του συγγραφέα Μάκη Εμμ. Ρήγα-Ρηγοπούλη
Ανάλογα με τις γραφές μου, μετά από “Πηγαδιώτη”, “Απερίτη” μπορεί να με πούνε “Ολυμπίτη”.. τιμή μου και καμάρι μου, απ’ όποιο χωριό της Καρπάθου… Δεν μπορούμε να μην υπερηφανευόμαστε με την πιο αξιόλογο παρουσία την Όλυμπο-Διαφάνι, την Ζωντανή Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Καρπάθου, των Δωδεκανήσων, της Ελλάδας.
Οι δημοτικές αρχές όσες φιλότιμες προσπάθειες κι αν καταβάλλουν, επωμιζόμενες δεκαετίες τώρα αυξημένες αρμοδιότητες από μέρους της Κεντρικής Διοίκησης (Κ.Δ.), χωρίς την ανάλογη στελέχωση και τους απαιτούμενους πόρους, αδυνατούν να ανταπεξέλθουν.. ειδικά όταν έχεις να κάμεις με ένα απέραντο, κακοτράχαλο, ορεινό νησί, οπότε και τα προβλήματα πολλαπλασιάζονται.
Δημιουργούνται ραγδαίες πληθυσμιακές, οικιστικές, παραγωγικές, πολιτισμικές, τουριστικές ανακατάξεις που είναι επόμενον οι όποιες Αρχές να σηκώνουν τα χέρια ψηλά.
Αλλά, δυστυχώς, παρά τις αρκετές πρωτοποριακές πρωτοβουλίες, δεν εκτιμάται δεόντως σε όλη της την έκταση, πρώτα από τους ίδιους τους καρπάθιους, ίσως και από ολυμπίτες για τον τζακ-ποτ που βρίσκεται μέσα στα χέρια τους και που αφήνεται η τεράστια αξία του να φυλλοροεί ραγδαία..
Γιατί τότε να περιμένουμε από όλους τους άλλους να την αναγνωρίζουν και ανάλογα να πράττουν; Διατηρούμε επιφυλάξεις για τις αποφάσεις τεχνικών προγραμμάτων του Κοινοτικού Συμβουλίου, για τις Τοπικές Λαϊκές Συνελεύσεις (Τ.Λ.Σ.) και τις Ημερίδες του Φορέα Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών, όπως αυτές που πραγματοποιούνται με μακροσκελέστατους αξιόπιστους καταλόγους αποφάσεων και ψηφισμάτων..
Καθότι, ξέρουμε από σωρεία επαναλαμβανόμενων δίκαιων αποφάσεων-αιτημάτων τους, ελάχιστες βρίσκουν ευήκοα ώτα.. χάνοντας έτσι σιγά-σιγά την λαϊκή, συμμετοχική δυναμική τους. Η Όλυμπος “αποκλεισμένη”, απομονωμένη για χιλιετίες από συγκοινωνίες-επικοινωνίες-νταραβέρια με το υπόλοιπο νησί και με τον έξω κόσμο μας “έρχεται” κατευθεία αλώβητη, αυθεντική από τα δωρικά της D.N.A..
Γλώσσα-ιδιώματα με δωρικές ρίζες, ήθη, έθιμα, παραδόσεις, λαϊκή χειρο-οικοτεχνία, λαϊκή ποίηση, μουσική, σκληροτράχηλη αγροτική ζωή, κ.τ.λ., κ.τ.λ. συνθέτουν ένα εντυπωσιακό σκηνικό από τα πολύ παλιά, που συνεχίζεται με πάθος, με πολύ, πολύ μεράκι από τους εναπομείναντες.
Κρίμα, που “οι τελευταίοι των μοϊκανών” περιμένουν περισσότερο από τους τουρίστες για να τονώνουν ποικιλοτρόπως τις μοναξιές τους παρά από τα εκτός ολυμπίτικα “χωριά-αποικίες” της Ρόδου, της Αμφιάλης, της Καλλίπολης, της Αμερικής, κ.τ.λ. και πάμπολων παλαιότερων ολυμπο-γειτονιών στο Όθος, στα Πηγάδια, στην Κάσο, κ.τ.λ., όπου έδωσαν ανανεωτική ένεση στα ήθη και στα έθιμα.
