Η κ. Τώνια Μοροπούλου, είναι Καθηγήτρια ΕΜΠ και Επιστημονικά Υπεύθυνη για την αποκατάσταση του Ιερού Κουβουκλίου του Παναγίου Τάφου

ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ-Η ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΕΜΠ

Ο ναός της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα χτίστηκε από το Μεγάλο Κωσταντίνο και την Αγία Ελένη, για να αναδείξουν τον Πανάγιο Τάφο, τον οποίο αποκάλυψαν ανασκάπτοντας το ναό του Αδριανού. Το εμβληματικότερο μνημείο του Χριστιανισμού και όχι μόνον, ο Πανάγιος Τάφος, λαξευμένος στο βράχο, περικλείστηκε από κιβώριο, οκταγωνικό αρχικά, με πεσσούς αργότερα, ως άμβωνας ή ως μαυσωλείο μετά από μία αλληλουχία καταστροφών και αναστηλώσεων, που αναδεικνύουν την ιστορική συνέχεια.

Ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων, o Θεόφιλος o Γ’, με κάλεσε τον Μάρτιο του 2015, και με τη σειρά μου συγκρότησα αμέσως τη Διεπιστημονική Ομάδα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου από τους: Ομ. Καθ. Ε. Κορρέ, Σχολή Αριτεκτόνων  Καθ. Α. Γεωργόπουλο, Σχολή Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών,  Καθ. Α. Μοροπούλου, Σχολή Χημικών Μηχανικών,  Καθ. Κ. Σπυράκο, Αν. Καθ. Χ. Μουζάκη, Σχολή Πολιτικών Μηχανικών, για να διαγνώσει και να αντιμετωπίσει τις μεγάλες παραμορφώσεις του Ιερού Κουβουκλίου του Παναγίου Τάφου. Με γεωμετρική τεκμηρίωση, με τρισδιάστατα μοντέλα, με χαρακτηρισμό των υλικών, με επιτόπου μετρήσεις, με μη καταστροφικές μεθόδους, που μας επέτρεψαν να δούμε μέσα από τις ορθομαρμαρώσεις, διαγνώσαμε την κρίσιμη δομικά κατάσταση του μνημείου. Η πρότασή μας διαμορφώθηκε με μια αλληλουχία συμβατών υλικών και ελάχιστα παρεμβατικών επεμβάσεων συντήρησης και η ιστορική κοινή απόφαση των τριών Χριστιανικών Κοινοτήτων στις 22 Μαρτίου του 2016, επέτρεψε να αρχίσει το έργο. Το ΕΜΠ δεν υλοποιεί τα πρότυπα έργα που ερευνά-μελετά. Όμως στο προκείμενο έγινε μία μεγάλη εξαίρεση: η κοινή απόφαση των τριών με ορίζει επιστημονικά υπεύθυνη του έργου με εκτελεστική αρμοδιότητα, ενώ το δε Πατριαρχείο, αναθέτει στην Διεπιστημονική Ομάδα ΕΜΠ μέσω του ΕΛΚΕ την υψηλή επιστημονική επιστασία.

ΤΟ ΕΡΓΟ

Το εργοτάξιο στήθηκε έτσι ώστε να μπορούν αδιάλειπτα οι προσκυνητές να εισέρχονται και να γονατίζουν μπροστά στον Πανάγιο Τάφο και ταυτόχρονα οι Χριστιανικές Κοινότητες να συνεχίσουν να πραγματοποιούν τις λατρευτικές λειτουργίες τους. Παράλληλα με το εργοτάξιο οργανώθηκε στη γαλαρία των Λατίνων το Εργαστήριο Συντήρησης, ενώ δίπλα από τον Πανάγιο Τάφο οργανώθηκε ένα Διεπιστημονικό Εργαστήριο, στο οποίο αδιάλειπτα η Διεπιστημονική Ομάδα του Πολυτεχνείου υποστήριζε τις εργασίες, τις αποτιμούσε και προχωρούσε σε εισηγήσεις στην ομάδα διοίκησης του έργου, η οποία συνδύαζε την επιστημονική υποστήριξη στη λήψη αποφάσεων με τη διαχείριση του εργοταξίου και τη θρησκευτική και διοικητική διαχείριση. Η Διοίκηση του έργου είναι ολοκληρωμένη και πρωτοφανής.

