ΝΤΙΝΟΣ ΑΝΤ. ΜΕΛΑΣ ΚΑΡΠΑΘΟΣ. “7 ΗΜΕΡΕΣ” ένθετο της εφημ. “Η Καθημερινή”
Οι απαρχές της παιδείας στη νεότερη ιστορία της Καρπάθου πρέπει να αναζητηθούν στη δεκαετία 1495-1505, περίοδο που ο Μανουήλ Γρηγορόπουλος βρισκόταν στο νησί. 0 Γρηγορόπουλος, της γνωστής κρητικής οικογένειας λογιών και κωδικογράφων, προκειμένου να αντιμετωπίσει τις οικογενειακές του ανάγκες (είχε νυμφευθεί εν τω μεταξύ στην Κάρπαθο και απόκτησε τρία παιδιά), σύστησε εκεί ένα είδος ιδιωτικής σχολής, στην οποίαν φοιτούσαν νέοι που επιθυμούσαν να μορφωθούν. Πιθανή είναι επίσης η επίδραση της Σιναίας Σχολής της Αγίας Αικατερίνης του Χάνδακα (1560-1640) στο γειτονικό νησί, όπως επίσης και τα φιλολογικά προϊόντα της Μεγαλονήσου εκείνης της εποχής. Ιδιαίτερα όμως ο «Ερωτόκριτος», ο οποίος είναι προσφιλές ανάγνωσμα και ακρόαμα των Καρπαθίων μέχρι σήμερα.
Η Σταυροπηγιακή Μονή του Αγίου Γεωργίου στην τοποθεσία Βάσσες ή και Βάτσες, ανάμεσα στα χωριά Απέρι και Οθος. Η ακριβής ημερομηνία ίδρυσης της Μονής δεν είναι γνωστή. Πάντως ανθεί στις αρχές του 17ου αι., επί Πατριάρχου Κυρίλλου Λουκάρεως. Από τις αρχές του 19ου αι. λειτουργεί εδώ η πρώτη Σχολή της Καρπάθου. Το Καθολικό της Μονής, σταυροειδής ναός μετά τρούλου, χτίστηκε το 1857. Μετά τον πόλεμο η Μονή ερήμωσε και γκρεμίστηκε σχεδόν ολόκληρο το κτιριακό της συγκρότημα. Μόνο τα τελευταία χρόνια, με τον νέο Μητροπολίτη Καρπάθου και Κάσου Αμβρόσιο και χάρη στον ενθουσιασμό και την «καλογερίστικη» υπομονή και επιμονή του ιερομονάχου Ναθαναήλ, άρχισε η ανακαίνιση του Καθολικού, με στόχο να αποκατασταθεί το κτίσμα στην αρχική του μορφή. Επίσης ανακαινίστηκε το αρχονταρίκι (στη φωτογραφία αριστερά), χτίστηκαν μετόχι, βιβλιοθήκη, αίθουσα διαλέξεων και μικρό μουσείο, ώστε η Μονή να γίνει πνευματική κυψέλη θεολογικού χαρακτήρα (φωτ.: Κ. Λιόντης).
Να σημειωθεί ακόμη ότι αποτέλεσε και σχολικό εγχειρίδιο στους περασμένους αιώνες, αφού άλλωστε ο συγγραφέας του καταγόταν από την ευγενή οικογένεια των Κορνάρων της Καρπάθου, όπως επιβεβαίωσε και η πρόσφατη έρευνα (Ν. Μ. Παναγιωτάκης). Οι επιδράσεις αυτές πρέπει πάντα να τοποθετούνται μέσα στο πλαίσιο της λαϊκής κουλτούρας και ιδιαίτερα στην πλούσια δημοτική ποίηση του νησιού, που και σήμερα διατηρείται ανόθευτη και εντυπωσιάζει ο λαϊκός ποιητικός λόγος (δεκαπεντασύλλαβο ομοιοκατάληκτο δίστιχο). Επίσης βλέπουμε να υπάρχουν επιδράσεις και από άλλα γειτονικά νησιά (Τήλο, Σύμη, Κάλυμνο, όπως και την Κύπρο), γιατί έρχονταν δάσκαλοι να διδάξουν στην Κάρπαθο: Μετά μάλιστα και την ίδρυση (1713) από το Μακάριο Κολογερά της Σχολής της Πάτμου.