Μέχρι, ο Ολυμπίτης παπά Αντ. Χατζηαντωνιάδης, ως άλλος Παλαιών Πατρών Γερμανός, σήκωσε πρώτος το λάβαρο της Επανάστασης της 5ης Οκτωβρίου το 1944 στο Πέργερο της Παναγίας του Ιερού Βράχου των Μενετών. Το πιο παρήγορο, παρά τις ουκ ολίγες τουριστικές και όχι μόνον “αλληλεπιδράσεις”, οι βαθειές παραδοσιακές ρίζες αιώνων, που συμβολίζουν την ιστορία του τόπου, καλά κρατάνε. Ά
λλοι κατωχωριανοί μπορεί να πιάσανε κι αυτοί τα μάτια τους αλλά αρκετοί επιστρέφουν μπρος-πίσω, επενδύουν κτίζοντας μικρά ή μεγάλα, ανάλογα την τζέπη, στις πανέμορφες αμμουδιές τους. Άλλοι πάλι έρχονται και ξανάρχονται μόνο και μόνο για να παίρνουν τα παιδιά από τον τόπο τους, “ποτίζοντάς τα το καρπάθικο νερό της αλησμονιάς, της συνέχειας”.. τα βλέπουμε τα καλοκαίρια τα καρπαθόπουλα της ξενιτιάς να συνεχίζουν, να δίνουν ζωή σε όλα τα χωριά και αξίζουν της καθολικής μας συμπάθειας και συμπαράστασης, όπως και στους γονείς τους.
Αλήθεια, φανταζόμασταν, ότι πρώτα η δεκαετής οικονομική κρίση και τώρα η συνεχιζόμενη με τον κορονωϊό με την πεντακάθαρη ατμόσφαιρα του νησιού, ίσως θα “προσήλωναν” έστω ελάχιστους ολυμπίτες της “διασποράς” να “επαναπατρίζονταν”, αιμοδοτώντας “την διασωληνωμένη” πατρώα γη, δίνοντας πολλές ανάσες ζωής, όπως μόνον αυτοί ξέρουν.
Βέβαια, δεν είναι καθόλου εύκολο, όταν για πολλά χρόνια τακτοποιηθείς εκτός οικογενειακά, επαγγελματικά, κ.τ.λ. και συνηθίσεις την “καλοζωία” των αστικών κέντρων να “μεταλλάζεις” διαμονές με τα υποβαθμισμένα χωριά μας. Συγγνώμη, που τσιγκλίζω ευαίσθητες χορδές αλλά, δυστυχώς, δεν βλέπω να κτίζονται από τους εκτός αρκετές “μαρτυρίες” σε τόσους τραβηκτικούς-συναρπαστικούς τόπους, που να αναπληρώνουν τουλάχιστον τις επιδεινούμενες “χασούρες”.
Όμως, Όλυμπος είναι αυτή, τίθενται αρκετά εμπόδια για αξιοποίηση, όπως λόγω ανέγγικτων περιοχών “παραδοσιακών διατηρητέων οικισμών”, “natura”, κ.τ.λ.. Και ας μην ξεχνάμε το λόρδικο έθιμο-“ξεκλήρισμα”, που έδιωχνε, εκτός από τους πρωτότοκους κανακάρηδες-ές, “με παράπονο”, τα υπόλοιπα παιδιά-“μεγάλες φουρνιές” πολύτεκνων οικογενειών “στα ξένα” να βρούνε, από μόνα τους, την τύχη τους, κ.τ.λ.
Τυχεροί οι ξένοι τόποι, που μπολιάζονται με τις ολυμπίτικες προόδους, τις παντοειδείς “μαστοράντζες” και λεβεντιές, ήθη και έθιμα. Βέβαια, για μένα το αποκορύφωμα της ολυμπίτικης ιδαιτερότητας παραμένει η σθεναρή μητριαρχική κοινωνία.
Οι φεμινίστριες όλου του κόσμου θα έπρεπε να έχουν πρωτεύουσά τους την Όλυμπο.. ή και να προσκαλούνται να περνούν από την Όλυμπο, να βγάλουν τα δικά τους συμπεράσματα και να μάθουν εξ ιδίοις όμμασι, πως οι γυναίκες αποκτούν, ίσως με σκληρό τρόπο, όχι απλά ισότητα με το έτερο ήμισυ-φύλλο, αυτά είναι παρωχημένες ιδέες, παλιά ξυνά σταφύλια για τις ολυμπίτισες, αλλά πως να κρατούν τα ηνία των πάντων.