Η ΔΟΜΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

Όταν απομακρύνθηκαν τα φατνώματα, οι πέτρες μεταφέρθηκαν στο εργαστήριο συντήρησης για να συντηρηθούν, ενώ, ταυτόχρονα, άρχιζε στο εργοτάξιο η απομάκρυνση των αποσαθρωμένων κονιαμάτων, η αποκατάσταση της τοιχοποιίας – μέχρι και τη μερική της ανοικοδόμηση – για να προχωρήσει στην ενεμάτωση με συμβατά ενέματα (ρευστά υλικά που αφού εγχυθούν στερεοποιούνται), προκειμένου να ενοποιηθούν οι διαφορετικές δομικές φάσεις και κυρίως να στερεωθεί ο Ιερός Βράχος. Τα ενέματα αποτιμήθηκαν με τις μη καταστροφικές μεθόδους, που μας επέτρεψαν να περάσουμε στην επόμενη φάση, δηλαδή στην ανάταξη των πεσσών που έπρεπε να επανέλθουν στην κατακόρυφο. Επανερχόμενοι οι πεσσοί στην κατακόρυφο, επέτρεψαν να κλείσουμε ξανά το Ιερό Κουβούκλιο, μετά την τοποθέτηση βλήτρων και αγκυρίων τιτανίου, για να μπορεί να ταξιδεύει ανά τους αιώνες.

Όταν επανατοποθετήθηκαν οι ορθομαρμαρώσεις, οι πέτρες ήρθαν μία – μία αριθμημένες και συντηρημένες από τη Γαλαρία των Λατίνων, προστέθηκαν κονιάματα και σκυροδέματα, και έκλεισε το Ιερό Κουβούκλιο. Τότε αποκαταστάθηκε ο τρούλος του. Αφού έγινε απεντόμωση, με υψηλή τεχνολογία και υλικά, πραγματοποιήθηκε στερέωση και συντήρηση του τρούλου, και βέβαια αποκαταστάθηκε η συμβολική εικόνα του, αυτή που αναδείκνυε τις οπές διάχυσης του Αγίου Φωτός.

Η εσωτερική συντήρηση, τόσο του Θόλου του Ταφικού θαλάμου, όσο και του Παρεκκλησίου του Αγγέλου, επέτρεψε να ολοκληρωθεί εσωτερικά το έργο, με παράλληλη ανάταξη των εσωτερικών πεσσών και σύνδεση των ορθομαρμαρώσεων, ενώ εξωτερικά καθαρίστηκε και συντηρήθηκε, προστατεύθηκε δηλαδή, το αρχιτεκτονικό σύνολο και αναδείχθηκαν οι αξίες του. Όταν ολοκληρώθηκε η δομική αποκατάσταση, ελέγχθηκε η ακεραιότητά της. Είδαμε για πρώτη φορά από το 1947, που η Αγγλική Αρμοστεία τοποθέτησε τον σιδηρού κλωβό, ότι το Κουβούκλιο επανήλθε στην κατακόρυφο για πρώτη φορά. Αποτιμήσαμε ότι τα υλικά και οι εργασίες αποκατάστασής του όντως ενίσχυσαν την αντισεισμική θωράκιση του Ιερού Κουβουκλίου. Και τότε το μηχάνημα κοπής πλάσματος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, εργαλείο στα χέρια μηχανικών και τεχνιτών, επέτρεψε να απομακρυνθεί με ασφάλεια ο σιδηρούς κλωβός. Εκείνο το βράδυ οι Μοναχοί παρακολουθούσαν με αγωνία. Και αυτή ήταν η πιο αδιάψευστη μαρτυρία της δομικής ακεραιότητας του Ιερού Κουβουκλίου.

ΟΙ ΑΞΙΕΣ

Από το Ιερό Κουβούκλιο, ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων μεταδίδει το Άγιο Φως σε όλη την Ανθρωπότητα. Για πρώτη φορά, κατά τη διάρκεια των επεμβάσεων από τη Διεπιστημονική Ομάδα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, έγινε ορατός ο Ιερός Βράχος, το αρχέτυπο υλικό του ταφικού μνημείου και θα μείνει για πάντα ανοιχτό το «παράθυρο» που θα τον φέρνει κοντά στους προσκυνητές.