Μονή Βασσών
Συστηματικότερη όμως ανάπτυξη της παιδείας στο νησί παρατηρούμε ύστερα από την ίδρυση (1806) της Σχολής στην Πατριαρχική Μονή του Αγίου Γεωργίου Βασσών Καρπάθου, από τον π. Εμμανουήλ Σεκαλλάρη που έδωσε σημαντική πρόοδο στα γράμματα στο νησί. Στα επόμενα χρόνια παρουσιάζονται αξιόλογες μορφές δασκάλων που διδάσκουν στα σχολεία του νησιού, όπως: Μιχαήλ Μαγκλής-Τηλιακός (1808-1828), Ανδρέας Διακαντράς, δάσκαλος και αγωνιστής (1815), Μιχαήλ Β. Πετρίδης- Πνευματικός (1818), Ηγούμενος Χρύσανθος (1830), Ιωάννης Φωκάς, ο Συμαίος (1832-1864), Νικίας I. Ιωάννου-Σπανός (1860-1898) κ.ά. Η χρυσή όμως εποχή της Παιδείας στην Κάρπαθο πραγματοποιείται τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Ενας σεβαστός αριθμός άξιων εκπαιδευτικών στελεχώνει τα Σχολεία του νησιού και με ζήλο επιδίδεται στη μόρφωση της νεολαίας. Η χορεία των εκπαιδευτικών εκείνων είναι μεγάλη και η μοίρα τους επιφύλασσε να δοκιμάσουν διώξεις και κατατρεγμούς, γιατί η εθνοπρεπής διδασκαλία τους ήταν εμπόδιο στα σχέδια των Ιταλών και τις επιδιώξεις της πολιτικής τους στα Δωδεκάνησα. Ευτύχησαν όμως οι περισσότεροι να δουν την εθνική αποκατάσταση. Ετσι η πνευματικότητα της Καρπάθου δεν είναι ασφαλώς δημιούργημα συγκυριακό ή τυχαίο. Προσπάθειες και θυσίες πολλών γενεών, σε δύσκολες μάλιστα εποχές της ξένης κατοχής του νησιού, έδωσαν τα αποτελέσματα εκείνα, όπως τα διαπιστώνουμε και στους ακόλουθους τομείς.
Πανεπιστημιακοί
Η επίδοση των Καρπαθίων στις επιστήμες είναι σημαντική. Ενας εξαιρετικά μεγάλος αριθμός επιστημόνων διαφόρων ειδικοτήτων έχουν αποφοιτήσει κατά καιρούς από ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια και πολλοί από αυτούς διαπρέπουν στον τομέα τους. Τηρουμένων των πληθυσμιακών αναλογιών, η Κάρπαθος έρχεται πρώτη στα Δωδεκάνησα σε πανεπιστημιακούς καθηγητές, όπως είναι οι: Γεώργιος Μιχαηλίδης-Νουάρος (και ακαδημαϊκός), Ε. Γ. Πρωτοψάλτης, Φρ. Π. Χρυσοχέρης, Ε. I. Οικονομίδης, Α. Μιχαηλίδης-Νουάρος, Ν. I. Κόνσολος, Ε. I. Κωνσταντινίδης, Ζ. Μαλαζού-Σαμαρά, Κ. Φ. Μαντινάος, Θ. Ν. Πελεγρίνης, Κ. Μ. Μηνάς, Μ. Α. Αλεξιάδης, Ε. I. Σακέλλης, Θ. Ε. Χριστουδουλάκης, Ν. I. Πολεμικός, Στ. Ν. Μανιάς, Θεμ. Καρπάθιος και Σακ. Καρπάθιος, I. Γ. Καραϊτιανός, Δημ. Σωτηρόπουλος, Ιω. Κανάκης, Ε. Μ. Μελάς. Μνημονεύω ακόμη τους ειδικούς ερευνητές: I. Ν. Βασιλαράκης, Α. Μπουτζουβή, Κ. Ε. Μηλιώτης, Φ. Κ. Παζαρτζή-Φλογαΐτου, Μ. I. Παζαρτζής, Κ. Α. Μελάς, κ.ά.
