ΥΣΤΕΡΗ ΕΝΗΛΙΚΟΤΗΤΑ
Γήρας τιμάν: Σπονδή στα θαλερά και γοητευτικά γηρατειά
Άμμες ποκ’ ήμες άλκιμοι νεανίαι (Ήμαστε κι εμείς κάποτε ρωμαλέοι νέοι)
Ο θεσμός της Παγκόσμιας Ημέρας θεσπίστηκε εδώ και αρκετές δεκαετίες από τον ΟΗΕ, ως αφορμή για την επισήμανση συγκεκριμένων γεγονότων, κοινωνικών θεσμών κ.λπ., με σκοπό την ευαισθητοποίηση του κόσμου και τη συντονισμένη δράση και απόδοση τιμής σε διάφορα ιστορικά γεγονότα και άλλες πτυχές της κοινωνικής ζωής που αφορούν την ανθρωπότητα. Σχεδόν κάθε μέρα εορτάζεται και μια Παγκόσμια Ημέρα. Υπάρχει π.χ. η Παγκόσμια Ημέρα (η γιορτή) της Μητέρας ( τη δεύτερη Κυριακή του Μαΐου), η Διεθνής Ημέρα Μνήμης Θυμάτων του Ολοκαυτώματος (27/1), η Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης (21/3), η Παγκόσμια Ημέρα Αιμοδοσίας (14/6) κ.λπ.
Το 1990 υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, και εορτάζεται κάθε χρόνο την 1η Οκτωβρίου, η Παγκόσμια Ημέρα των Ηλικιωμένων, γνωστή και ως Παγκόσμια Ημέρα για την Τρίτη Ηλικία, για να αποτίσει τον οφειλόμενο φόρο τιμής στα ηλικιωμένα άτομα και επίσης για να επισημάνει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν.
Μετά τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου υπήρξε μια πληθυσμιακή έκρηξη των γεννήσεων σε διεθνές επίπεδο. Τα άτομα αυτά (baby boomers) αντιπροσωπεύουν 76 εκατομμύρια ανθρώπους που γεννήθηκαν από το 1946 έως το 1964. Η ραγδαία αυτή πληθυσμιακή αύξηση είχε ως αποτέλεσμα να γεμίσουν ασφυκτικά τα σχολεία με μαθητές τα χρόνια που ακολούθησαν και στη συνέχεια να υπάρξει συνωστισμός στην αγορά εργασίας. Τώρα, τα περισσότερα από τα άτομα αυτά (ηλικίας σήμερα 57-75 ετών), χαρακτηρίζονται “άτομα της τρίτης ηλικίας” και έχουν βγει στη σύνταξη ή θα συνταξιοδοτηθούν τα αμέσως προσεχή χρόνια.
Τρίτη ηλικία, ή ύστερη ενηλικότητα, χαρακτηρίζεται η περίοδος της ζωής του ανθρώπου μετά τα 60, ή, σε πολλές περιπτώσεις, μετά τα 65 έτη. Αυτό γίνεται, κυρίως, για στατιστικούς λόγους και για λόγους δημόσιας διοίκησης. Λόγω όμως της αυξανόμενης μακροβιότητας του πληθυσμού, ως αποτέλεσμα της προόδου της ιατρικής επιστήμης και της καλύτερης ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, των βελτιωμένων συμπεριφορών υγείας (π.χ. μείωση του καπνίσματος και της κατανάλωσης αλκοόλ), των καλύτερων διατροφικών συνηθειών και της σωματικής άσκησης, ορισμένοι επιστήμονες διακρίνουν τα άτομα της τρίτης ηλικίας σε: νεαρότερα-ηλικιωμένα (60-74 ετών), σε μεσαία-ηλικιωμένα (75-84 ετών) και σε πολύ μεγάλα-ηλικιωμένα (85 ετών και πάνω). Τα σημερινά νεαρότερα-ηλικιωμένα άτομα διαφέρουν πολύ από τα άτομα της ίδιας ηλικιακής ομάδας των προηγούμενων δεκαετιών. Στην εποχή μας, τα άτομα αυτά είναι πιο υγιή, τους αρέσει η περιπέτεια και δραστηριοποιούνται ενεργά στην κοινωνία.
Η παραπάνω τριμερής διάκριση των ατόμων της τρίτης ηλικίας είναι σχετική, αφού υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση μεταξύ των ηλικιωμένων ατόμων ανάλογα με το επίπεδο της εκπαίδευσής τους, του εισοδήματος, της επαγγελματικής και της οικογενειακής τους κατάστασης, της κατάστασης της υγείας τους και του πολιτισμού τους. Σε κοινωνίες, όπως π.χ. της Ιαπωνίας, τα άτομα της τρίτης ηλικίας απολαμβάνουν ιδιαίτερης εκτίμησης και σεβασμού εξαιτίας της εμπειρίας και της σοφίας τους. Σε αντίθεση, η αντίληψη που επικρατεί σε πολλές δυτικές κοινωνίες για τα ηλικιωμένα άτομα είναι μάλλον αρνητική.
