Παρουσιάζουμε μια εντελώς άγνωστη, ωστόσο διάσημη παγκόσμια ιστορία, από τις τραγικότερες με πρωταγωνίστρια την Κάρπαθο, που προσδιορίζει διαφορετικά την χρονική στιγμή των γεγονότων!
Ποιος είναι εκείνος που δε γνωρίζει την ιστορία του Στάθη Χατζή; Του βουτηχτή που τον Ιούλιο του 1913 κατάφερε να δέσει την άγκυρα του θωρηκτού REGINA MARGHERITA από πολύ μεγάλο βάθος.
του Μανώλη Δημελλά
Στην διάρκεια των καταδύσεων του, ο Συμιακός σφουγγαράς, πραγματοποίησε τουλάχιστον 16 βουτιές σε βάθη ρεκόρ μεγαλύτερα των 50 μέτρων και χρειάστηκε να ξεπεράσει τα 80 μέτρα όπως έλεγε ο ίδιος.
Ωστόσο υπάρχει μια τραγική ιστορία πίσω από τον απίστευτο άθλο του δύτη-θρύλου που σήμερα και για πρώτη φορά φέρνουν στο φως τα Καρπαθιακά Νέα.
Η σιδερένια καδένα της άγκυρας κόπηκε και για αυτό το λόγο η άγκυρα χάθηκε στον βυθό του κόλπου των Πηγαδίων Καρπάθου. Αυτή λοιπόν η καδένα παρέσυρε μαζί της στο θάνατο τον κυβερνήτη του πλοίου. Παράλληλα τραυμάτισε 5 ναυτικούς.
Ο κυβερνήτης του πλοίου που σκοτώθηκε επι τόπου ήταν ο Vincenzo Proli, ενώ τραυματίστηκε ο ανθυπολοχαγός Meloni, ο καραβομαραγκός Francesco Manfredonia, σοβαρότερα ο βαρκάρης
Francesco Luporini και ελαφρότερα οι ναύτες Vincenzo Scotto και Carlo Moreschi.
Ο κάπτεν Vicenzo Proli γεννήθηκε στις 7 Μαρτίου 1869 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, το 1884 μπήκε στο Ναυτικό και έπειτα από 17 χρόνια υπηρεσία, στις 5 Μαρτίου 1913, ορίστηκε διοικητής του REGINA MARGHERITA.
Στις επίσημες δημοσιεύσεις της εποχής ο άτυχος Proli αναφέρεται ως ένας διακεκριμένος αξιωματικός της Regia Marina χωρίς να δίνουν άλλα στοιχεία για τη ζωή του.
Ακόμη μια ενδιαφέρουσα πληροφορία, που συλλέγουμε από τα άγνωστα μέχρι σήμερα στοιχεία που έφερε στο φως ο ακούραστος Καρπάθιος συλλέκτης Ιωάννης Βασιλάκης, είναι ο γρίφος με την ημερομηνία που συνέβη το δυστύχημα και έγινε το παγκόσμιο ρεκόρ του Στάθη Χατζή.
Ενώ μέχρι σήμερα γνωρίζαμε ότι στις 16 Ιουλίου 1913 ο Συμιακός βουτηχτής έπεσε στα 77 μέτρα κάτω από την επιφάνεια θάλασσα, για να δέσει τη χαμένη άγκυρα του πλοίου, με τα νέα δεδομένα φαίνεται ότι το δυστύχημα συνέβη 10 μέρες αργότερα, δηλαδή στις 23 Ιουλίου 1913 στις 19.00 έσπασε η καδένα του REGINA MARGHERITA και τρεις ημέρες μετά, 26 Ιουλίου 1913, το πλοίο έφτασε στη Ρόδο όπου έθαψαν με τιμές τον καπετάνιο Vincenzo Proli.
Αναφέρεται ότι ο Συμιακός βουτηχτής έκανε αρχικά μία δοκιμαστική κατάδυση στα 63 μέτρα, με τη βοήθεια της πέτρας βάρους 15 κιλών (καμπανελόπετρα ή σκανταλόπετρα). Ο Χατζής έφτασε σε βάθος 77 μέτρων και κράτησε την αναπνοή του για 3 λεπτά και 58 δευτερόλεπτα, εντόπισε την άγκυρα και την έδεσε σε ένα συρματόσκοινο και έτσι την τράβηξαν στο θωρηκτό. Το στοιχείο που βεβαιώνει τις βουτιές του Στάθη Χατζή είναι το επίσημο ημερολόγιο του γιατρού του πλοίου Giuseppe Musengo.
“Είμαι ο γιατρός Giuseppe Musengo στο REGINA MARGHERITA. Εκείνη την εποχή ασχολούμαστε με τις επιχειρήσεις προστασίας και επιτήρησης του τμήματος της θάλασσας που μόλις κατακτήθηκε στον πόλεμο με τους Τούρκους. Το θωρηκτό ήταν η ναυαρχίδα του βασιλικού ναυτικού: σχεδιάστηκε από τον Υπουργό.