Συγγραφείς και λόγιοι
Οι πρώτοι Καρπάθιοι συγγραφείς άρχισαν να εμφανίζονται στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Αν ο «Σ. Καρτέσιος» (ψευδ.) του συγγραφέα της κωμωδίας ο «Καρπάθιος ή κατά φαντασίαν ερωμένος», Αθήνησιν 1862, είναι από την Κάρπαθο, τότε αυτός είναι ο πρώτος. Πρώτοι γνωστοί συγγραφείς είναι οι αδελφοί Μανωλακάκη, Εμμανουήλ και Ιωάννης. Ο πρώτος εκδίδει το «Δωρικόν ψήφισμα Καρπάθου υπό G. Wescher», Αθήνησιν 1878 και τα «Καρπαθιακά» το 1896. Ο Ιωάννης δημοσίευσε στο «Ζωγράφειο Αγώνα» διάφορα γλωσσολογικά και λαογραφικά κείμενα (1891). Μετά τους αδελφούς Μανωλακάκη εμφανίζεται ο Ανδρέας Β. Ασλανίδης με την «Πατριδογνωσία» του (1906). Την ίδια εποχή παρουσιάζεται στο πνευματικό προσκήνιο του νησιού ένας νέος φλογερός διανοούμενος, ο Μιχαήλ Παπαβ. Πετρίτης, που η συμβολή του στην πνευματική και κοινωνική πρόοδο της Καρπάθου είναι μεγάλη και δυστυχώς αγνοημένη μέχρι σήμερα. Ο Πετρίτης εκδίδει την πρώτη δωδεκανησιακή εφημερίδα «Η Κάρπαθος» 1905 (αρχικά εβδομαδιαία, αργότερα δεκαπενθήμερη), που κυκλοφορεί για τέσσερα χρόνια. Το 1907 εκδίδει «Της Καρπάθου φιλολογικόν Ημερολόγιον 1907» (σελ. 70) και τη σατιρική «Κουρεττού». Πιθανόν και το Φιλολογικό Ημερολόγιο του 1908. Στο διάστημα που ακολουθεί, υπάρχουν αρκετοί λόγιοι που δημοσιεύουν επώνυμα ή συνήθως με ψευδώνυμο διάφορα κείμενα (πεζά ή έμμετρα), τα οποία έχουν ενδιαφέρον, γιατί χαρακτηρίζουν την πνευματική στάθμη της εποχής, όπως για παράδειγμα: «Ετσοκαρπάθιος» (=Μηνάς Οικονομίδης), «Αιμιλία Ειμαρμένη» (=Μαρίκα Χωρατατζή) κ.α. Ο συγγραφέας, όμως, που έμελλε να καταστεί ο πνευματικός πατέρας της Καρπάθου, είναι ο επιφανής φιλόλογος Μιχαήλ Γ. Μιχαηλίδης-Νουάρος, (1877-1954) σοφός επιστήμονας, ο οποίος έκανε έργο ζωής την έρευνα του λαογραφικού πλούτου και ιστορικού παρελθόντος του νησιού και τα έργα του αποτελούν και σήμερα το θεμέλιο κάθε ερευνητικής προσπάθειας για τον πολιτισμό της Καρπάθου. Αλλοι συγγραφείς είναι οι: Αναστ. Ν. Φράγκος, Βάσος I. Χανιώτης, Βάσος Βαρίκας, Ευ. Βαρίκα-Μοσκόβη, Γεωργ. Μ. Γεωργίου, Κ. Κυζούλης, Ανδρέας Λεντάκης, Βάσος Χατζηπαπάς, Ελένη Β. Βαρίκα, Β.Ν. Βασιλάκης, Γ.Α. Χαλκιάς, Κ.Ι. Χαλκιάς, Μ. Γ. Γεωργιάδης, Μ.Π. Χιώτης, Κ.Ν. Παπαμανώλης, Ειρ. Γ. Καμαράτου, Ν. Γ. Μαστρομηνάς κ.α. Από τους εκκλησιαστικούς συγγραφείς σημειώνω: Ιωάννης ο Καρπάθιος (ο γνωστός συγγραφέας της ασκητικής φιλολογίας Ε’ αι. μ.Χ.), ο μοναχός Βίκτωρ Ματθαίου (κοσμικό όνομα), Μιχ. Σταματούλης, Αρχ. Χριστόδουλος, Μιχ. Κοσμάς κ.α.
Εφημερίδες – Περιοδικά
Στην πνευματικότητα του νησιού δίνει ασφαλώς και ο Τύπος (εφημερίδες – περιοδικά) τη δική του σφραγίδα. Η Κάρπαθος έχει επίσης την πρωτοπορία και σ’ αυτό τον τομέα. Ηδη από τις αρχές του αιώνα μας παρουσιάζονται και οι πρώτες καρπαθιακές εφημερίδες που ήταν και οι πρώτες δωδεκανησιακές: Αυτές ήταν: «Η Κάρπαθος» (1905), «Η Πατρίς Κάρπαθος» (1907), «Η Πρόοδος» (1908), «Η Κουρεττού» (1908), «Φως της Καρπάθου» (1910). Ακολουθούν «Αυγή της Καρπάθου» (1911), «Αυγή Δωδεκανησιακή» (1923), «Φωνή της Καρπάθου» (1934), «Ομόνοια» (1943), «Η φωνή της ΚΕΠΑ» (1943), «Κάρπαθος: Δελτίον ειδήσεων Βρετανικής Υπερησίας (1945), «Καρπαθιακή» (1952), «Καρπαθιακά Νέα» (1962), «Ταχυδρόμος των Μενετών» (1958), «Η Φωνή της Ολύμπου» (1965), «Καρπαθιακή Ηχώ» (1966), «Καρπαθιακά Νιάτα» (1981), «Ελυμπος» (1984), «Οι Πυλές» (1989), «Κάρπαθος Ανεμόεσσα» (1996). Περιοδικά: «Ελεύθερα Δωδεκάνησα» (1945), «Αναγέννησις» (1950), «Δελτίον Λυκείου Ελληνίδων Καρπάθου “Η Αθηνά”» (1954), «Το Δελτίον μας» (1957), «Καρπαθιακός Παλμός» (1959), «Karpathos» (1979), «Καρπαθιακαί Μελέται» (1979),
