πρόδιδαν.
Κι όταν κάποιος επίμονος τον ρωτούσε για τους συνεργάτες των κατακτητών τότε δεν άντεχε και έλεγε:
“τώρα πια τα ονόματα γεννούν μονάχα μίσος”.
Η Επανάσταση της Καρπάθου έχει μια ξεχωριστή θέση για τον Πυλιάτη γιατρό που υπέγραψε και το τελικό κείμενο-διακήρυξη των Επαναστάτων, με το οποίο οι Ιταλοί παρέδωσαν το νησί. Ο Μηνάς Χαλκιάς μετέφρασε επίσης στα Γαλλικά το γράμμα που παρέδωσαν οι επαναστάτες στο Συμμαχικό στρατό και τους Άγγλους στην Αίγυπτο. Με τη λεφτεριά να μην είναι όνειρο και τη γαλανόλευκη να κυματίζει, η ζωή έμπαινε σε πιο ήρεμους ρυθμούς.
Το 1946 με τους Εγγλέζους διοικητές του νησιού στις Πυλές Καρπάθου έγιναν 20 γάμοι! Μεταξύ αυτών ήταν και του Μηνά με την συγχωριανή του Καλλιόπη Καμαράτου.
Αμέσως έκαμαν δυο παιδιά και αν νομίζεται ότι εδώ κάπου κλείνει η ιστορία του γιατρού-επαναστάτη, μάλλον θα πρέπει να πάρετε μια βαθιά ανάσα.
Το φθινόπωρο του 1952 η οικογένεια του Μηνά ανεβαίνει στον Πειραιά.
Ο μικρός γιος βρίσκεται σε νηπιαγωγείο και ο γιατρός πατέρας θα δουλέψει για 8 μήνες στο ΙΚΑ. Όμως η μοίρα είχε άλλα σχέδια. Ο Μηνάς θα μάθει για ένα τριετές εργασιακό πρόγραμμα στην Αιθιοπία και θα κάνει τα χαρτιά του. Είχε όλα τα απαιτούμενα προσόντα και η θέση ήταν καλοπληρωμένη, η αμοιβή του θα έφτανε περίπου εννιά φορές τον μισθό του ΙΚΑ!
Έτσι άνοιξε ένας καινούριος κύκλος ζωής. Η πόλη που βρέθηκε λεγόταν τότε Ji Jika, σήμερα Kalemie, είχε πληθυσμό 90.000 και βρίσκεται 635 χλμ ανατολικά από την Αντίς Αμπέμπα και 60 χλμ από τα σύνορα με την Σομαλία.
Εκεί ήταν ο μοναδικός γιατρός για όλη την περιφέρεια και ένας από τους ελάχιστους λευκούς. Ο Χαλκιάς δούλεψε με αυταπάρνηση και αγαπήθηκε από την κοινότητα, τόσο που ανανέωσε 4 φορές την σύμβαση του και έμεινε περισσότερα από 10 χρόνια.
Στα γράμματα που έστελνε στην οικογένεια, που στο μεταξύ είχε επιστρέψει στην Κάρπαθο, έγραφε για τις διαφορετικές συνήθειες των φυλών αλλά και κάτι ακόμα, ότι τον θεωρούσαν κάτι σαν Μάγο! Δεν είναι αλήθεια; ο άνθρωπος που μπορεί να μας θεραπεύσει δεν έχει και κάποια μαγικά χαρίσματα; Ο Μηνάς ήταν μια ανάσα πριν τα 60 κι όμως μια νέα πρόκληση ανοιγόταν μπροστά του.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προκήρυξε μια θέση στο Κογκό, στην πόλη Albertville, που βρίσκεται δυτικά της λίμνης Ταγκανίκα. Χωρίς να χάσει καιρό βρέθηκε στη κεντρική Αφρική στην δεύτερη μεγαλύτερη χώρα της ηπείρου και ενδέκατη σε μέγεθος στον κόσμο.
Η μοίρα του Βελγικού Κονγκό ήταν η πιο αιματηρή. Το 1885, έγινε ανεξάρτητο βασίλειο, ιδιοκτησία του βασιλιά του Βελγίου Λεοπόλδου. Το 1908, ο Λεοπόλδος χάρισε τη χώρα στο Βέλγιο. Το 1960, ανακηρύχθηκε ανεξάρτητη δημοκρατία.