Ο ίδιος ο Μπριν, ζυγίζοντας σχεδόν 15 χιλιάδες τόνους, ήταν η πιο σημαντική εκτόξευση του ένδοξου οπλοστασίου της La Spezia μου [..] Εκείνη την ημέρα, 16 Ιουλίου, αργά το απόγευμα, μετά από σχεδόν μια εβδομάδα στη θάλασσα, προσπαθούσαμε να αγκυροβολήσουμε στην Κάρπαθο, κοντά στη Ρόδο, στον κόλπο των Πηγαδίων. Λάβαμε αναφορές για βάθος 30 μέτρων. Βιαστικές και λανθασμένες αναφορές. Στην πραγματικότητα, καταλάβαμε αργότερα, η πλώρη του θωρηκτού βρισκόταν ακριβώς στο σκαλοπάτι μιας τρύπας εκατοντάδων μέτρων Ξεκίνησαν οι επιχειρήσεις αγκυροβόλησης. Ήμουν σε μια καμπίνα δίπλα στην εξέδρα και άκουσα τον Υπαρχηγό Φέρι να φωνάζει δυνατά: «Δέκα μέτρα και δεν θα αγγίξει. Είκοσι μέτρα και δεν αγγίζει. Τριάντα μέτρα και… δεν αγγίζει!”. Το τσοκ δεν μπορούσε να κάνει τίποτα. Ένα χτύπημα, ένα κολασμένο τρακάρισμα και πολλές κραυγές. Η άγκυρα, εντελώς ξετυλιγμένη χωρίς να φτάσει στον πάτο, τέντωσε την αλυσίδα που δημιούργησε μια βίαιη ανάκρουση και έσκισε το χερούλι. Ανέβηκα αμέσως, ακριβώς στην ώρα για να δω τους τελευταίους κρίκους της αλυσίδας να βουτούν ουρλιάζοντας στη θάλασσα πριν εναποθέσει εκείνη την καταραμένη άγκυρα ποιος ξέρει πού. Στο κατάστρωμα υπήρχαν πολλά σώματα στο έδαφος, κι εγώ μαζί και με άλλους ναύτες τρέξαμε αμέσως να τους βοηθήσουμε. Ήταν τρομερό είχε τραυματίσει μια ντουζίνα ναυτικούς, μόνο δύο σοβαρά.
Ένας αξιωματικός ήταν ξαπλωμένος ανάσκελα. Ήταν ο δεύτερος στην εξουσία, ο Proli πέθανε ακαριαία. Αμέσως στείλαμε δύτες να ερευνήσουν για την άγκυρα, αλλά δεν μπόρεσαν να μας πουν τίποτα. Ο διοικητής, πολύ εκνευρισμένος, απηύθυνε έκκληση και στους κατοίκους του νησιού, μέσα σε κλίμα γενικής ανησυχίας και αμηχανίας.
Την επόμενη μέρα εμφανίστηκε πρώτος ένας αστείος τύπος, ένας μουστακαλής ψαράς από ένα κοντινό νησί, ντυμένος με λευκό πουκάμισο και παντελόνι. Είπε ότι το όνομά του ήταν Γεώργιος Χατζηστάθης. Μόλις τον είδε, ο διοικητής θέλησε να τον διώξει αμέσως, αλλά λόγω της κρίσιμης κατάστασης, έλεγξε τον εαυτό του και μου τον έστειλε πάντως να τον δω. Βρήκα ανάμεσα στα χαρτιά μου την έκθεση που έγραψα εκείνη την ημέρα:
«Ο Γεώργιος Χατζηστάθης, καταγόμενος από τη Σύμη, σφουγγαράς, 35 ετών, είναι παντρεμένος με 4 παιδιά, υγιής. 1,70 μέτρα ύψος, βάρος 65 κιλά, περίμετρος στήθους 0,92, το αντίστοιχο είναι 0,98 στη μέγιστη έμπνευση και 0,90 μέγιστη εκπνοή. Καστανού χρώματος μάλλον λεπτός έχει κανονική μυϊκή ανάπτυξη. Από την εξέταση δείχνει σημαντικό πνευμονικό εμφύσημα, ωστόσο το πάνω μέρος του θώρακα δεν έχει πάρει ακόμη σημαντικές διαστάσεις παρόλο που είναι κάπως κυρτό και άκαμπτο. Καρδιά Οι ήχοι γίνονται αντιληπτοί απόμακροι, αλλά κανονικοί. Παλμός 80 έως 90, αναπνευστική δράση 20 έως 22. Τίποτα μη φυσιολογικό στο νευρικό σύστημα ή στην κόρη του ματιού. Η ακουστική λειτουργία μειωμένη, λόγω της απόλυτης έλλειψης μεμβρανών του τυμπάνου, υπολείμματα του Άλλο. Δεν έχει υποφέρει από καμία ασθένεια (εκτός από ένα οπισθοδρομικό τράχωμα μετά από εγχείρηση). Αναφέρει μόνο πόνο στη σπονδυλική στήλη, και το αντέχει με δυσαρέσκεια. Προσκλήθηκε να κρατήσει την αναπνοή του στο συνηθισμένο περιβάλλον, αντίθετος κατ’ αρχήν, λέγοντας ότι το πείραμα δεν θα μπορούσε να έχει αξία γιατί αντιστάθηκε πολύ περισσότερο υποβρύχια. Τελικά υποβλήθηκε και αποδείχθηκε ότι η χωρητικότητά του υπό αυτές τις συνθήκες δεν έφτανε τα 40 δευτερόλεπτα».