Ασφαλώς, τα “ηνία” είναι και πολλών λογιών.. αλλά φαντάζομαι ότι σκληραγωγόντουσαν πρώτα στα παμπάλαια υνιά του ζευγά με το βαρύ άροτρο και μετά αν μπορούσαν και χαλιναγωγούσαν και το βουοζέυγαρο, έ τότε πιος τις έπιανε.. πως να μη μπορούν μετά να “τιμονεύουν” και τα “υπόλοιπα”.. όλα πια τους φαινόντουσαν σαν παιχνιδάκια. Και μην νομίζετε ότι κάποιοι “αξανάστρεφοι” άντρες τους το επέβαλλαν με το ζόρι, απεναντίας, “υπήρξε γενική αποδοχή”.
Τα ανήσυχα πνεύματα, οι εύστροφοι, ευπροσήγοροι ολυμπίτες, από την άλλη, έπιαναν τα μάτια τους, όπου γης πατρίς, για να σιουντέρουν την οικογενειακή τους αποκατάσταση.
Έτσι, όλες οι γυναικείες αλλά και οι αντρικές δουλειές αναντίρρητα έπεφταν στους “σκληροτράχηλους” ώμους της ολυμπίτισας μάνας. Κάμε κι αλλιώς.. ούτε καράβι, ούτε αμάξι, “ούτε πετάμενο πουλί” να φέρνουν απέξω το κάτι τις προς το ζειν.. απόντος και του συζύγου στις ξενιτιές, κατέληγε η γυναικεία “αντρειωσύνη” να τα βγάλει πέρα μόνη της!
Και τα οικογενειακά-σπιτικά βάρη και όχι μόνο, πάντοτε πολλά, αδυσώπητα, επιτακτικά.. αν ήτανε μόνον “ο άρτος, ο οίνος και το έλαιο”.. από τα καθημερινά ρουχαλάκια μέχρι και τις πιο φανταχτερές, πιο αρχοντικές “φορεσιές” από κάθε άλλο τόπο, και τα κάθε λογής-λογής παρακολουθήματα, “λιλιά, μπιχλιμπίδια”, κεντήματα, αργαλιά, κ.τ.λ. περνούσαν από τα χέρια της χρυσοχέρας ολυμπίτισας μάνας και κοπελιάς.
Οι χειροτεχνικές μαεστρίες από τα βάθη των αιώνων, επιτέλους, προβάλλονται επί τόπου με τον ίδιο παραδοσιακό τρόπο αλλά και στα ελληνικά και διεθνή φόρα. Ακόμα και στις πατρογονικές προίκες- “φορεσιές” του Μεγάλου Σπιτιού σπιτιού η καθεμία, ήταν έθιμο, να προσθέσει και την δική της πινελιά επιδεξιότητας, κάτω από την έμπειρη ματιά και καθοδήγηση της άεργης, στοργικής γιαγιάς ή των παλαιότερων γερόντισων, συνήθως τα βράδυα της παρεϊστικης γειτονιάς.
Πράγματι, παρ΄ όλες τις στυλιστικές ξενομανίες πολλών, όλοι μας μένουμε έκπληκτοι, που τα Μεγάλα Καρπάθικα Σπίτια σε όλη την Κάρπαθο, οι καρπάθικες φορεσιές, τα μουσικοποιητικά γλέντια, τα παραδοσιακά και θρησκευτικά δρώμενα σε γάμους, βαπτίσια, γιορτές κ.τ.λ., κ.τ.λ. διατηρούνται σαν τα πιο ζωντανά “μουσειακά μας εκθέματα” και περισσότερο στην Όλυμπο.
Ανατροφές, ρουχισμοί παιδιών, γεωργοκτηνοτροφικές παραγωγές- μάσες, προικιά, θα διερωτώτανε κάποιος ανίδεος πως τα βγάζει πέρα, ήτανε υπεραρκετά, “ασήκωτα”.. Ελασουά, επί πλέον, ΠΟΥ(;) καιρός να ρέει επί πλέον τόσος άφθονος χρυσός με τις κολαϊνες μονές, διπλές, τριπλές γύρες, κ.τ.λ., όσο το βάθος-βάρος των παλαιών και των νέων οικογενειοκρατικών δυνάμεων, ως κανακαρίστικα “μετάλια-γαλόνια”.