Ξέσπασε βίαιος εμφύλιος πόλεμος. Ο πρόεδρος Ιωσήφ Καζαβούμπου καθαίρεσε τον πρωθυπουργό Πατρίς Λουμούμπα που δολοφονήθηκε το 1961, ενώ η επαρχία της Κατάγκα αποσχίστηκε με αρχηγό τον Μωϋσή Τσομπέ. Στρατεύματα του ΟΗΕ μπήκαν στην Κατάγκα και την εξανάγκασαν, το 1963, να επανέλθει στους κόλπους του κράτους. Ο Τσομπέ, το 1964, έγινε πρωθυπουργός αλλά ανατράπηκε, όπως και ο πρόεδρος Καζαβούμπου, από τον στρατηγό Μομπούτου (Νοέμβριος του 1965). Έξι χρόνια αργότερα, τον Οκτώβριο του 1971, το Βελγικό Κονγκό ονομαζόταν Δημοκρατία του Ζαΐρ και η πρωτεύουσα Λεοπόλντβιλ έπαιρνε το όνομα Κινσάσα.
Ο καρπάθιος γιατρός ζει τα ματωμένα και δραματικά γεγονότα από πρώτο χέρι, μάλιστα η πόλη του, το Albertville (σήμερα Kalemie) έζησε σκληρές μάχες και δέχθηκε επίθεση από μισθοφόρους με τον ταγματάρχη Mike Hoare κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων εναντίον των εξεγερμένων επαναστατών της Simba, τον Αύγουστο του 1964. Ο Μηνάς Χαλκιάς θα κλείσει το κύκλο της Αφρικής και θα επιστρέψει στις αρχές της δεκαετίας του 1970 στην Κάρπαθο. Και πάλι δεν θα βάλει τέλεια, θα συνεχίσει και αυτή τη φορά με κάτι που ήταν πάντοτε στο μυαλό του. Η αγάπη του για τη μάνα γη, για το χώμα και τα γεννήματα του ήταν κάτι παραπάνω από πάθος.
Στο μικρό του αυτοκίνητο είχε πάντα ένα κλαδευτήρι και εργαλεία κηπουρικής. Να λοιπόν, επιτέλους ήρθαν τα αγροτικά του χρόνια. Απέκτησε κυψέλες, φρόντιζε μέλισσες και έφτιαχνε μέλι με μεθοδικότητα, περιποιόταν τα λιοστάσια του και καμάρωνε για το κρυστάλλινο λάδι του, μα είχε από όλα τα οπωροφόρα.
Όμως τα καμάρια του (εκτός φυσικά από την οικογένεια του) ήταν τρία δέντρα…Αβοκάντο! Οι σπόροι του άγνωστου για εκείνα τα χρόνια βουτυρόδεντρου είχαν ταξιδέψει από την Αυστραλία, τους είχε φέρει για δώρο ο φίλος του, ο Μηνάς Οικονομίδης το 1965, και εκείνος ήθελε να τους φυτέψει η πεθερά του (Ευγενία Καμαράτου), γιατί, όπως έλεγε χαριτολογώντας και μάλλον το πίστευε, “έτσι σίγουρα θα πιάσουν”. Πατριώτης, επαναστάτης, “μάγος” μα και αγρότης,
Ο κοσμογυρισμένος γιατρός Μηνάς Χαλκιάς είναι σίγουρο πως είχε αυτογνωσία και καταλάβαινε τα χούγια μα και τις χάρες της Καρπάθου. Λιγομίλητος και μετρημένος δεν είχε λόγο να κομπάζει για τις σπουδαίες γνώσεις και τις αμέτρητες εμπειρίες του. Έφυγε μια μέρα σημάδι για ολόκληρη τη Δωδεκάνησο. 7 Μάρτη 1985.
Πάνω στις γιορτές μνήμης της ενσωμάτωσης, τότε διάλεξε για να γυρίσει την τελευταία του σελίδα. Όμως στο βιβλίο των αναμνήσεων αυτός ο γιατρός του κόσμου στέκει ακόμη στο τιμόνι…
