Γράφει και σχολιάζει ο Εμμανουήλ Π. Περσελής,
Oμότιμος Kαθηγητής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Με αφορμή την εκατοστή επέτειο από την Μικρασιατική καταστροφή (1922), τη μνήμη της οποίας γιορτάσαμε πανηγυρικά τον περασμένο χρόνο (2022), ανέτρεξα στα περιεχόμενα του περιοδικού «Ξενοφάνης», αναζητώντας σχετικό υλικό για κάποιο θέμα που αυτή την περίοδο με απασχολεί ερευνητικά. Το περιοδικό «Ξενοφάνης» εκδιδόταν στην Αθήνα από το έτος 1896 έως το 1910 και αριθμεί επτά συνολικά τόμους.
Το περιοδικό ήταν όργανο του Συλλόγου των Μικρασιατών “Ανατολής”. Ο Σύλλογος «Ανατολή» ιδρύθηκε το έτος 1891. Κύριος σκοπός ίδρυσής του ήταν η σύσφιξη των σχέσεων των Ελλήνων, που προέρχονταν από την Μικρά Ασία και κατοικούσαν στην Αθήνα και τον Πειραιά, καθώς και η διανοητική και ηθική ανάπτυξη των μελών του, με δημόσιες διαλέξεις, καταρτισμό βιβλιοθήκης και αναγνωστηρίου και έκδοση περιοδικού και βιβλίων.
Τα μέλη του Συλλόγου ήταν κυρίως Μικρασιάτες φοιτητές και διανοούμενοι και μεταξύ αυτών διακρίνονταν οι Μαργαρίτης Ευαγγελίδης και Παύλος Καρολίδης, οι οποίοι ήταν τότε υφηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών και αργότερα έγιναν καθηγητές του. Όπως έχει παρατηρηθεί, «για τους ιδρυτές της “Ανατολής” η έννοια της Μικράς Ασίας και του Πόντου ήταν ενιαία· και με βάση την ενότητα αυτή του μικρασιατικού ελληνισμού, που περιλάμβανε ακόμη και τα υπόδουλα τότε νησιά του Αιγαίου, τη Χίο, τη Μυτιλήνη, τη Σάμο και τα Δωδεκάνησα, κινήθηκε ο Σύλλογος στην πραγματοποίηση των επιδιώξεών του» (Π. Οικονόμου, 1977).
Με αυτά τα δεδομένα, δεν μου προκάλεσε έκπληξη όταν, ξεφυλλίζοντας το περιοδικό «Ξενοφάνης», διαπίστωσα ότι στο έκτο τεύχος, του τέταρτου τόμου (Μάρτιος, 1907) και στη σελίδα 251 δημοσιεύεται άρθρο-είδηση με το, προφανώς, ψευδώνυμο «φιλόμουσος» και τίτλο «Κοινωνική εν Καρπάθω δράσις» και υπότιτλο «Η επέτειος των εκπαιδευτηρίων Απερείου-Καρπάθου». Η ανάγνωση της είδησης, όμως, μου προκάλεσε το ενδιαφέρον να τη δημοσιοποιήσω στους αναγνώστες και τις αναγνώστριες της δικτυακής εφημερίδας «Καρπαθιακά Νέα». Και τούτο, γιατί, αποτελεί επίκαιρη επισήμανση του επίσημου τρόπου με τον οποίο εορταζόταν, σε ένα προβεβλημένο εκπαιδευτικό διδακτήριο των υπόδουλων ακόμη στον οθωμανικό ζυγό Δωδεκανησίων εκείνης της εποχής (1907), η επέτειος της κοινής εορτής μνήμης των Τριών Ιεραρχών (Βασιλείου του Μεγάλου, Γρηγορίου του Θεολόγου και Ιωάννου του Χρυσοστόμου), στις 30 Ιανουαρίου, ως προστατών της παιδείας και των ελληνικών γραμμάτων. Και το διδακτήριο αυτό δεν ήταν άλλο από αυτό του Απερίου Καρπάθου.
Και όπως ο λόγιος φιλόλογος, ιστορικός και λαογράφος Μιχαήλ Γ. Μιχαηλίδης-Νουάρος σημειώνει το 1948: «Το Απέρει ως πρωτεύουσα της νήσου από της εποχής, εξ ης έχομεν ειδήσεις ή γραπτάς μαρτυρίας, ευρίσκετο εις την πρωτοπορείαν της εκπαιδευτικής κινήσεως και συνετέλεσεν δια των φώτων που εξέχεε επί μακράς δεκαετηρίδας εκ των σχολείων του εις την ανύψωσιν της πνευματικής στάθμης των Καρπαθίων όλων των δήμων ως και του εκπολιτιστικού επιπέδου της Καρπάθου μεταξύ των άλλων Δωδεκανήσων».
Επίσης ο ομότιμος καθηγητής της λαογραφίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης χαρακτηρίζει, σε σχετική ομιλία του (2002), το Απέρι ως την «πνευματική πρωτεύουσα της Kαρπάθου». Ενώ ο Ντίνος Αντ. Μελάς καταγράφει και διεξοδικά αναλύει τις εμβληματικές καρπαθιακές διδασκαλικές προσωπικότητες που δίδαξαν, μεταξύ των άλλων, και στα σχολεία του Απερίου (1984).
Στην ίδρυση της λεγόμενης «Ελληνικής Σχολής Απερείου» αναφέρεται ένα πολύ σημαντικό ψήφισμα (3 Μαΐου 1887) των δημογερόντων Καρπάθου και άλλων κοινωνικά υψηλά ισταμένων παραγόντων του νησιού με το οποίο φανερώνεται η ευαισθησία και η σημασία την οποία αποδίδουν οι υπογράφοντες για την εκπαίδευση των νέων της Καρπάθου. Ολόκληρο το ψήφισμα και τα συνοδευτικά έγγραφα έχουν δημοσιευτεί σε σχετική μελέτη του λόγιου εκπαιδευτικού Μιχαήλ Π. Χιώτη, το έτος 2013.
Εμμανουήλ Π. Περσελής
Ομότιμος Καθηγητής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΝΕΩΝ: Στον πλούσιο κατάλογο των δημοσιευμάτων του Καθηγητή Εμμανουήλ Π. Περσελή συμπεριλαμβάνεται και το πρόσφατο βιβλίο του «Οι Τρεις Ιεράρχες. Η συμβολή τους στη χριστιανική ανθρωπιστική μόρφωση και αγωγή», Εκδόσεις «Γρηγόρη», Αθήνα 2022.
Ακολουθεί το επισυναπτόμενο κείμενο σε PDF από το περιοδικό «Ξενοφάνης»
25.1.2023
Καρπαθιακά Νέα