26 Οκτωβρίου του 2016 ανοίξαμε τον Πανάγιο Τάφο, μετά από επτά ή κατά άλλους πέντε αιώνες, για να τον προστατεύσουμε από τα ενέματα. Και ήταν εκείνος που προστάτευσε όλο το έργο και εμάς. Η μετάδοση εκείνο το βράδυ από το National Geographic σε όλη την Ανθρωπότητα έφερε μπροστά στον Πανάγιο Τάφο δύο δισεκατομμύρια, να τον προσκυνήσουν νοερά μαζί μας. Κι εμείς, με την έγκριση των τριών Προκαθημένων και όλου του Ιερατείου, που με αγωνία παρακολουθούσε το άνοιγμα του Παναγίου Τάφου, είχαμε τη δυνατότητα να πάρουμε για πρώτη φορά στην ιστορία δείγματα, ώστε να τεκμηριώσουμε την ιστορία και τη μορφολογία του ιερού μνημείου με μη καταστροφικές και αρχαιομετρικές μεθόδους. Έτσι επιβεβαιώσαμε επιστημονικά ότι ο Μεγάλος Κωνσταντίνος και η Αγία Ελένη ήταν αυτοί που ανέδειξαν και ορθομαρμάρωσαν τον Πανάγιο Τάφο. Ταυτόχρονα η ιστορική διερεύνηση μας επέτρεψε να διακρίνουμε την εξέλιξη των ιστορικών φάσεων του μνημείου, από τη Βυζαντινή περίοδο, την περίοδο των Σταυροφόρων, της Αναγέννησης και της τελευταίας αποκατάστασης το 1810 από τον Κάλφα Κομνηνό τον Μυτιληναίο, μας επέτρεψε να διερευνήσουμε όλη την διαμόρφωση του υπόγειου χώρου και του Ιερού Βράχου μέχρι το βάθος της Ροτόντας.

«Οι Μυροφόρες ήρθαν ξανά, μύρα προσφέρουσι, στον Χριστό». Ήρθαν ξανά, γιατί δεν τις έβλεπε κανείς, ήταν μαύρες τόσους αιώνες. Τώρα η Μαρία η Μαγδαληνή, η Μαρία η Σαλώμη, η Μαρία του Κλωπά και η Παναγία, βρίσκονται δίπλα στο ταφικό μνημείο.

Παράλληλα, το ίδιο το μνημείο συντηρήθηκε χωρίς να γίνει χρυσό, ήταν μία ροκοκό επέμβαση αυτή, μεταγενέστερη της Αναστήλωσης του Κομνηνού, που θεωρήσαμε ότι δεν ταιριάζει στη λακωνική, λιτή αναπαράσταση της Ανάστασης.

Ο άνω τρούλος του μνημείου, ήταν κι αυτός ένα μαύρο επιστέγασμα, που σήμερα έχει ξαναβρεί τα αναστάσιμα χρώματα του: τον ήλιο, το φεγγάρι, το ουράνιο τόξο, ενώ αποκαταστάθηκαν και οι Αξίες του Ιερού Κουβουκλίου, μαζί με τις ελληνικές επιγραφές, που διατρέχουν το άνω διάζωμα και τις οποίες αποκαλύψαμε και συντηρήσαμε.

Ο σταυρός του Κομνηνού – 15 Οκτωβρίου 1809 Κάλφας Κομνηνός ο Μυτιληναίος εποίησεν – βρέθηκε στον ακρογωνιαίο λίθο στη νοτιοανατολική πλευρά του Ιερού Κουβουκλίου και με χρυσό αντίγραφό του επιστεγάστηκε μετά από φωτογραμμετρική προσομοίωση, κατ’ αναλογία στο μνημείο ο τρούλος. Λέγεται ότι ο σταυρός ήταν το δακτυλικό αποτύπωμα της αναστήλωσης του Κομνηνού για να μαρτυρεί εσαεί τη δημιουργία του. Η ομάδα του Πολυτεχνείου δεν άφησε κανένα δακτυλικό αποτύπωμα στο Ιερό Κουβούκλιο. Αφήσαμε μόνο ένα μέρος από την ψυχή μας και την αγωνία μας για την αειφορία του έργου που παραδώσαμε.

Η ΑΕΙΦΟΡΙΑ

Κι έτσι, μετά από την ολοκλήρωση του καθαρισμού και της προστασίας του, το Ιερό Κουβούκλιο παραδόθηκε στους πιστούς με τέτοιο τρόπο, που άλλαξε τη νοοτροπία τους. Μια από τις μεγάλες Αξίες αυτού του έργου είναι ότι οι ίδιοι οι πιστοί πλέον αγαπούν και προστατεύουν το μνημείο.

