Γράφει ο Γιάννης Ι. Χήρας
Κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης του 1821, ή και προηγουμένως, μερικοί Ροδίτες εμπορευόμενοι, ναυτικοί και καραβοκύρηδες, οι οποίοι ζούσαν χωρίς ασφάλεια στην τουρκοκρατούμενη πόλη της Ρόδου, μετανάστευσαν στο ήσυχο νησί της Καρπάθου. Ένας από αυτούς ήταν και ο εφοπλιστής Νικόλαος Μαλτέζος, από τη συνοικία Νεοχώρι της Ρόδου. Δεν είναι γνωστό αν η σύζυγός του Φωτεινή ήταν Ροδίτισσα ή Απερίτισσα. Πάντως, ο Μαλτέζος είχε εγκατασταθεί οικογενειακώς στο Απέρι, πρωτεύουσα τότε της Καρπάθου. Ήταν ιδιοκτήτης μεγάλου ιστιοφόρου πλοίου, που συνήθως ταξίδευε από τη Μαύρη Θάλασσα σε λιμάνια της Δυτικής Ευρώπης, με φορτία σιτηρών. Δύο από τα παιδιά του ήταν κυβερνήτες του πλοίου. Αυτό το πλοίο ναυάγησε και βυθίστηκε αύτανδρο και έμφορτο μια χειμωνιάτικη νύχτα με σφοδρή τρικυμία, όπως έγινε γνωστό κατόπιν από τα ελάχιστα διασωθέντα πλοία που έπλεαν στην περιοχή του ναυαγίου. Ο Μαλτέζος έχασε εκείνη τη νύχτα και το καράβι του και τα δυο του παιδιά.
Αφού πέρασαν πέντε χρόνια πένθους, ο Νικόλαος Μαλτέζος αποφάσισε να ναυπηγήσει καινούργιο καράβι. Γνώριζε από τη Ρόδο τον νεαρό άξιο και άριστο τεχνίτη, αρχιναυπηγό Παναγιώτη Αντωνίου Σταματάκη, επίσης από το Νεοχώρι. Τον κάλεσε στην Κάρπαθο για να ναυπηγήσει το καινούργιο του πλοίο. Πράγματι, ο Σταματάκης άρχισε τη ναυπήγηση στη θέση «Καρα(β)οστάσι» του Βρόντη. Κατασκεύασε για λογαριασμό του Μαλτέζου ένα μικρότερο καράβι (γολέτα). Ο Σταματάκης δεν ήταν μόνο καλός τεχνίτης, αλλά και καλός γλεντζές και έξοχος χορευτής. Και ήταν πάντα παρών στις εορτές και τα πανηγύρια του νησιού. Ήταν επίσης περιζήτητος γαμπρός της εποχής του. Τελικά, ύστερα από πολλά προξενιά που του είχαν κάνει, νυμφεύτηκε τη δευτερότοκη κόρη του Νικολάου Μαλτέζου, Καλλίτσα, εκείνος σε ηλικία περίπου 36 ετών, ενώ η Καλλίτσα ήταν 16 ετών. Εγκαταστάθηκε και εκείνος στο Απέρι, αλλά οι εργασίες του γινόντουσαν στα Πηγάδια, όπου έχτισε μαγαζιά και κατοικία και διενεργούσε ναυπηγική μικρών πλοιαρίων, τα οποία πουλούσε, καθώς δεν ταξίδευε ο ίδιος ή δεν είχε σοβαρές παραγγελίες. Λόγω του επαγγέλματός του έχασε το επώνυμό του και έμεινε γνωστός στην Κάρπαθο ως «Μαστρο-Παναγιώτης». Από αυτό το προσωνύμιο προέκυψε το επώνυμο Παναγιώτου, το οποίο φέρουν οι απόγονοί του.
