Γράφει ο Ανδρέας Ηλίας Μακρής
Το 1854 η Εκκλησιαστική επιτροπή του Μητροπολιτικού Ναού Απερίου, με τη σύμφωνη γνώμη του τότε Μητροπολίτη Mεθοδίου (1832 – 1864) και των προεστών της εποχής, αποφάσισε να κατεδαφιστεί ο ετοιμόρροπος από τον καταστρεπτικό σεισμό του 1853 παλαιός Μητροπολιτικός ναός, επί Αρχιεπισκόπου Ιεροθέου (1601-1622) ανεγερθείς, και να κατασκευασθεί νέος, μεγαλύτερος και με εύλογες αξιώσεις μεγαλοπρεπέστερος εις μνήμην της «Κοιμήσεως της Κυράς» για να εξυπηρετούνται οι λατρευτικές ανάγκες γενεές-γενεών των Απεριτών και όχι μόνο, αφού ένας ναός μπορεί να τέρψει το βλέμμα εκτός την ψυχή μας.
Άλλωστε η Εκκλησία είχε τεφαρίκι, ασήκωτη κτηματική περιουσία στο «Ποσί», στ’ Απέρι, στη Βολάδα, στα μετόχια της «Κυράς-Παναγιάς» και «Βασσών» που θα μπορούσαν να καλύψουν το κόστος ενός δαπανηρού εκκλησιαστικού οράματος, χωρίς την έξωθεν οικονομική ενίσχυση, απλά εκποιώντας τιμαλφή και ενδεχομένως μέρος αυτής1 και φυσικά, με τη συνδρομή ενοριτών σε μετρητά και προσφορά
προσωπικής εργασίας.
Ας ιστορίσουμε λοιπόν τον Μητροπολιτικό ναό της «Κυράς» του Απερίου, που αν όχι όλοι, τουλάχιστον οι περισσότεροι αγνοούμε. Η Εκκλησιαστική επιτροπή απευθύνθηκε αμέσως στη Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως να λάβει την έγκριση κατεδάφισης και τα ναοδομικά σχέδια π.χ. Εκκλησιαστικό ρυθμό: Τρούλο, μονόχωρη ή τρίκλιτη και πόσα σταυροθόλια, πρόβλεψη νάρθηκα (γυναικωνίτη), προνάου. Επίσης, τα ξυλόγλυπτα μέλη του ναού: Τέμπλο κεκλιμένο λόγω του μεγάλου ύψους του υπό ανέγερση ναού, εξ αιτίας της μορφολογίας του εδάφους, ναόσχημο Μητροπολιτικό θρόνο και προσκυνητάρι, άμβωνα, αναλόγια, παγκάρι.
Πρωτομάστορες Καρπάθιους με μακρόχρονη παράδοση καλλιτεχνίας ξακουστούς και μάλιστα περιζήτητους είχαμε πάμπολλους στην «Ανατολή»: Χτίστες, πελεκάνους, σοβατζήδες, μαραγκούς, ξυλογλύπτες, ψηφιδοθέτες, άρα, εμπνευσμένους ναοδόμους- αρχιτέκτονες με πρωτοποριακές ιδέες ψάχναμε, ξακουστούς σχεδιαστές τέμπλων και αγιογράφους αναζητούσαμε.
Ο θεμέλιος λίθος τέθηκε τον Ιούνιο του 1855. Οι οικοδομικές εργασίες της μεγάλης εκκλησίας εξωτερικών διαστάσεων 26 μέτρα μήκος (με τον πρόναο2) επί 9,50 μέτρα πλάτους και 12 μέτρα ύψος! προχωρούσαν αργά, αλλά σταθερά. Μετά παρέλευση τριάντα περίπου χρόνων, περατώθηκαν τα εσωτερικά κι εξωτερικά επιχρίσματα και ο ναός ασφαλίστηκε με πορτοπαράθυρα. Ακολούθησε η άφιξη από την Κωνσταντινούπολη του σπουδαίας υστεροφημίας Συριανού αρχισχεδιαστή Τέμπλων Μανώλη Hλία Ματσάκη3. Ο Ματσάκης, ένας αρχοντάνθρωπος δύο μέτρων, έστυψε το μυαλό του και αποτύπωσε το καλύτερο του έργο σε Bαλκάνια και Ρωσία! Πανύψηλο, κλιμακωτά κεκλιμένο, πλούσιο σε ευρηματικά σχέδια φυτικού διάκοσμου και αρμονικής εναλλαγής παλ χρωμάτων, αφού ειδικοί το κατατάσσουν στην κατηγορία των κατορθωμάτων της Ελληνικής ξυλογλυπτικής και είναι καιρός πλέον να το αναδείξουμε όπως του αξίζει και πρέπει. Φρονώ ότι οι πολλοί πολυέλαιοι όπως είναι σήμερα, εμποδίζουν την πανοραμική θέα του πανύψηλου χρυσοσκαλισμένου Ιερού τέμπλου.