Το Ιερό Κουβούκλιο παραδόθηκε με τις Αξίες του, δομικά ακέραιο και με ένα στόχο: να ταξιδεύει εσαεί στο χρόνο. Όμως η υπόγεια ανερχόμενη υγρασία υπονομεύει την αειφορία του. Γι’ αυτό και  εγκαταστήθηκαν πολυαισθητήρες για την παρακολούθηση της θερμοϋγρικής, της σεισμικής του απόκρισης και της κατακορυφότητάς του. Παράλληλα όμως η Διεπιστημονική Ομάδα παρέδωσε, μαζί με το Ιερό Κουβούκλιο, και τη μελέτη της κατάστασης του υπόγειου χώρου, μελέτη που έγινε με μη καταστροφικό έλεγχο, με γεωραντάρ τομογραφία ηλεκτρικής αντίστασης και ρομπότ (με τη συνδρομή της ΕΥΔΑΠ το τελευταίο). Έτσι σχεδίασε και παρέδωσε και τη μελέτη των απαραίτητων επεμβάσεων, για μια περιμετρική τάφρο αποστράγγισης και αερισμού, που θα ενεργούσε και ως ασφαλής υποστήλωση του δαπέδου της ροτόντας, καθώς και για την εγκατάσταση νέου δικτύου παροχέτευσης ομβρίων και αποχέτευσης λυμάτων σε όλο το Ναό της Αναστάσεως, ένα έργο που είναι απαραίτητο για να συνεχίσει να «ταξιδεύει» ασφαλές στους αιώνες και στο φως το Ιερό Κουβούκλιο, και όχι μόνο: ολόκληρος ο Ναός της Αναστάσεως.

ΕΝΑ ΜΝΗΜΕΙΟ ΠΟΥ ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΟΥ ΕΝΩΝΟΥΝ ΟΛΗ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ

Μαζί με 70 Έλληνες επιστήμονες, αναστηλωτές, συντηρητές, τεχνίτες διαφόρων ειδικοτήτων, δουλέψαμε μέρα και νύχτα με το μυαλό μας, με τα χέρια μας, με την ψυχή μας, ώστε σε λιγότερο από εννέα μήνες να παραδώσουμε το Ιερό Κουβούκλιο στις τρεις Χριστιανικές Κοινότητες που μας το εμπιστεύτηκαν, αλλά και σε ολόκληρη την Οικουμένη.

Στην τελετή της παράδοσης του Ιερού Κουβουκλίου, στις 22 Μαρτίου 2017, ο Χριστιανικός κόσμος βρέθηκε ενωμένος Οικουμενικά με τον Οικουμενικό Πατριάρχη παρόντα και τα μηνύματα του Πάπα και του Καθολικού Πατριάρχη των Αρμενίων. Το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, η Κουστωδία του Τάγματος των Φραγκισκανών στον Πανάγιο Τάφο, το Πατριαρχείο των Αρμενίων της Ιερουσαλήμ, όλη η φλεγόμενη Μέση Ανατολή, με την Ελλάδα ενωμένη στο επίκεντρο. Η Διεπιστημονική Ομάδα, με την επιστημονική της υποστήριξη και το σεβασμό της στις αξίες του μεγάλου αυτού μνημείου, ήταν αυτή που στη διάρκεια του διαλόγου με τις τρεις Χριστιανικές Κοινότητες, στις συνεδριάσεις της επιτροπής διοίκησης αλλά και στις διαδικασίες του ίδιου του έργου, ενίσχυε αυτή την Ενότητα.

Αλλά και όλος ο κόσμος, όπως υποδέχθηκε, όπως σχολίασε, όπως υποστήριξε το έργο, έγινε φορέας των Αξιών του Παναγίου Τάφου.

Η ψηφιακή έκθεση από το National Geographic στην Ουάσιγκτον και σε συνεργασία με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο στην Αθήνα, μας επέτρεψε να μοιραστούμε τις εμπειρίες μας με την Κοινωνία και την έκανε Συμμέτοχο του Έργου.

Το έργο τελείωσε. Η έρευνα συνεχίζεται. Επιστήμονες, ιστορικοί, αρχαιολόγοι, θεολόγοι, κοινωνιολόγοι, σε όλο τον κόσμο, από τα δεδομένα του έργου θα έχουν πολλά να πουν στο μέλλον για τις αξίες και την ιστορία του μνημείου. Εμείς όμως τις αξίες αυτές τις αναδείξαμε και τις επιβεβαιώσαμε επιστημονικά.