Μετά από τόσες συναγωνιστικές αλλά “ευχάριστες-αριστοκρατικές αγγαρείες” μιας ζωής, πως να μην απολαμβάνει η ολυμπίτισα μάνα τον απόλυτο σεβασμό από τους άνδρες τους, από τα παιδιά τους, από την κοινωνία την εντός ακόμα και την εκτός και της τουριστικής ελίτ; Μέχρι και το όνομα του χωριού Όλυμπος ή Έλυμπος (είναι γυναικείος θρόνος) υποκλείνεται σε γένος θηλυκού.. της αξίζει, σε αντίθεση με ΤΟΝ πασίγνωστο Όλυμπο της ηπειρωτικής χώρας, γένους αρσενικού, τον θρόνο του άρχοντα θεών και ανθρώπων, Δία.
Εδώ, “θεότης”-αρχόντισα των πάντων και κτητόρισα στις περισσότερες κανακαρίστικες περιουσίες είναι η ολυμπίτισα πρωτοκόρη, αναγνωρίζοντας έτσι την αδιαμφισβήτητη συμβολή της.
Όσο για τα ολυμπιτόπαιδα πιστεύω οι στερήσεις, οι συμπαραστάσεις από μικρά στα οικογενειακά βάρη, κ.τ.λ. χαλύβδωναν τα ψυχικά-πεδευτικά αποθέματά τους και επώαζαν τους κατοπινούς πανεπιστήμονες της ζωής. Πιστεύω, λοιπόν, είναι φως-φανάρι ότι η Όλυμπος σαν “γενική επιβλητική προσωπικότητα” προσδίδει στην παγκαρπαθιακή οντότητα ξεχωριστή λάμψη.
Όσο αφορά την τωρινή αστραπιαία εξέλιξη η Όλυμπος, αφού υπήρξε πρωταθλήτρια στα δύσκολα, αυτές τις πανταχόθεν προκλήσεις με τις πολλαπλές αναπροσαρμογές πιστεύω θα τις ξεπεράσει με τόση αμέριστη συμπαράσταση που θα πρέπει να έχει απ΄ όλους, όση και όλοι οι Καρπάθιοι την έχουμε ανάγκη, “ανάγκα και οι θεοί πείθονται”.
Η άλλοτε σκληρή ενδοοικογενειακή υπόθεση και φροντίδα τώρα διευρύνεται η γκάμα με τους τουρίστες.. αξοιποιεί και προσφέρει ιδιωτικά, απλόχερα τις πλουσιότατες ιδιαίτερες καταβολές-γαστρονομίες της, το μοναδικό ζωντανό παραδοσιακό, μνημειακό και φυσικό της “οικοσύστημα”, κ.τ.λ., αφήνοντας άφωνους τους εξεζητημένους επισκέπτες της.
Εκτός της χειμαζόμενης δημογραφίας συμπαρασύρεται, χάνεται δια παντός, και ολόκληρος ο τομέας της μοναδικής στο είδος της ζωντανής, Ολυμπίτικης Παραδοσιακής Οικο-χειροτεχνίας. Και όχι μόνο ζωντανής, καθόσον και τα περισσότερα αρχαιολογικά μνημεία και μάρμαρα βρίσκονται ακόμα διάσπαρτα “ατάκτως ερριμένα” μέχρι και τις άφθαστες παραλίες της Σαρίας.
Για να μην κατηγορούμε αλλά να λέμε τα καλά και της Κεντρικής Διοίκησης, όταν ακόμα διαθέτει την περασμένη χρονιά υπάλληλο-δάσκαλο για τα δύο παιδιά (!!) του σχολείου στην Όλυμπο-Διαφάνι, που έτσι αποδεικνύεται “ότι σβήνει πληθυσμιακά” με τα χίλια δυό παρεπόμενα για την ίδια και για ολόκληρο το νησί.
Η (Κ.Δ) παρέσχε και πολλές χιλιάδες ευρώ για την δημιουργία τοπικού μουσείου αλλά αφήνεται ανεπαρκές, ακόμα και απ΄ όσους εμπλέκονται άμεσα με τον τουρισμό (σχεδόν οι πάντες), που χρειάζονται τέτοιες, άκρως απαραίτητες υποστηρικτικές δομές. Επί τέλους, η δημοτική αρχή αποφάσισε να το τελειοποιήσει.
Την εποχή που από καταβολής και τα δύο όνειρα, τα δύο “γεφύρια της Άρτας”, το οδικό γεφύρι και το θαλάσσιο γεφύρι-λιμάνι, επιτέλους, έγιναν, (από την Κ.Δ.) επί των ημερών μας πραγματικότητα, ενώνοντας την Κάτω με την Πάνω Κάρπαθο και τον έξω κόσμο. Έτσι όλοι οι νότιοι καρπάθιοι αισθάνονται ευτυχείς, που επιτέλους, γίνονται το ένα με τους βόρειους αδελφούς μας, παρά τις “προαιώνιες” καθυστερήσεις.