Με τη σύζυγό του απέκτησε οχτώ παιδιά: 1) Τον Αντώνιο. Απεβίωσε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου σε ηλικία 27 ετών, από επιδημία χολέρας. 2) Τον Νικόλα. Δεν νυμφεύτηκε ποτέ. Μέχρι σήμερα είναι ο πρώτος ή ο δεύτερος γνωστός Καρπάθιος και Δωδεκανήσιος μετανάστης στην Αμερική. Μετανάστευσε εκεί το 1872 ή το 1880. 3) Τον Γιάννη. Εξαφανίσθηκε σε ηλικία 12 ετών στη Ρόδο. 4) Τη Φωτουλιά (Φωτεινή) (1856-1942). Παντρεύτηκε τον Βασίλειο Χρόνη (το γένος Χιωτάκη) από το Απέρι (1844-1911). 5) Τον Μανωλάκη (Εμμανουήλ) (†1933). Νυμφεύτηκε την Ειρήνη παπα-Μιχάλη Γεωργιάδη από τη Βωλάδα (†1929). 6) Τον Επαμεινώνδα. Νυμφεύτηκε τη Φραγκουλιά (;) από τις Μενετές. 7) Την Αννούλα (Άννα) (1852-1928). Παντρεύτηκε στα Πηγάδια τον ναυτικό Γιάννη Σκευοφύλακα από την Κάσο. 8) Τον Αντωνάκη (Αντώνιο) (1870-1950). Γεννήθηκε μετά το θάνατο του πρωτογιού Αντώνη. Μέχρι σήμερα είναι ο τέταρτος γνωστός Καρπάθιος μετανάστης στην Αμερική. Μετανάστευσε εκεί το 1890. Το 1920 νυμφεύτηκε στο Απέρι τη Στάσα (Ζωή) Ιωάννη Ζανάκη από το Απέρι (1903-1973).
ΠΗΓΕΣ
Α. Αρχεία
- Ληξιαρχείο Δήμου Καρπάθου.
- Αρχείο συγγραφέα.
Β. Λευκώματα
- Λεύκωμα ΟΜΟΝΟΙΑΣ Απεριτών Αμερικής, New York 1945, σ. 173 και 177.
Γ. Περιοδικά
- KARPATHOS (Αμερικής) της Federation of Karpathian Societies of America, Inc.,
New York, N.Y., Vol. IX No. 19, March 1987, «Προ 97 ετών», σ. 2.
Δ. Βιβλιογραφία
- ΚΑΣΣΩΤΗΣ Εμμανουήλ Γ., «Η καρπαθιακή παροικία Αμερικής – Το ιστορικό
της», στο λεύκωμα Karpathian Heritage της Federation of Karpathian Societies of
America, Inc., New York 1978, σ. 52-53.
- ΚΑΣΣΩΤΗΣ Μανώλης, «Η καρπαθιακή παροικία Αμερικής», Καρπαθιακά
Χρονικά, τόμος πρώτος, Καρπαθιακό Κέντρο Έρευνας και Πολιτισμού, Αθήνα
2006, σ. 38.
- ΚΑΣΣΩΤΗΣ Μανώλης Γ., Καρπαθιακή παρουσία στην Αμερική (1872-2012),
Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου, Αθήνα 2012, σ. 80, 81 και 620.
- ΚΑΣΣΩΤΗΣ Μανώλης Γ., Δωδεκανησιακή παρουσία στην Αμερική, τόμος Α’,
Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου, Αθήνα 2014, σ. 104, 105 και 109.
- ΚΑΣΣΩΤΗΣ Μανώλης Γ., Δωδεκανησιακή παρουσία στην Αμερική, τόμος Β’,
Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου, Αθήνα 2014, σ. 713.
- ΜΑΝΩΛΑΚΑΚΗΣ Εμ., Καρπαθιακά, επανέκδοσις, Αθήναι 1988, σ. 157.
- ΜΗΝΑΣ Κωνσταντίνος, Τοπωνυμικό της Καρπάθου, Πνευματικό Κέντρο Δήμου
Καρπάθου, εκδόσεις «Εξάντας», Αθήνα 2000, σ. 136.
- ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ-ΝΟΥΑΡΟΣ Μιχαήλ Γ., Ιστορία της νήσου Καρπάθου, Β’ έκδοση,
τόμος δεύτερος, Μορφωτικός Εξωραϊστικός Σύλλογος «Εργασία-Χαρά», Όθος
Καρπάθου 2002, σ. 632.
- ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Γεώργ. Ε., «Πώς εκτίσθησαν τα Πηγάδια», Καρπαθιακή Ηχώ,
αριθμός φύλλου 38, Μάρτιος 1969, σ. 6.
- ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Γεώργιος Εμμ., Εθνικοί Στοχασμοί, Αθήναι 1971, σ. 29-30.
- ΧΙΩΤΗΣ Μιχαήλ Π., Η τοπική αυτοδιοίκηση κατά τις περιόδους Τουρκοκρατίας
και Ιταλοκρατίας στην παλαιά πρωτεύουσα της Καρπάθου «Απέριον» 1796-1943,
Αθήνα 2013, σ. 863-872.
