Της Δημοσιογράφου – Λαογράφου Κατερίνας Μαρινάκη
Οι Μενετές μοιάζουν με αετοφωλιά, έτσι όπως τις αντικρίζουμε κουρνιασμένες στη βόρεια πλευρά του ορεινού όγκου του Προφήτη Ηλία, με τα πολύχρωμα σπίτια τους -τα περισσότερα σε νησιώτικο, νεοκλασσικό ρυθμό- να είναι θαρρείς επί τούτου τοποθετημένα έτσι, ώστε όλα να έχουν ανεμπόδιστη θέα προς τον εμβληματικό Ι.Ν. της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που δεσπόζει στην κορυφή του Ιερού Βράχου, αγναντεύοντας και προστατεύοντας το ιστορικό χωριό, το μεγαλύτερο σήμερα της Καρπάθου, μετά την πρωτεύουσα Πηγάδια.
Ο χαρακτηρισμός των Μενετών ως ιστορικής πρωτεύουσας της Καρπάθου, μόνο τυχαίος δεν μπορεί να θεωρηθεί, δεδομένου ότι οι κάτοικοί τους υπήρξαν πάντοτε πρωτοπόροι στους απελευθερωτικούς αγώνες, με κορυφαίο γεγονός το Επαναστατικό Απελευθερωτικό Κίνημα, που εξερράγη στις Μενετές στις 5 Οκτωβρίου 1944 και είχε στη συνέχεια την ομόθυμη επαναστατική συμμετοχή όλων των χωριών της Καρπάθου, αποδεικνύοντας για μία ακόμα φορά τον πατριωτισμό και την αγωνιστικότητα των Μενετιατών.
Η άφιξη στις Μενετές, την Κυριακή το πρωί 12 Νοεμβρίου, δεν θα μπορούσε παρά να έχει ως πρώτο σταθμό όλων των συμμετεχόντων, Καθηγητών και Φοιτητών, τον Ι.Ν. της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπου εν πληθούση εκκλησία παρακολουθήσαμε την κατανυκτική θεία λειτουργία, ιερουργούντος του Αιδεσιμολογιώτατου -όπως προσφωνούνται οι ιερείς με πτυχίο Ανωτάτης Σχολής- π. Μιχαήλ Φράγκου.
Ακολούθησε η μετακίνηση σύσσωμου του εκκλησιάσματος προς το Εκκλησιαστικό Υπόστεγο της Παναγίας, όπου καταρχάς προσφέρθηκε το καθιερωμένο κέρασμα με καφέ, αλμυρά εδέσματα και γλυκά. Στη συνέχεια, ο Ομότιμος Καθηγητής Λαογραφίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και Πρόεδρος της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, απηύθυνε χαιρετισμό προς τους παρευρισκομένους, τονίζοντας τη χαρά και τη συγκίνησή του, που η τελευταία ημέρα του πλούσιου επταήμερου Προγράμματος Συνεδριακών Εισηγήσεων Λαογραφίας του Ινστιτούτου Λαϊκού Πολιτισμού Καρπάθου, φιλοξενείται στην αγαπημένη ιδιαίτερη πατρίδα του, τις Μενετές.
Ο Καθηγητής Αλεξιάδης αναφέρθηκε εν συντομία στην ιστορία των Μενετών και στο Επαναστατικό Απελευθερωτικό Κίνημα της 5ης Οκτωβρίου 1944, μας μίλησε για μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά, μεταξύ πάμπολλων θαυμάτων της Παναγίας -μάρτυρας κάποιων εκ των οποίων υπήρξε και ο ίδιος-, ενώ δεν παρέλειψε να αναφερθεί και σε ενδεικτικά της Λαογραφίας του χωριού έθιμα, όπως του Ικάντο, που πραγματοποιείται κάθε χρόνο στις 16 Αυγούστου και μετά τον Εσπερινό, ακριβώς στο χώρο του Εκκλησιαστικού Υποστέγου, όπου βρισκόμαστε.
Η λέξη είναι ιταλική -incanto-, παραπέμπει στον δημόσιο πλειστηριασμό και προέρχεται, κατά την ετυμολογική εκδοχή, από τη λατινική έκφραση in quantum, στα πόσα. Το έθιμο ανάγεται στα χρόνια της Βενετοκρατίας, όπως τονίζει ο Καθηγητής Μήνας Αλ. Αλεξιάδης, ο οποίος έχει ερευνήσει διεξοδικά το Ικάντο, το εκκλησιαστικό αυτό έθιμο, που απαντάται και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, με διάφορους γλωσσικούς τύπους και έχει ως βασικό σκοπό την ενίσχυση του εκάστοτε Εκκλησιαστικού Ταμείου.
Ολοκληρώνοντας τον χαιρετισμό του ο Καθηγητής Αλεξιάδης ευχαρίστησε θερμά για την άψογη φιλοξενία τόσο τον ιερέα των Μενετών π. Μιχαήλ Φράγκο και τα Μέλη των δύο Επιτροπών – Κεντρική Εκκλησιαστική και Επιτροπή Γυναικών Υποστέγου-, όσο και τον παρόντα στην εκδήλωση Πρόεδρο του Τοπικού Διαμερίσματος Μενετών Μανώλη Μιχ. Μαγριπλή.
Ο Πρόεδρος, παίρνοντας το λόγο αμέσως μετά, μας καλωσόρισε όλους στην “Επαναστατική” Πρωτεύουσα του νησιού -όπως θα τολμούσε, υπογράμμισε, να την χαρακτηρίσει- τονίζοντας, ότι έχουμε δίπλα μας τον πλέον κατάλληλο άνθρωπο για να μας ξεναγήσει στη Λαογραφία της Καρπάθου, τον Μηνά Αλ. Αλεξιάδη.