Παρένθεση: Ας αντιγράψουμε τους Θεσσαλονικείς που προκειμένου να προβάλλεται ο υποβλητικός θόλος στο Ιερό του πολιούχου τους Αγίου Δημητρίου με την γιγαντοαγιογραφία της Θεομήτορος, με το περίφημο βιτρό και τους Πηγαδιώτες, για να προβάλλεται το μαρμάρινο καλλιτεχνικό Τέμπλο της Ευαγγελίστριας και ο αψιδωτός θόλος στο Ιερό με την τοιχογραφία της Παναγίας, τοποθέτησαν σειρά από μικρούς πολυελαίους.
Το πανύψηλο τέμπλο κοσμείται από τέσσερις σειρές αγιογραφίες και εικονίσματα, (μοναδικό ίσως φαινόμενο στην Ορθοδοξία), πέραν της κατάληξης των λυπηρών που σχηματίζονται από δύο μεγάλους επιχρυσωμένους ξυλόγλυπτους φτερωτούς δράκοντες αναδιπλωμένοι, με αντικριστά κεφάλια και ενδιάμεσα, επικάθεται ο Σταυρός με παράσταση Εσταυρωμένου που φέρει περιμετρικά αχτίνες φωτός. Την Παναγία αριστερά, τον Ευαγγελιστή Ιωάννη δεξιά να τους περιβάλλουν δύο Άγγελοι. (Μοναδικό στην Κάρπαθο και όχι μόνο).
Στη βάση του διμερές, με ανοίγματα της Ωραίας Πύλης με δίφυλλο βημόθυρο περίτεχνης ξυλογλυπτικής και το παραπόρτι της πρόθεσης, τα οποία επιτρέπουν την επικοινωνία ιερού Βήματος και κυρίως ναού. Θωράκια βάσης με αγιογραφικές παραστάσεις Αδάμ και Εύας, Φιλοξενίας Αβραάμ, Ιακώβ, Θυσίας Αβραάμ, Προφήτη Δανιήλ, συγκρατούμενα από «Αναγεννησιακού» ρυθμού πεσσίσκους.
Το μεσαίο τμήμα του τέμπλου ο «θριγκός» με τις δεσποτικές εικόνες, διαχωρίζεται με κίονες που απολήγουν σε Κορινθιάζοντος τύπου κιονόκρανα. Δεξιά της Ωραίας Πύλης, εικονίζεται ο Χριστός ντυμένος ως Μέγας Αρχιερεύς κι ο Ιωάννης ο Πρόδρομος. Αριστερά, η Παναγία βρεφοκρατούσα τον Χριστό στην αγκαλιά της, ο ΄Αρχων Μιχαήλ και ο Ευαγγελιστής Ιωάννης. Το άνω τμήμα με ξυλόγλυπτη επιχρυσωμένη παράσταση αμπέλου σε πορφυρό φόντο και επικλινή θέση, φέρει δεκαπέντε εικονίσματα του δωδεκαόρτου: Ευαγγελισμός, Γέννηση, Βάπτιση, Ανάσταση Λαζάρου, Βαϊοφόρος, Αποκαθήλωση, Ανάσταση Κυρίου που διαχωρίζονται με μικρούς κίονες φέροντες επίχρυσες ραβδώσεις και μικρά κιονόκρανα που στεφανώνονται με περίτεχνη άσπρη δαντελωτή ξυλόγλυπτη «ποδαία» βαμμένη σε γαλανό φόντο.
