Γράφει ο Ανδρέας Ηλία Μακρής
Από τα τέλη του προπερασμένου αιώνα, στα Τουρκοκρατούμενα Δωδεκάνησα, δειλά-δειλά, παρατηρείται η αστικοποίηση του πληθυσμού των νησιών, με αποτέλεσμα τη σταδιακή αλλαγή δομών με κοινωνικές παραμέτρους.
Aρχικά, το φαινόμενο παρατηρήθηκε στη Σύμη των 23.000 μονίμων κατοίκων, με ανεπτυγμένο διεθνές εισαγωγικό εμπόριο: Τσιμέντα, εργαλεία, έπιπλα, υφάσματα, σερβίτσια φαγητού πορσελάνης (φαγιάνς-faenza) και το εξαγωγικό με τη Μασαλία της Γαλλίας και Βενετία της Ιταλίας: Σφουγγάρια και πρώτη ύλη πορσελάνης από τα ορυχεία της Νισύρου, για τη βιομηχανική παραγωγή τσιμέντου. Φυσικά, τη σκυτάλη της αστικοποίησης πήραν στη συνέχεια τα μεγάλα πληθυσμιακά νησιά της Ρόδου και Κω.
Στην Κάρπαθο που θα ασχοληθούμε εδώ, καταγράφονται τρεις περίοδοι αστικοποίησης. Η πρώτη με μικρά βήματα, ορίζεται μεταξύ των ετών 1880 και 1908 με αφορμή τη μεταφορά της πρωτεύουσας του νησιού από το Μεσογειακό Απέρι, στα παραλιακά Πηγάδια το 1893, με απόφαση του Οθωμανού Καϊμακάμη της Καρπάθου Αρμένιου Ochanes Ferit Εφέντη και τη σταδιακή κάθοδο και εγκατάσταση στα Πηγάδια, μιας χούφτας κυρίως Απεριτών, Βολαδιωτών και ελάχιστους Μενεδιάτες, Οθίτες και Ολυμπίτες.
Η δεύτερη, με την οποία θα ασχοληθούμε ιδιαίτερα, αρχίζει το 1908 μέχρι το 1936 και η τρίτη -η μεταπολεμική της δεκαετίας του 1950- με μαζική πλέον μετεγκατάσταση στα Πηγάδια των Μενεδιατών.
Στη δεύτερη λοιπόν περίοδο, εμφανίζονται δύο κόμματα με σαφή, ταξικά διαφορετικά κριτήρια. Το κόμμα των «Καλυκομένων», των παπουτσωμένων, κόμμα των πλουσίων, των «κανακάρηδων» που είχαν σημαντικές κτηματικές περιουσίες και αυτοί που παντρεύτηκαν «κανακαρές1», μαζί με τους επαγγελματίες που διακινούσαν το εμπόριο που όλοι μαζί, αριθμούσαν σχεδόν το σύνολον των μορφωμένων. (Εμ βέβαια, ποίοι άλλοι θα είχαν την πολυτέλεια να στείλουν γιούς για Πανεπιστημιακές σπουδές στην Αθήνα ή στη Ρόδο και τη Σμύρνη για γυμνασιακές στην πρώτη, την Ευαγγελική Σχολή στη δεύτερη και τέλος, στην Κωνσταντινούπολη για Πανεπιστημιακές σπουδές (οι ελάχιστοι).
Το κόμμα αυτό, το ισχυρότερο -αρχικά τουλάχιστον- είχε άρρηκτους δεσμούς με τον Μητροπολίτη Καρπάθου & Κάσου Γερμανό Μονιούδη από τη Χίο. Γι αυτό και αποκαλείτο ως το «Κόμμα του Δεσπότη». Εδώ, ομιλούμε κυρίως για το Απέρι, έδρα της Μητρόπολης και παλαιάς πρωτεύουσας του νησιού και τα Πηγάδια, επίνειον του Απερίου.
Στον αντίποδα αυτού του κατεστημένου, σταδιακά άρχισε να διαμορφώνεται ένα κίνημα δυσαρέσκειας κυρίως από Ελληνο-αμερικάνους ανθρακωρύχους εμποτισμένοι με σύγχρονες ιδέες και γεωργούς, κτηνοτρόφους, μαραγκούς, κτίστες, σοβατζίδες και τους λιγοστούς ψαράδες, διαμορφώνοντας το Κόμμα των ούτως ειπείν: «Μή προνομιούχων2». Μάλιστα από το αντίπαλο Κόμμα των «Καλυκομένων» ελέγετο υποτιμητικά και με περιπαιχτική διάθεση, ως το Κόμμα των «Ξυπόλητων», των ανυπόδητων, πάμφτωχων που δεν φορούσαν παπούτσια.
Ήταν άλλωστε συνήθης η απαξιωτική τους επωδός:
«Μιλούν κι οι ξυπόλυτοι!»