Να σημειώσουμε, επίσης, ότι η ηλικία του ανθρώπου διακρίνεται, εκτός από τη χρονολογική, στη βιολογική ηλικία και στην ψυχολογική ηλικία. Η χρονολογική ηλικία αναφέρεται στον αριθμό των ετών, μηνών και ημερών που έχουν περάσει από τη γέννησή μας. Η κατάσταση της υγείας ενός ατόμου και ο τρόπος που ζει δεν αλλάζουν τη χρονολογική του ηλικία.
Η βιολογική ηλικία αναφέρεται στο πόσο ηλικιωμένο φαίνεται ένα άτομο. Υποδηλώνει την οργανική και γενικά τη σωματική μας κατάσταση και αποτελεί έναν δείκτη εκτίμησης για το προσδόκιμο ζωής του ατόμου. Καθένας μας γερνά με διαφορετικό ρυθμό. Ορισμένοι άνθρωποι φαίνεται να γερνούν γρηγορότερα, ενώ άλλοι με πιο αργό ρυθμό. Με τη βιολογική γήρανση τα περισσότερα συστήματα του οργανισμού παρουσιάζουν δομική και λειτουργική έκπτωση. Ο τρόπος που γερνάμε εξαρτάται, κυρίως, από γενετικούς παράγοντες, αλλά μπορεί να επηρεαστεί και από εξωτερικούς παράγοντες, όπως είναι η διατροφή, η φυσική δραστηριότητα, το στρες, το κάπνισμα, κ.ά.
Ψυχολογική ηλικία είναι η ηλικία που το άτομο αισθάνεται, ενεργεί και συμπεριφέρεται. Αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου σχετικά με τις γνωστικές του λειτουργίες, στις οποίες περιλαμβάνεται η αυτοεκτίμηση, η μνήμη, η μάθηση, η αντίληψη και η συναισθηματική λειτουργία , δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο το άτομο διαχειρίζεται τα συναισθήματά του.
Σήμερα ο παγκόσμιος πληθυσμός είναι περίπου 7,9 δισεκατομμύρια. Ο αριθμός και η αναλογία των ανθρώπων ηλικίας 60 ετών και πάνω αυξάνεται εντυπωσιακά στον γενικό πληθυσμό. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), το 2020 ο αριθμός των ανθρώπων ηλικίας 60 ετών και πάνω ξεπερνούσε το ένα δισεκατομμύριο (περίπου το 27% του πληθυσμού). Ο αριθμός αυτός προβλέπεται να αυξηθεί στα 1.4 δισεκατομμύρια μέχρι το 2030 (33% του πληθυσμού) και να ξεπεράσει τα 2 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050 (40,8% του πληθυσμού). Σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία, το 2011 οι Έλληνες ηλικίας 65 ετών και άνω ήταν 1.8 εκατομμύρια (17% του πληθυσμού). Η γήρανση του πληθυσμού έχει σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομική ανάπτυξη, τη δημοσιονομική βιωσιμότητα, την υγεία και τη μακροχρόνια φροντίδα, την ευημερία και την κοινωνική συνοχή ενός λαού.
Η ύστερη ενηλικότητα χαρακτηρίζεται από απώλεια στη μυϊκή δύναμη και επιβράδυνση των κινητικών αντιδράσεων. Τα σημάδια του χρόνου αποτυπώνονται ανεξίτηλα στο δέρμα. Οι ρυτίδες, οι φακίδες, ιδιαίτερα στο πρόσωπο, στα χέρια και στο λαιμό, που είναι εκτεθειμένα στον ήλιο και στον αέρα, αποτελούν αψευδείς μάρτυρες. Η όραση και η ακοή χάνουν σταδιακά την οξύτητά τους. Τα οδοντιατρικά προβλήματα είναι πιο συχνά και πιο σοβαρά. Η αρθρίτιδα ταλαιπωρεί πολλά ηλικιωμένα άτομα. Η οστεοπόρωση αυξάνει τον κίνδυνο των καταγμάτων. Ο καρκίνος, τα καρδιαγγειακά και πολλά άλλα εκφυλιστικά προβλήματα εκδηλώνονται κατεξοχήν στην τρίτη ηλικία. Μη αναστρέψιμες βλάβες στον εγκέφαλο προκαλούν χρόνια εγκεφαλικά σύνδρομα, όπως είναι οι άνοιες και η νόσος του Alzheimer με επακόλουθα την απώλεια της μνήμης, σύγχυση, δυσκολία προσανατολισμού κ.ά.