Εντυπωσιακό το ανώτερο τμήμα, εντονότερα κεκλιμένο με την προσθήκη μοναδικού είδους «εξώστη» που φέρει τα «Μετάλλια», ένδεκα μεγάλες στρογγυλές αγιογραφίες στρατιωτικών: Γεωργίου, Δημητρίου, Μηνά, Eυστρατίου, αδελφών Θεοδώρων με περίτεχνες επιχρυσωμένες κορνίζες σε κατάλευκο φόντο. Ιδιαίτερα, ευχάριστα εντύπωσιάζει η παντελής απουσία βερνικιού στο όλον Τέμπλο!
Θεία τύχη και ευτυχής συγκυρία ήθελε τη φιλοτέχνηση των εξαιρετικά εμπνευσμένων σχεδίων με τα περίτεχνα σκαλίσματα να αναλάβει ο εξ ίσου περιώνυμος ξυλογλύπτης του Αϊδινίου, Απερίτης Γιώργης Γιαμάς ή Μαστρογιωργάς (σύζυγος της Ανδριάννας) τα επιδέξια χέρια του οποίου με λεπτοφυή μαστοριά, έφεραν σε πέρας το αριστουργηματικό τέμπλο. Πάντρεμα τελειότητας σχεδίου και λεπτουργημένης εκτέλεσης ξυλόγλυπτου ανθοφόρου διάκοσμου. Κοντά σ’ αυτόν μαθήτευσε ως παραγιός, ο ταλαντούχος νεαρός Μενεδιάτης Γιάννης Αργυριδάκης4.
Τελευταία ακολούθησε η άφιξη του Αγιορείτη αγιογράφου Θεοδώρου Μπίσκου εκ Κερκύρας -εξίσου ονομαστός- να αγιογραφήσει τις δεσποτικές εικόνες του Τέμπλου, τα θωράκια της βάσης, τα εικονίσματα του δωδεκαόρτου, τον Εσταυρωμένο και να επιχρυσώσει με μάλαμα 24 καρατίων τα σταθερά μέλη του Τέμπλου, το ναόσχημο προσκυνητάρι που φέρει τη θαυματουργή εικόνα της Κυράς και τον Μητροπολιτικό θρόνο και άμβωνα. Πολύ αργότερα τον Απρίλιο του 1958 επί Μητροπολίτη Αποστόλου Παπαϊωάννου (1950-1975) έγινε η επίτοιχη αγιογράφηση του ναού από Ρόδιο αγιογράφο. Επί Μητροπολίτη Αμβροσίου πλέον, ολοκληρώθηκε η αγιογράφηση του Ιερού Βήματος δια χειρός Μανόλη Φιλιππάκη.
Από την οροφή του μονόχωρου ναού με τα πέντε σταυροθόλια, αναρτήθηκε μπρούτζινος πολυέλαιος με ένα σύνολο σαράντα δύο θήκες κεριών5 που φώτιζαν υποβλητικά το εσωτερικό του Ναού. Το δάπεδο βοτσαλοστρώθηκε από Απερίτες μαστόρους με καλλιτεχνικές παραστάσεις Δικεφάλου αετού στο μέσο του ναού. Περιμετρικά μπροστά από τα στασίδια περνούσε ο αρχαιοελληνικός Μαίανδρος6.
Όπως επιμαρτυρεί η μαρμάρινη επιγραφή τοποθετημένη πάνω από την κυρία είσοδο, τον Μάρτιο του 1886 έγιναν τα θυρανοίξια του περικαλλούς Μητροπολιτικού ναού της «Κυράς του Απερίου», προσθέτω με βυζαντινή λαμπρότητα και θρησκευτική ευλάβεια, παρουσία σύσσωμου του Ιερατείου της Καρπάθου και πλήθος κόσμου από όλα τα χωριά, αφού προσέλαβαν χαρακτήρα πάνδημου εορτασμού.
Ανατρέχοντας σε εκκλησιαστικές πηγές, τα εγκαίνια χρονικά συμπίπτουν επί Οικουμενικού Πατριάρχη Διονυσίου Χαριτωνίδη (1881-1891) πρώην Μητροπολίτου Ηρακλείου και του Μητροπολίτου Καρπάθου Νείλου Σμυρνιωτόπουλου (1886-1889).