Στη συνέχεια ο Καθηγητής Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης προσέφερε αναμνηστικό δώρο στον Αιδεσιμολογιώτατο π. Μιχαήλ Φράγκο, ευχόμενος τα καλύτερα τόσο για την ονομαστική του εορτή, όσο και για την προ ολίγων ημερών γέννηση του τρίτου τέκνου του, του μικρού Αμφιλόχιου, στον οποίο άπαντες ευχήθηκαν υγεία και καλοτυχία.
Ο π. Μιχαήλ, τόνισε μεταξύ άλλων στο δικό του χαιρετισμό, ότι είναι ύψιστη τιμή να βρίσκονται στις Μενετές όλοι αυτοί οι εξέχοντες Καθηγητές και ευχαρίστησε άπαντες για την ύψιστη τιμή. Ακολούθως προσφέρθηκαν δώρα στον ιερέα των Μενετών από τα Μέλη των δύο Επιτροπών -Κεντρική Εκκλησιαστική και Επιτροπή Γυναικών Υποστέγου-, με αφορμή αφενός τη γιορτή του και αφετέρου τη γέννηση του μωρού του, ενώ αμέσως μετά η Ειρήνη Παπουτσάκη – Ροζάκη απήγγειλε συγκινητικές ποιητικές ευχές, δικής της σύνθεσης, για τα δύο αυτά χαρμόσυνα γεγονότα. Εν συνεχεία προσφέρθηκαν δώρα από τις Επιτροπές -δια χειρός της Παντούλας Οθείτου, Μέλους της Κεντρικής Εκκλησιαστικής Επιτροπής-, εκ μέρους της Εκκλησίας, σε όλους τους συμμετέχοντες Καθηγητές του Προγράμματος Συνεδριακών Εισηγήσεων Λαογραφίας.
Ακολούθησε επίσκεψη στο παραδοσιακό Μενετιάτικο σπίτι της Φωτούλας Σπανού – Γερογιάννη, ακριβώς στα ριζά του Ιερού Βράχου, όπου μας εντυπωσίασε τόσο η ίδια η καταστόλιστη με τον καρπάθικο τρόπο οικία, όσο και η ευγενέστατη ιδιοκτήτρια της και αμέσως μετά όλοι επισκεφθήκαμε το Λαογραφικό Μουσείο Μενετών, όπου με την κατατοπιστική ξενάγηση της Υπεύθυνης του Μουσείου Ειρήνης Παπουτσάκη – Ροζάκη -με τη μνημειώδη μνήμη!-, ανακαλύψαμε τις πτυχές της Καρπάθικης λαϊκής παράδοσης, καθώς και τις συνήθειες και τα αντικείμενα της καθημερινής ζωής κατά το παρελθόν.
Η επιστροφή μας στο Εκκλησιαστικό Υπόστεγο της Κοιμήσεως της Θεοτόκου σήμανε την έναρξη των Μεταπτυχιακών Διαλέξεων. Ο Καθηγητής Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, Πρόεδρος/Διευθυντής της Διοικούσας Επιτροπής του Ινστιτούτου Λαϊκού Πολιτισμού Καρπάθου, έκανε μία σύντομη εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία, για να ακολουθήσουν οι δύο διαλέξεις της τελευταίας ημέρας του Προγράμματος.
Ο Μανόλης Βαρβούνης, Καθηγητής και Κοσμήτωρ της Σχολής Κλασσικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, μας εισήγαγε παραστατικά και τεκμηριωμένα στη “Θρησκευτική Λαογραφία” με το δεύτερο μέρος να αφορά στον “Κύκλο της ζωής”, ενώ ο Διονύσιος Καλαμάκης, Καθηγητής Βυζαντινής Φιλολογίας και Κοσμήτορας του Τομέα Βυζαντινής Φιλολογίας και Λαογραφίας του ΕΚΠΑ, ανέπτυξε το ενδιαφέρον θέμα “Λόγιες, δημώδεις και λαϊκές παραδόσεις”.
Από πλευράς του Ινστιτούτου Λαϊκού Πολιτισμού Καρπάθου στις εκδηλώσεις συμμετείχαν ο Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Κεντρικού Παραρτήματος Καρπάθου Ηλίας Εμμ. Βασιλαράς και ο Μιχαήλ Ρήγας-Ρηγοπούλης, συγγραφέας και Επιστημονικός Συνεργάτης του Ινστιτούτου.
Η άρτια φιλοξενία στις Μενετές ολοκληρώθηκε με πλούσιο γεύμα, το οποίο ετοίμασαν οι άξιες καλονοικοκυρές-μέλη των 2 Επιτροπών, με κορυφαίο έδεσμα να αποδεικνύονται οι παραδοσιακές μακαρούνες με κρεμμύδι “τσίκνωση”, δηλαδή καβουρντισμένο σε άφθονο βούτυρο και πασπαλισμένες με ντόπια τριμμένη μυζήθρα. Ίσως οι καλύτερες που δοκιμάσαμε αυτή την εβδομάδα στην Κάρπαθο!
Ευχόμαστε να ξαναβρεθούμε το 2024 στην αγαπημένη Κάρπαθο, για να παρακολουθήσουμε τον 6ο Κύκλο Συνεδριακών Διαλέξεων Λαογραφίας, με την αγαστή όπως πάντα συνεργασία του Ινστιτούτου Λαϊκού Πολιτισμού Καρπάθου και του Καρπαθιακού Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού και Παιδείας (ΚΟΠΑΠ) του Δήμου Καρπάθου. Σε αμφότερους τους Φορείς αξίζουν θερμά συγχαρητήρια!
14.11.2023
Καρπαθιακά Νέα