Ο Βάσος Βαρίκας. Γεννημένος στο Αϊδίνι της Μ. Ασίας το 1912, ο Βαρίκας πέρασε τα παιδικά του χρόνια στην Κάρπαθο απ’ όπου καταγόταν η οικογένειά του. Το ’23 ήρθε στην Αθήνα και τελειώνοντας το γυμνάσιο σπούδασε φιλολογία. Συνέχισε στο Παρίσι (1936-39) σπουδές Αισθητικής και Ιστορίας της Τέχνης. Τότε άρχισε και τη δημοσιογραφική του καριέρα, ως ανταποκριτής της «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ», και έμεινε μέχρι τέλους της ζωής του (1971) επαγγελματίας δημοσιογράφος. Τις αναπνοές που άφηνε ο πυρετός της δημοσιογραφίας τις έδινε στη στήλη της βιβλιοκρισίας που ανέλαβε το 1947 στα «ΝΕΑ» και τη συνέχισε, από το 1954 ώς το τέλος, στο «ΒΗΜΑ». Κριτικός με οξυδέρκεια, ο Βαρίκας είχε την παιδεία και τη διορατικότητα να επισημαίνει και να προβάλλει ό,τι σημαντικό και νέο εμφανιζόταν στα ελληνικά γράμματα, όσο διάστημα κρατούσε τη στήλη κριτικής. Μετά τον θάνατό του, συγκεντρώθηκαν και εκδόθηκαν σε τρεις τόμους κριτικά του σημειώματα μιας δεκαετίας: 1961-1971 («Συγγραφείς και Κείμενα», εκδ. «ΕΡΜΗΣ»). Επίσης, με τον τίτλο «Κριτική Θεάτρου», εκδόθηκαν τα θεατρικά του σημειώματα που δημοσίευε στα «ΝΕΑ». Ακόμη, στη διάρκεια του Μεσοπολέμου εξέδωσε και τρία δοκίμια.
Πολιτιστικοί φορείς – Εκδόσεις
Οι πολιτιστικοί φορείς που έχουν κατά καιρούς δημιουργηθεί από Καρπαθίους είναι εξαιρετικά πολλοί. Σήμερα υπάρχουν ανά τον κόσμο γύρω στα πενήντα καρπαθιακά πολιτιστικά σωματεία. Η δράση που επιδεικνύουν τα σωματεία αυτά για την πρόοδο του νησιού είναι αξιόλογη και ξεχωρίζει το ενδιαφέρον τους για τα πολιτιστικά θέματα. Ετσι έχουν πρωτοστατήσει στην ανέγερση σχολικών κτιρίων στο νησί, στη διοργάνωση διάφορων πνευματικών εκδηλώσεων, έκδοση βιβλίων, εφημερίδων, κ.ά. Να σημειωθεί εδώ π.χ. ότι τα καρπαθιακά σωματεία Αμερικής έχουν εκδόσει από το 1929 μέχρι σήμερα γύρω στα σαράντα «Λευκώματα». Αυτά είναι, συνήθως ογκώδεις τόμοι, όπου καταχωρίζεται ποικίλο υλικό από τη ζωή των ομογενών, τα εθιμικά δρώμενα του νησιού και άλλα στοιχεία από τον πολιτισμό της Καρπάθου. Περιέχουν επίσης πλούσιο φωτογραφικό υλικό που και αυτό, όπως είναι γνωστό, έχει τη σημασία τους στην επιστημονική έρευνα. Η ιστορία των καρπαθιακών οργανώσεων είναι παλαιό (πιθανόν από το 1862). Εδώ δίνω ενδεικτικά ορισμένα μόνο στοιχεία. Στην πολύχρονη δράση των φορέων αυτών υπάρχουν σημαντικά επιτεύγματα γενικότερης (εθνικής) εμβέλειας, απόρροια του πατριωτισμού και φιλοπρόοδου του καρπαθιακού λαού, τα οποία εκφεύγουν από τα στενά όρια του τοπικού ενδιαφέροντος. Τέτοια παραδείγματα είναι οι πρωτοβουλίες για την απελευθέρωση των Αιγαιοπελαγίτικων νησιών (1912), η ίδρυση του Εργατικού Κέντρου Αθηνών κ.α.
ΝΤΙΝΟΣ ΑΝΤ. ΜΕΛΑΣ. ΚΑΡΠΑΘΟΣ
7 ΗΜΕΡΕΣ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΑΘΗΝΑ. 1997
αναδημοσίευση από https://anemourion.blogspot.com