Να ειπωθεί ακόμη ότι αργότερα, το 1948, η Χατζήδενα Καλλίτσα Μ. Σακέλλη-Χουβαρδά (προγιαγιά μου) αφιέρωσε στη χάρη της, τη μεγαλύτερη (350 κιλά) καμπάνα της Καρπάθου και ο Αντώνης Ι. Παπαδάκης στη δεκαετία του 1960, ανήγειρε δαπάναις του το επιβλητικό νέο καμπαναριό που βλέπουμε σήμερα.
____________________________
1.Όπως αναφέρουν πωλητήρια εκκλησιαστικά έγγραφα:
«Δια χρείαν και ανάγκην αυτής, ο Μανωλάκης ο γιατρός σε πλειστηριασμό με εκατό χρυσές λίρες Αγγλίας, αγόρασε τη «Λίμνη», το Βολαδιώτικο χωράφι της «Κυράς» (σήμερα, γήπεδο του χωριού). Επίσης έναντι εκατό χρυσών λιρών, ο Μιχαλάκης Φιλιππίδης αγόρασε το Πηγαδιώτικο αγρόκτημα κοντά στο σημερινό γεφύρι της «Άφωτης».
2.Ο μοναδικός , μαζί με τη Μεγαλόχαρη των Μενετών ναός με πρόναο, στην Κάρπαθο! Η νεόδμητη Ευαγγελίστρια στα Πηγάδια έχει το ίδιο πλάτος και μήκος, αλλά χωρίς πρόναο και φυσικά, όχι το ύψος της.
3. O Mατσάκης ρίζωσε στην Κάρπαθο. Παντρεύτηκε Απερίτισσα κανακαρά της Βαλαντούς. Γεννήτωρ της γνωστής μεγάλης οικογένειας πατριωτών και μεγαλεμπόρων Πηγαδίων.
4.Ορφανός από κούνια! Πήρε το όνομα του πατέρα του Γιάννη, Σ(η)τειακού Κρητικού φυγά που πέθανε από πούντα στις Μενετές, αφήνοντας έγκυο τη γυναίκα του, ο οποίος με τα χρόνια εξελίχθηκε σε σπουδαίο ξυλογλύπτη, ο αποκληθείς Γιάννης της Χήρας (επώνυμο που τελικά επέλεξε, αντί του Aργυριδάκης).
Έργο των χεριών του, το σπουδαίο ξυλόγλυπτο Τέμπλο της «Μεγαλόχαρης» των Μενετών. Αργότερα, παντρεύτηκε την Απερίτισσα κανακαρά Μαρούκλα Γ. Σακέλλη, εγγονή του προύχοντα Μιχάλη. Εκείνου που διαχώρισε (κατά τον Μιχαηλίδη – Νουάρο) οριστικά το «Μεγάλο» Χωριό: Απέρι-Βολάδα σε δύο χωριστές κοινοτικές οντότητες. Μάλιστα, τα μεταπολεμικά χρόνια ο έγγονάς του, Ελληνοαμερικάνος Μιχάλης Χήρας, ανήγειρε δαπάναις του, το σημερινό καμπαναριό της Πλαγιάς στο Μεσοχώρι.
5. Οι Απερίτισσες όταν ζητούσαν τη χάρη της «Κυράς», υπόσχονταν να ανάβουν τον πολυέλαιο της με τις σαράντα δύο θήκες κεριών.
6. Το 1935 επί Μητροπολίτου Γερμανού για πρακτικούς λόγους, ο Απερίτης τεχνίτης Νικολής Ηλιάδης επικάλυψε το καλλιτεχνικά βοτσαλοστρωμένο δάπεδο, με τα πλακάκια γρανίλιας που βλέπουμε σήμερα.
Από το τελευταίο βιβλίο μου: «ΠΟΤΙΔΑΙΕΩΝ! ΕΥΘΥΜΑ, ΣΟΒΑΡΑ & ΚΩΜΙΚΟΤΡΑΓΙΚΑ»
πηγή: www.panagiaaperioukarpathou.gr