H τεχνογνωσία του Πολυτεχνείου διαχέεται μέσω της εκπαίδευσης σε όλο τον κόσμο σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Sapienza της Ρώμης το οποίο έχει την επιστημονική ευθύνη για το υπόγειο έργο με απόφαση των τριών χριστιανικών κοινοτήτων. Στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα Erasmus «Εdicula» όπου λαμβάνει χώρα η εκπαίδευση και η διάχυση μετέχουν και υποστηρίζουν η Εφορία Αρχαιοτήτων του Ισραήλ και η  Ακαδημία Bezalel της Ιερουσαλήμ. Το Πολυτεχνείο έχει όμως το συντονιστικό ρόλο και την επιστημονική ευθύνη.

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ-ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Εκφράζουμε την ευγνωμοσύνη μας στις τρεις Χριστιανικές Κοινότητες και ιδιαίτερα στο Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, για τη φύλαξη του Παναγίου Τάφου ανά τους αιώνες αλλά και για την εμπιστοσύνη που μας έδειξαν δίνοντας τη μοναδική ευκαιρία στη Διεπιστημονική Ομάδα του Πολυτεχνείου να αποκαταστήσει το Ιερό Κουβούκλιο και να συνεχίσει την Οικουμενική Κληρονομιά του Ελληνισμού.

Εκτός από τις τρεις Χριστιανικές Κοινότητες, το έργο χρηματοδοτήθηκε από μικρούς και μεγάλους χορηγούς, που έκαναν το αδύνατο εφικτό, με προεξάρχoν το Παγκόσμιο Ταμείο Μνημείων και την Μεγάλη Ευεργέτη Μίκα Έρτεγκουν.

Το έργο δε θα μπορούσε να εκτελεσθεί και να ολοκληρωθεί χωρίς την αποδοχή όλων των Θρησκευτικών Κοινοτήτων της Ιερουσαλήμ, Χριστιανικών ή μη, όπως επίσης και το διαρκές ενδιαφέρον των Αρχών του Ισραήλ, και της Παλαιστινιακής Αρχής.

Στην διάρκεια του έργου τόσο το τεχνικό συνεργείο όσο και η διεπιστημονική ομάδα ξεπέρασαν τον εαυτό τους δουλεύοντας μέρα νύχτα με τα χέρια, το μυαλό και την ψυχή τους.

Με τιμή,

Για τη Διεπιστημονική Ομάδα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου:

Τώνια Μοροπούλου,

Καθηγήτρια Ε.Μ.Π.

Επιστημονικά Υπεύθυνη για την αποκατάσταση του Ιερού Κουβουκλίου του Παναγίου Τάφου

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι-Η ΟΜΑΔΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

Η Διεπιστημονική Ομάδα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου για την αποκατάσταση του Ιερού Κουβουκλίου του Παναγίου Τάφου, επιστημονικά υπεύθυνη για το Έργο:

Επιστημονικά Υπεύθυνη του Έργου με εκτελεστική αρμοδιότητα:

Καθ. Α. Μοροπούλου

Διεπιστημονική Ομάδα: Ομ. Καθ. Ε. Κορρές (Τακτικό Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών), Καθ. Α. Γεωργόπουλος, Καθ. Α. Μοροπούλου, Καθ. Κ. Σπυράκος, Αν. Καθ. Χ. Μουζάκης

Σχολή Πολιτικών Μηχανικών ΕΜΠ: Καθ. Κ. Σπυράκος, Αν. Καθ. Χ. Μουζάκης, Ομοτ. Καθ. Π. Μαρίνος, Καθ. Μ. Καββαδάς, ΕΔΙΠ Σ. Ασημακόπουλος, ΕΔΙΠ Δρ. Λ. Καράπιττα, Δρ. Χ. Μανιατάκης, Υπ. Δρ. Λ. Πανουτσοπούλου

Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ: Ομ. Καθ. Εμμ. Κορρές, Β. Χασάπης Διπλ. Αρχ. Μ.

