Στη σκιά της τραγωδίας στην Τουρκία και τη Συρία, έρχονται μνήμες από τον μεγάλο σεισμό και το τσουνάμι που συγκλόνισε πριν από 75 χρόνια στην Κάρπαθο! Έναν σεισμό που όσοι τον έζησαν δε μπορούν να τον ξεχάσουν.
Ήταν τρεις το μεσημέρι, 9 Φλεβάρη 1948. Ο Μιχάλης Φράγκος θυμάται με κάθε λεπτομέρεια εκείνη τη ημέρα.
Ήταν στο κονάκι, έβγαινε ευχαριστημένος από την πόρτα του δημοτικού σχολειού, είχαν απογευματινές εξετάσεις, με θέμα τους δέκα βασιλιάδες, εκείνους που πήγαν να πολεμήσουν στη Τροία και τα πήγε άριστα. Δασκάλα ήταν η Ευανθιά Μοσχονά, που δεν ήταν τόσο αυστηρή και σκληρή, όπως η πρώτη του δασκάλα, η Μαρία Μακρή. Περιγράφει τη στιγμή με χρώματα, σαν να έγινε πριν δύο μέρες.
“Στα σκαλοπάτια του δημοτικού σχολείου, πάνω στο Κονάκι, με έπιασε ο σεισμός, θυμάμαι που έπεσα κάτω, σηκώθηκα και έτρεξα για το σπίτι, που είναι πολύ κοντά, δύο βήματα. Το πρώτο που αντίκρισα ήταν το μπροστινό μαγαζί, που είχαμε νοικιασμένο στην Μαρίκα Καμαράτου. Ένα μαγαζάκι γεμάτο γυαλικά και όλα ήταν σπασμένα, όλα πεσμένα στο πάτωμα και θρύψαλα”.
Μέσα στον πανικό του, αλλά και την αγωνία της μάνας να μαζέψει τα έξι παιδιά, δεν πρόλαβε να δει τη θάλασσα και το μεγάλο κύμα, το Τσουνάμι, όμως είδε και περπάτησε μέσα στα Πηγάδια, τις σπασμένες βάρκες και τα ψάρια που είχαν βγεί και τσαρβελούσαν πάνω στις Ελιές που πνίγηκαν στο αλάτι.
Ο Πηγαδιώτης, μπαλουξής, Βαγγέλης Παπαδόπουλος, ήταν τότε δεκατριών χρονών, μεγάλωνε στη Σίσαμο, και από εκεί ένιωσε γερά το εφτάρι του σεισμού. Παρακολούθησε τη θάλασσα που τραβήχτηκε, όχι μια, αλλά τρείς φορές, μέχρι το νησάκι Δεσποτικό και ξαναγύρνουσε, αγκαλιάζοντας οτιδήποτε συναντούσε στο διάβα της, βαθειά, μέσα στα Πηγάδια.
Θυμάται τα μεγάλα δοχεία, τα πανοπύθια με λάδι, που είχε στο σπίτι του ο έμπορος Λυριστάκης και παρασύρθηκαν όλα από τη θάλασσα, θυμάται τον κοσμάκη, που ξεπέρασε στα γρήγορα τον πανικό και έτρεχε να μαζέψει τα ψάρια, εκείνα ξέμειναν να “κολυμπούν” πάνω στα χωράφια. Μάλιστα κάποιοι επιτήδειοι έλεγαν πως είναι αμαρτία να μαζεύουν τα ψάρια από τα δέντρα, διχάζοντας και μερικούς από τους πιο αυστηρούς πιστούς.
Ο τύπος, οι εφημερίδες της εποχής, με καθημερινή αρθρογραφία καταγράφουν τον σεισμό αλλά και τις καταστροφές.
Γράφουν για 1000 αστέγους και εκατοντάδες σπίτια κατεστραμμένα, μόνο στα χωριά Απέρι, Όθος, Πυλές και Βωλάδα, αναφέρονται 137 σπίτια με σοβαρότατες ζημιές, ενώ 113 είναι λιγότερο χτυπημένα.
Το ατμόπλοιο ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ έφτασε στην Κάρπαθο και μοίρασε σκηνές, κουβέρτες και υλικά για τις πρώτες, αναγκαίες επιδιορθώσεις, ενώ στη διαθέση του στρατιωτικού διαμερίσματος δόθηκαν 5.000.000 δραχμές για τις πρώτες άμεσες ανάγκες.
Ο καθηγητής φυσικών καταστροφών, Κώστας Συνολάκης και ο μεταπτυχιακός φοιτητής, Νίκος Καλλίγερης, επισκέφτηκαν την Κάρπαθο το 2008 και κατέγραψαν αρκετές μαρτυρίες για το σεισμό μεγέθους 7,1 ρίχτερ και για το Τσουνάμι του 1948.
Η μελέτη τους παρουσιάζει το κύμα να φτάνει στην ακτή, σε ύψος 20 μέτρων, από το λιμάνι του νησιού και να ανεβαίνει μέχρι τη σημερινή πιάτσα των ταξί. Στην Αγία Κάρα έχει ύψος 20,3 μέτρα, από την επιφάνεια της θάλασσας και προχωρά περίπου 200 μέτρα, μέσα στη ξηρά. Ακόμα και στο Διαφάνι, από μαρτυρίες, καταλήγουν στο ύψος των 3,8 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας.
Αν μια κινηματογραφική μηχανή κατέγραφε το φαινόμενο, δύο στιγμές θα είχαν ενδιαφέρον να απομείνουν σαν κληρονομιά μνήμης. Ακριβώς την ώρα του σεισμού, το παλιό καμπαναριό των Μενετών, που με την ελαστικότητα τρόμαξαν όσοι είδαν τη κίνηση του και στη συνέχεια η θάλασσα, που τραβήχτηκε και αποκάλυψε για λίγες στιγμές τα μοναδικά μυστικά του βυθού.
Παρόλο το φαινόμενο και τη σφοδρότητα του, επίσημα η Κάρπαθος δεν θρήνησε θύματα, φήμες παρουσιάζουν μια ηλικιωμένη γυναίκα να πνίγεται στο λιμάνι. Στο υπόγειο του καφένειου του Πανάρετου.
Μόνιμοι κάτοικοι ή μετανάστες, θυμόμαστε και λέμε την ιστορία, δεν μας εντυπωσιάζει πια, έχει ξεθωριάσει και απομένει αχνά μέσα στο μυαλό.
Η φύση δεν αστειεύεται.
Όταν εκτονώνεται σαρώνει, αν και περάσαμε το μάθημα μας, μάλιστα με άριστα, το 1948, τώρα μπροστά σε τέτοια φαινόμενα, δείχνουμε εξαιρετικά αδύναμοι, όσο κι αν τα ξορκίζουμε είναι κομμάτια της ζωής ενός πλανήτη, που μας φιλοξενεί, εμείς όμως πάντα θέλουμε να το ξεχνάμε.
φωτογραφία Μίμης Πανάρετος facebook (Πηγάδια πιθανόν 1959-60)
9.3.2023
Μανώλης Δημελλάς
Καρπαθιακά Νέα