Ως να μην είχαν το δικαίωμα να εκφρασθούν οι «Ξυπόλυτοι», οι οποίοι αρχικά αντέδρασαν με αμηχανία. Στη συνέχεια όμως αποδέχθηκαν την ονοματοδοσία και μάλιστα, ήσαν υπερήφανοι γι αυτό.
Ενδεικτικά να αναφέρουμε ονοματεπώνυμα επωνύμων στελεχών των δύο Παρατάξεων:
«Κόμμα Καλυκομένων»
Γιάγκος Καπετανάκης – Γιατρός.
Χρυσοχέρης Παναγιώτης – Διδάσκαλος
Μηνάς Μικροπαντρεμένος – ‘Εμπορος.
Γιώργης Εμμ. Μακρής – ‘Εμπορος
Παναγιώτης Κουμπής – Εμποροπλοίαρχος
Μηνάς Ι. Οικονομίδης – ΄Εμπορος
Ιωάννης Παπαδάκης -΄Εμπορος
«Κόμμα Ξυπόλητων»
Ανδρέας Γ. Χιωτάκης – Δικηγόρος
Ανδρέας Διακίδης – Ανθρακωρύχος
Ιωάννης Γ. Μπέρτος – Σοβατζής
Ανδρέας Λεντής (Στρατιώτης)-Ανθρακωρύχος
Αλέξιος Αλεξιάδης – Ανθρακωρύχος
Αλέξης Καφετζιδάκης-Ανθρακωρύχος
Νικόλαος Καφετζιδάκης – Καφετζής
Αργότερα στα χρόνια του «Αυτοκεφάλου» και στην απόπειρα των Ιταλών να αποσπάσουν τη Μητρόπολη της Καρπάθου από τη δικαιοδοσία του Ορθόδοξου Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και την ταυτόχρονη πρόσδεση της στον καθολικισμό, στη δικαιοδοσία του Πάπα της Ρώμης, τα δεδομένα αυτά αρχίζουν να διαφοροποιούνται. Επικρατεί σύγχυση και αναδιάταξη των παραταξιακών στελεχών, ιδιαίτερα μάλιστα το 1936 κατά τη δεύτερη περίοδο του «Αυτοκεφάλου», που απεδείχθη οδυνηρότερη.
Αυτήν την περίοδο, πολλοί από το Κόμμα των «Καλυκομένων» διαχωρίζουν τις ευθύνες τους από την αντεθνική πολιτική του δεσπότη Γερμανού και όχι μόνο, γίνονται διαπρύσιοι κήρυκες και μαχητικοί πολέμιοι των επιδιώξεων του. Αντίθετα, από τις πιέσεις που άσκησε ο δεσπότης Γερμανός -συνεπικουρούμενος από τον Ιταλό κατακτητή- πάνω στους «Ξυπόλητους» εξανάγκασε κάποιους από τους φτωχούς βιοπαλαιστές να σκύψουν το κεφάλι ή να αποτραβηχτούν από την ενεργό δράση.
Παρ’ όλα αυτά, ελάχιστοι ήσαν αυτοί από το «Κόμμα των Ξυπόλητων» που προσχώρησαν στο Δεσπότη Γερμανό. Η μεγάλη πλειοψηφία «Καλυκομένων» και «Ξυπόλητων» προέβαλε παθητική αντίσταση. Όμως, αυτοί που αντιτάχθησαν ανοιχτά, θαραλέα και ανυποχώρητα στις στημένες δίκες που ακολούθησαν ήταν μετρημένοι, με συνέπεια να υποστούν εξωεκκλησιασμούς από τον Δεσπότη, φυλακίσεις και επί εξάμηνο, εκτοπισμούς στη Ρόδο, με προσωπική διαταγή του Ιταλού διοικητή Δωδεκανήσου Cesare Maria de Vecchi.
_______________________________
1 Αρκετοί οι μορφωμένοι Βολαδιώτες που είχαν παντρευτεί πλούσιες νύμφες του Απερίου και ανήκαν στο Κόμμα των «Καλυκομένων».
2. Παρόμοιο Κόμμα, με την ίδια ονομασία δημιουργήθηκε και στα Χανιά της Κρήτης, ήδη από το 1880.
Υστερόγραφο:
Για να μην παρεξηγηθώ μέρες εκλογών. Πλέον, όλα τα κοινοβουλευτικά κόμματα σήμερα είναι αστικά. Η δε οικονομική κρίση που βιώνουμε, πρωτίστως, οφείλεται στον οικονομικό έκλητο βίο των νεοελλήνων, καίτοι ο Αρχαίος πρόγονος μας φιλόσοφος Πλούταρχος από το 120 π.Χ, μας προειδοποιούσε:
«Το δανείζεσθε της εσχάτης αφροσύνης και μαλακίας εστίν». Αυτά.