Παρά ταύτα, τα ηλικιωμένα άτομα, ανάλογα με την κατάσταση της υγείας τους, το εισόδημα, το μορφωτικό τους επίπεδο, τις δεξιότητες και την εμπειρία τους, βρίσκουν δημιουργικές διεξόδους και συνεχίζουν να απολαμβάνουν και να αντλούν ικανοποίηση από διάφορες δραστηριότητες, ακόμη και σε πολύ προχωρημένη ηλικία. Πολλά ηλικιωμένα άτομα εξακολουθούν, για πολλά χρόνια μετά τη συνταξιοδότησή τους, να είναι δραστήρια και παραγωγικά, ενώ άλλα συνεχίζουν να εργάζονται μέχρι το τέλος της ζωής τους. Άνθρωποι από το χώρο των γραμμάτων και των επιστημών, των τεχνών, της
πολιτικής και του επιχειρηματικού κόσμου, παραμένουν θαλεροί και παραγωγικοί πρεσβύτες στα ογδόντα και στα ενενήντα τους.
Η διατήρηση φιλικών δεσμών προσφέρει συντροφικότητα και συναισθηματική οικειότητα. Η εθελοντική συμμετοχή σε ομάδες με κοινωνική προσφορά, σε θρησκευτικές ομάδες, σε πολιτιστικούς συλλόγους, σε πολιτικές οργανώσεις κ.ά., προσφέρουν πλήθος ευκαιριών για δραστηριοποίηση.
Τα χόμπι, οι δημιουργικές ασχολίες, τα σπορ, τα πνευματικά παιγνίδια (π.χ. σταυρόλεξο, σκάκι, ντάμα, sudoku, κ.ά.), το διάβασμα, τα ταξίδια, οι εκδρομές, είναι μερικές από τις δραστηριότητες που μπορούν να γεμίσουν τον χρόνο του υπερήλικα και να του προσφέρουν καινούργιες εμπειρίες και ευχαρίστηση.
Πέρα από τα ευεργετικά αποτελέσματα που έχει η συστηματική, κυρίως αεροβική, άσκηση στο καρδιαγγειακό σύστημα, στη μείωση της αρτηριακής πίεσης, στον σακχαρώδη διαβήτη και στην αύξηση της αντίστασης του οργανισμού στην αρρώστια, σε ψυχολογικό επίπεδο συμβάλλει ώστε το άτομο να νιώθει καλύτερα, επιδρά στη μείωση του στρες, έχει ευεργετικά αποτελέσματα στην κατάθλιψη και γενικά βελτιώνει την ποιότητα ζωής του ηλικιωμένου ατόμου.
Μια θετική αλλαγή, που σχετίζεται με την ύστερη ενηλικότητα, αποτελεί η «σοφία» του ατόμου, απαύγασμα συσσωρευμένης εμπειρίας, γνώσης και καλής κρίσης, σε σημαντικά θέματα της καθημερινότητας. Τυχερά θεωρούνται τα άτομα της ύστερης ενηλικότητας, τα οποία τυγχάνουν εκτίμησης και σεβασμού για τη «σοφία» τους, για τα επιτεύγματά τους και την προσφορά τους στην κοινωνία. Η αναγνώριση της προσφοράς τους, από τους ομότεχνούς τους, από τους συναδέλφους τους και την κοινωνία, ενισχύει ψυχολογικά τα άτομα της τρίτης ηλικίας και τα κάνει να νιώθουν ότι εξακολουθούν να είναι σημαντικά και αξιόλογα μέλη της κοινωνίας. Στο στάδιο αυτό, η θετική προσωπική ανασκόπηση δημιουργεί στο άτομο αισθήματα ικανοποίησης, πληρότητας και ολοκλήρωσης, για τα προσωπικά του επιτεύγματα. Αν, δηλαδή, το ηλικιωμένο άτομο, που βρίσκεται σε επαγγελματική και κοινωνική «απομαχία», διαπιστώσει, ανασκοπώντας την πορεία της ζωής του, ότι «πολιτεύτηκε» σωστά και σημείωσε επιτυχίες ως άτομο, ως γονέας, ως οικογενειάρχης, ως μέλος της κοινωνίας, ότι ήταν χρήσιμο και πρόσφερε στο κοινωνικό σύνολο, τότε βιώνει το συναίσθημα της προσωπικής αξίας και καταξίωσης. Είναι ένα ύψιστο, ευγενές και δυσκολοκατάχτητο συναίσθημα, ένας φωτοστέφανος δόξας και λύτρωσης.
Νικήτας Πολεμικός