Όμως, ο πιο δυνατός μας παγκόσμιος τουριστικός κρίκος- μαγνήτης μένει εξουθενωμένος.. Για την δημογραφική κατρακύλα, για τις ανεπανάληπτες ζωντανές, τις μνημειακές παραδοσιακές ιδιαιτερότητες της και για το μοναδικό περιβαλλοντικό ανάγλυφο και ακτογραφικό-θαλάσιο οικοσύστημα της Ολύμπου δεν φαίνεται να συμβαίνει τίποτα το σημαντικό, που θα μπορούσε να συμβάλει αποφασιστικά για περαιτέρω αξιοποίηση και από όλο το νησί.
Ειδικά, όταν ο δήμος βρίθει από καταξιωμένους και συμβούλους και επιχειρηματίες του τουρισμού, προτού οι καταστάσεις φτάσουν εκεί ψηλά στο μη παρέκει. Προέχουν άλλες προτεραιότητες της Κ.Δ., τουλάχιστον οι “χελώνες μονάχους-μονάχους”, η βιοποικιλότητα, και οι άλλοτε ακμάζουσες περιοχές έμειναν “μονάχους-μονάχους” έχουν “παρέα”, από τον καλώς επιδοτούμενο με εκατομμύρια, “Φορέα”.. που αν όλα τα μέλη του, τουλάχιστον, έχουν εντοπιότητα έμμεσα ενισχύουν κάπως και τις παραπάνω καίριες ελλείψεις.
Όλοι, όμως θα επιθυμούσαν ο “Φορέας” της Ολύμπου να συμπεριλάβει στις μέριμνές του την χλωρίδα και την πανίδα και της υπόλοιπης Καρπάθου, που δεν υστερεί σε τίποτα.. Αλλά με τις κεφαλές του “Φορέα” εκτός Καρπάθου όλοι παρατηρούν, δεν μπορεί να αποδώσει τα αναμενόμενα.. και ότι χρειάζεται ετήσιο business plan για τα πεπραγμένα, όπως άλλωστε, θεωρούν, ότι είναι καιρός έτσι πρέπει να πράτουν όλοι οι κρατικοί φορείς.
Τέλος, οι πάντες ελπίζουν, ότι οι προγραμματικές εξαγγελίες της κυβέρνησης για την μεταφορά του ΕΝΦΙΑ στις τοπικές κοινωνίες θα πρέπει επειγόντως να υλοποιηθούν άμεσα. Θα είναι πάνω από όλα, ένας από τους καταλύτες που μπορεί να αυτο-ενδυναμωθεί-αυτονομηθεί ο Δήμος και οι κοινότητές πως.
Οπότε, είναι ευκαιρία να αποδίδονται ανάλογα και κάποιοι πόροι και σε μικρές και σε μεγάλες κοινότητες, που θα κατοχυρώνουν την αναγκαία βιωσιμότητα ως μοναδικές οντότητες, αλλά και ως επί μέρους αναγνωρίσιμων πανταχόθεν αξιακών χαρακτηριστικών, όπως της Ολύμπου.
Καθόσον, όπως η Όλυμπος, σηκώνει πολλά βάρη στην βορεινή άκρη του νησιού, άλλο τόσο και η νότια άκρη, η Μενετές, σηκώνει αβάσταχτα βάρη πού αποφέρουν και τα περισσότερα έσοδα στον δημοτικό και κρατικό κορβανά με: το Αεροδρόμιο, δύο βάσεις ραντάρ, δώδεκα υπήνεμων, αξοιποιούμενων στο έπακρον παραλιών από το Αρδάνι μέχρι το Αγριλαοπόταμο, επτά κατοικιμένους οικισμούς από το Πλατύολο μέχρι τις Εξύλες, Τσίγγουνα, κ.τ.λ.
Για όλα αυτά θα έπρεπε Όλυμπος και Μενετές που βράζουν στο ίδιο καζάνι, να βρίσκονται, μετά τα Πηγάδια, “στο μάτι” των παγκαρπαθιακών προτεραιοτήτων και όχι μόνο, χωρίς βέβαια να υπολείπονται ισόνομα αναλογικά και τα υπόλοιπα χωριά.. εννοείτε “στο οδοιπορικό μου” θα συμπεριλάβω στα επόμενα και τα άλλα χωριά..
