Η Αρχαιολογική Συλλογή είναι όπως όλα τα πράγματα στην Κάσο, σε ανθρώπινη κλίμακα, απλά και αγαπησιάρικα• και ηρωικά, πάντα ηρωικά.
Γιατί είναι ηρωισμός, όχι απλώς να επιβιώνεις επάνω σε έναν βράχο που ταξιδεύει επάνω στο αντιμάμαλο τεσσάρων μεγάλων θαλασσών, αλλά και να μεγαλουργείς, αρμενίζοντας στο φουρτουνιασμένο πέλαγος.
Είναι ηρωισμός να σκαρώνεις έναν μεγαλόπρεπο στόλο από ποντοπόρα σκαριά, χωρίς να έχεις ένα ασφαλές λιμάνι για να ησυχάσουν ασφαλώς έστω και για λίγο. Είναι ηρωισμός να είσαι ένας από τους πέντε βασικούς ναυτότοπους επάνω στους οποίους στηρίχτηκε η επιτυχής έκβαση του αγώνα για την ελευθερία από τα δεσμά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Είναι ηρωισμός, σε κάθε φάση της ιστορίας και της προϊστορίας σου – από τη μινωική εποχή, την αρχαϊκή, την κλασική, τη βυζαντινή, μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα, να μαθαίνεις την κυρίαρχη τέχνη (όπως μας έμαθε ο κασιώτης καπετάνιος-ποιητής Ι. Δ. Αντωνίου – να σε υπακούει ένα καράβι, και να έχεις εφοπλιστές, καπετανέους, μηχανικούς και πληρώματα, έτοιμους να πέσουν μέσα στη πιο δύσκολη αποστολή στη θάλασσα, σε κάθε αφιλόξενη γωνιά των ωκεανών του κόσμου.
Είναι ηρωισμός να φλέγεσαι και να θυσιάζεσαι για την ελευθερία της πατρίδας με κάθε κόστος, χαναλίζοντας πλούτη και αίμα.
Είναι ηρωισμός να πρωτοπορείς σε έναν μεγάλον αγώνα για την Ένωση των Δωδεκανήσων με τη μητέρα Ελλάδα, με όπλα την εθνική και πολιτισμική σου ταυτότητα.
Ίσως, δεν έχουμε εκτιμήσει αυτόν τον πιο πρόσφατο εθνικό αγώνα, αλλά σκεφτείτε για ποια εθνική κυριαρχία θα μιλούσαμε, σήμερα, στην ανατολική Μεσόγειο, χωρίς τη Μεγίστη των νήσων, την Κάσο, την Κάρπαθο και τη Ρόδο. Είναι ηρωισμός να μένεις κολλημένος στον γενέθλιο βράχο μέσα στην αλισάχνη των κυμάτων και να κάνεις όνειρα με πραγματική δίψα για ζωή.
Είναι ηρωισμός να προκόβεις σε κάθε σημείο της Γης με εφόδια και ιδεολογία που σου έδωσε η μικρή πατρίδα, κι εσύ να μην αφήνεις το νου σου και τα μάτια της ψυχής σου να ξεκολλήσει από Εκείνη, και να σε γεμίζει χαρμολύπη το μεράκι της επιστροφής, το νόστιμον ήμαρ.
Το είπε η επικεφαλής της Επιτροπής «Ελλάδα 2021» κυρία Γιάννα Αγγελοπούλου-Δασκαλάκη, κατά την επίσκεψή της στην Κάσο, την οποία χαρακτήρισε προσκύνημα και μυσταγωγία.
Η Κάσος είναι όλα μαζί. Και προκοπή, και θυσία, και αναγέννηση, και όνειρα για το μέλλον.
«Σύμβολο αγώνα, θυσίας και αναγέννησης», την χαρακτήρισε. Και η σεμνή Αρχαιολογική Συλλογή, στην οποία είχαμε την τιμή να ξεναγήσουμε – δείχνει ακριβώς αυτό.
Τη συνέχεια της ναυτικής ιστορίας της Κάσου. Ένα λίθινο αγγείο από οφίτη λίθο, εισηγμένο από την Κρήτη, το οποίο χρονολογείται στο α΄ μισό της 2ης χιλιετίας π.Χ., μας θυμίζει ότι η Κάσος ήταν, κατά πάσα πιθανότητα, το πρώτο σκαλοπάτι της θρυλουμένης θαλασσοκρατίας του Μίνωα, που πάει να πει του πρώτου ευρωπαϊκού πολιτισμού, στο ταξίδι του προς Ανατολάς.
Το αγγείο βρέθηκε στο μινωικό λιμάνι της Χελάτρου από κάτοικο της Κάσου και παραδόθηκε, όπως και πολλά άλλα εκθέματα, γεγονός που ενισχύει την αγαπητική αύρα του μικρού μουσείου.
Επάνω στους εμπορικούς δρόμους του Αιγαίου από τη γέννεσή τους, η Κάσος, είχε τη δυνατότητα να συμμετέχει με δικά της καράβια σε πανελλήνιες εκστρατείες, καθώς μαρτυρείται στον Νεών Κατάλογο που έφτασε μέχρι σ’ εμάς ενσωματωμένος στην «Ιλιάδα» του Ομήρου. Και μετά, τα κλασικά χρόνια, στην Κάσο ήκμαζε η πόλις-κράτος γύρω από το Κάστρο του Πολιού, πάντα, κρυμμένη από τη θάλασσα, αλλά κοιτάζοντας σταθερά προς αυτή.
Στην μία από τις δύο ανασκαφές που ευτύχησε να δεχθεί η Κάσος, βρέθηκαν στο νεκροταφείο στον Ασκέλινο πλήθος κτερίσματα που δείχνουν, καθώς έχει διαπιστώσει ο αρχαιολόγος Γιώργος Ν. Μαστροπαύλος, ότι η κοινωνική οργάνωση της πόλης διακατεχόταν από την κεντρική ιδέα της κλασικής Αθήνας.
Ιδιαίτερο έκθεμα ο ερυθρόμορφος αττικός ασκός, αγγείο για άρωμα, λάδι ή μέλι, χρονολογημένο μεταξύ 425 και 400 π.Χ., στο οποίο εικονίζεται στο ένα ημιθόλιο κουκουβάγια και στο άλλο ψάρι, κατά πάσα πιθανότητα σκορπιός.
Μοναδικά είναι τα ταφικά σήματα από πέτρα, με το όνομα και το πατρώνυμο του θανόντος. Εκτός Κάσου έχει βρεθεί μόνο ένα τέτοιο σήμα στη Νίσυρο, ενώ εδώ έχουν βρεθεί και εκτίθενται πολλά.
Βέβαια, αυτά ήσαν μάλλον φτωχικά ταφικά σήματα, ενώ ο έφηβος που κρατά λαγό, μαρμαρένια επιτύμβια στήλη, ανήκε σε διακεκριμένους, πλούσιους, πολίτες.
Η επιστημονική ανασκόπηση της Κλασικής Κάσου, πραγματοποιείται στη μεταπτυχιακή εργασία του Γιώργου Ν. Μαστροπαύλου, αναρτημένη στην ιστοσελίδα academia.edu, υπό τον τίτλο «Κάσος: Μνημειακή τοπογραφία και κεραμικά ευρήματα από τα Γεωμετρικά έως τα Ελληνιστικά χρόνια»