Σχολή Χημικών Μηχανικών ΕΜΠ: Καθ. Α. Μοροπούλου, Ομ. Καθ. Γ. Μπατής, Αν. Καθ. Α. Μπακόλας, ΕΔΙΠ Δρ. Αικ. Δελέγκου, ΕΔΙΠ Δρ. Μ. Καρόγλου, ΕΔΙΠ Δρ. Κ. Λαμπρόπουλος, ΕΔΙΠ Δρ. Π. Μούνδουλας†, Δρ. Ν. Vesic (Πατήρ Αμβρόσιος), Υπ. Διδ. Εμμ. Αλεξάκης, Υπ. Διδ. M. Αποστολοπούλου, Υπ. Διδ. Δ. Γιαννακόπουλος, Υπ. Διδ. Β. Κεραμίδας, Υπ. Διδ. Αικ. Κολαΐτη Υπ. Διδ. Μ. Κρουσταλλάκη, Υπ. Διδ. I. Ντούτση, Υπ. Διδ. E. Τσιλιμαντού, Δρ. Α. ζαχαροπούλου, Ν. Γαλανάκη Διπλ. Χ.Μ., Μ. Καλοφώνου Διπλ. Χ.Μ., ζ. Καρέκου Διπλ. Αρχ. Μ. Επικοινωνιακή και διοικητική υποστήριξη, a. Λαμπροπούλου. Διαχειριστική υποστήριξη Γ. Σκουλάκη. Τεχνική υποστήριξη, Ι. Μούντριχας

Σχολή Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών ΕΜΠ: Καθ. Α. Γεωργόπουλος, Καθ. Χαρ. Ιωαννίδης, Καθ. Γ. Πανταζής, Καθ. Ε. Λάμπρου†, Επικ. Καθ. Α. Δουλάμης, ΕΔΙΠ Σ. Σοϊλέ, ΕΔΙΠ Σ. Ταπεινάκη, ΕΤΕΠ Ρ. Χλιβερού, Υπ. Διδ. Π. Αγραφιώτης, Υπ. Διδ. Ε. Σταθοπούλου, Λ. Κωτούλα, φ. Μπουρεξής, Α. Παπαδάκη, Ν. Τσονάκας, Π. Νικολακάκου, Μ. Σκαμαντζάρη

Η Διεπιστημονική Oμάδα του ΕΜΠ συνεργάστηκε με άλλες Σχολές και Εργαστήρια του ΕΜΠ και Επιστημονικούς Συνεργάτες: Καθ. Σ. Κουρκουλή και Δρ. Ε. Πάσιου, Σχολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και φυσικών Επιστημών ΕΜΠ, Δρ. Α. Μενύχτα Σχ. ΗΜΜΥ ΕΜΠ, τους Μηχανολόγους Μηχανικούς Εμμ. Αγαπάκη, Α. φραγκιαδουλάκη, Σ. θεοχάρη

Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Προστασία Μνημείων», Κατεύθυνση: «Υλικά και Επεμβάσεις Συντήρησης», όπου οι μεταπτυχιακοί φοιτητές Εμμ. Αλεξάκης, Δ. Γιαννακόπουλος, Α. Zαργκλή, Αικ. Κολαΐτη, Ε. Κούκουρας και Μ. Κρουσταλλάκη και ο Ι. Αγαπάκης διεξήγαγαν μεταπτυχιακές εργασίες σχετιζόμενες με το Έργο

Η Διεπιστημονική Ομάδα του ΕΜΠ συνεργάστηκε με τους:

Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών: ΕΔΙΠ Δρ. Α. Τσαγκαράκη

Πανεπιστήμιο Πειραιά: Αν. Καθ. Δ. Κυριαζή

Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου:

Καθ. Ν. Zαχαριά

Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ): Δρ. Γ. Οικονόμου και Δρ. Χ. Παπατρέχα

ΕΥΔΑΠ: Α. Αγγελόπουλο, Ε. Καράμπελα και Δ. Ταμπακέρα

Terra Marine: Δρ. Π. Σωτηρόπουλο και Σ. Μαρουλάκη

ΕΡΓΟΤΑΞΙΟ

Project Manager: Ν. Μορόπουλος, Πολιτικός Μηχανικός – Σύμβουλος

Υπεύθυνος Εργοταξίου:

Δρ. θ. Μητρόπουλος, Αρχιτέκτονας, Διευθυντής του Κοινού Τεχνικού Γραφείου του Ναού της Αναστάσεως

Αναπληρωτής Υπεύθυνος Εργοταξίου:

Αν. Καθ. Χ. Μουζάκης, ΕΜΠ

Βοηθός Αναπληρωτή Υπεύθυνου Εργοταξίου και Επικεφαλής της Ομάδας των Αναστηλωτών: Β. ζαφείρης, Πολιτικός Μηχανικός, ΔΠΜΣ Προστασία Μνημείων

Ομάδα Αναστηλωτών και Μαρμαροτεχνιτών. Μαρμαροτεχνίτες: Γ. Αναστασιάδης, Γ. Παλαμάρης, Συντηρητές-Αναστηλωτές:

1. Ανδριτσόπουλος, Χ. θεοδωράκης, aθ. Καρύδης, Π. Χαλόφτης

Ομάδα Συντηρητών: θ. Μαυρίδης, Συντηρητής, MSc ΕΜΠ, Υπάλληλος ΥΠΠΟΑ, M. Τρουλλινός, Συντηρητής, k. Καραθάνου, Αρχαιολόγος–Συντηρήτρια, MSc ΕΜΠ, Υπάλλη- λος ΥΠΠΟΑ, Αμ. Τρουλλινού, Συντηρήτρια, Αρ. Τρουλλινού, Συντηρήτρια. Οι δύο υπάλληλοι του ΥΠΠΟΑ αποσπάστηκαν στο ΕΜΠ για το έργο

Ειδικές ευχαριστίες αποδίδονται:

n The Project Owners Committee (φύλακες του Παναγίου Τάφου): Στην Α.θ.Μ., Πατριάρχη Ιεροσολύμων, θεόφιλο Γ΄, τον Αιδεσιμωσιολογιότατο, Κουστωδό της Αγίας Γης, Pierbattista Pizzaballa (έως Μάιο 2016, νυν Λατίνο Πατριάρχη στα Ιεροσόλυμα) και π.

Francesco Patton (από Ιούνιο 2016), την Α.θ.Μ., Αρμένιο Πατριάρχη της Ιερουσαλήμ,

Nourhan Manougian

n Κοινό Τεχνικό Γραφείο Ναού της Αναστάσεως: θ. Μητρόπουλο, Αρχιτέκτονα,

1. Hamdan, Αρχιτέκτονα, C. Benelli, Αρχιτέκτονα, I. Badalian, Αρχιτέκτονα

n Εταιρείες που παρείχαν επιστημονικά όργανα, υπηρεσίες και υλικά: TerraMarine, JGC Geoinformation Systems S.a., NETZSCH-Gerätebau GmbH, GEOSYSCO GEOINFORMaTION SYSTEMS Ltd, SINTECNO

Hellas aBETE, Dalkafouki Oikos Ltd, BOOka CHEMICaLS HELLaS I.k.E., EVOCHEM S.A.,

kRYSTALLOTEXNIkI, Structural Monitoring Technology Company-SMT, SSA Α.Ε.

n Φορείς και Επιστήμονες που συνέδραμαν την Διεπιστημονική Ομάδα ΕΜΠ στη διάρκεια του Έργου σε αρχαιολογικά και θεολογικά θέματα: Σεβασμιώτατο Αρχιεπίσκοπο Κωνσταντίνης, κ. Αρίσταρχο, Αρχιγραμματέα Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, π. E. Αlliata του Τάγματος των φραγκισκανών, Αρχαιολόγο και Καθηγητή στο Studium Biblicum Franciscanum στην Ιερουσαλήμ, Dr. G. avni, Επικεφαλής του αρχαιολογικού τμήματος της Ισραηλινής Αρχής Αρχαιοτήτων, Dr. J. Seligman, Αρχαιολόγο, Διευθυντή του τμήματος Ανασκαφών, Αποτύπωσης και ερευνών της Ισραηλινής Αρχής Αρχαιοτήτων, M. Turner, Prof. arch. Bezalel academy of arts and Design στην Ιερουσαλήμ, Fr. Hiebert και

1. Romney, Αρχαιολόγοι, National

Geographic Society

n Στην περίοδο μετά την ολοκλήρωση του έργου αποδίδονται ευχαριστίες στους: Δρ. Α. Κιούση, Αρχαιολόγο, +Κ. φαρμακίδη, Αρχαιολόγο, Professor B. Smith, Lincoln Professor of Classical archaeology and art, Oxford University, Dr. St. athanasiou, Institute for Christian-Catholic Theology, University of Bern, Καθηγητή Α. Τσελίκα, Παλαιογραφικό Αρχείο, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, Ε. Τζαννίνη, δρ.ΕΜΠ-Νομικό