Εν ολίγοις, κατά τη γνώμη μου, είχε μια απολύτως ακατάλληλη σωματική διάπλαση, όχι μόνο για να αντιμετωπίσει ένα τέτοιο εγχείρημα, αλλά για κάθε είδους διαρκή αναπνευστική προσπάθεια. Κούνησα το κεφάλι μου σε κάθε μέτρηση, αλλά ήταν πεπεισμένος ότι μπορούσα. είπε ότι το είχε κάνει κι άλλες φορές και έκανε βουτιές από μικρός, επανέλαβε ήρεμα «τα καταφέρνω», «μπορώ να το κάνω». Είπε ότι μπορούσε να φτάσει τα εκατό μέτρα ή να είναι κάτω από το νερό για έως και επτά λεπτά. Σε αντάλλαγμα για τη δουλειά ζήτησε μόνο εκρηκτικά και άδεια να ψαρεύει με δυναμίτη. Κανείς στο πλοίο δεν τον πίστεψε και ήθελαν να ψάξουν για κάποιον πιο έγκυρο. Ήμουν δύσπιστος, αλλά με είχε ιντριγκάρει. Ωστόσο, έπρεπε να το δοκιμάσει και δεν είχε πολλά να χάσει. Είχε φέρει μαζί του μια επίπεδη και τετράγωνη πέτρα από σχιστόλιθο, βάρους περίπου δεκαπέντε κιλών, για να τη χρησιμοποιήσει ως πηδάλιο, δεμένη σε ένα σχοινί ελεγχόμενο από την επιφάνεια. Ήθελα να παρακολουθήσω στενά τις επιχειρήσεις και επέμενα με τον διοικητή, με τη δικαιολογία ότι μπορώ να παράσχω άμεση βοήθεια σε περίπτωση ανάγκης. Στην εκκίνηση ήμασταν εγώ, αυτός, ο μεταφραστής, δύο βοηθοί και ένας νεαρός δημοσιογράφος από την Μπιέλα, κάποιος Πότζο (που, έμαθα αργότερα, ασχολήθηκε με το ποδόσφαιρο). Η θάλασσα ήταν ήρεμη και ο ήλιος καυτός.
Ο Γεώργιος γδύθηκε, αρνήθηκε τη μάσκα και τα πτερύγια του, ξέπλυνε το στόμα και τα χέρια του με θαλασσινό νερό, πήρε μια μεγάλη ανάσα και βούτηξε, μόνο με την άσπρη του πέτρα, προς την άβυσσο.
Στην πρώτη βουτιά, κράτησε πάνω από ενάμιση λεπτό, έφτασε τα 45 μέτρα. Για μένα ήταν ήδη ένα θαύμα. Ξαναβγήκε στην επιφάνεια, πέταξε το νερό από τα αυτιά και τη μύτη του, πήρε τρεις βαθιές ανάσες και αμέσως ξαναρίχτηκε στην κατάδυση. Εκείνη τη μέρα έκανε άλλα πέντε βουτιές, αυξανόμενης διάρκειας, μέχρι να φτάσει τα 60 μέτρα. Ήταν κουρασμένος, αλλά όχι κουρασμένος, κατάφερε να ανέβει μόνος του στη βάρκα και είχε πολύ κανονικό καρδιακό παλμό αμέσως μετά την αποβίβαση. Έμεινα έκπληκτος και του συμβούλεψα να αναβάλει για την επόμενη μέρα. Η έκπληξη απλώθηκε αμέσως στο πλοίο και στα βραδινά φαγητά δεν γινόταν λόγος για τίποτα άλλο εκτός από το ελληνικό «φαινόμενο».
Το επόμενο πρωί κατέβηκε πάλι, και αυτή τη φορά ήρθε να δει την αλυσίδα: μας εξήγησε ότι ήταν ακόμα πιο χαμηλά, σε ένα λασπωμένο και απότομα επικλινές έδαφος. Στη δεύτερη προσπάθεια σχεδόν κατάφερε να βάλει ένα άγκιστρο αγκίστρωσης στη λαβή, αλλά γλίστρησε στη λάσπη και η πέτρα τον έσυρε σε βάθος μεγαλύτερο από 80 μέτρα. Ακούγοντας το δυνατό τράβηγμα, άρχισα κι εγώ να τραβάω σαν τρελός για να το ανακτήσω. Μόλις βγήκε στην επιφάνεια, δεν ήθελε να ακούσει κανέναν λόγο και αμέσως βούτηξε πίσω: αυτός ο τρελός κατάφερε έτσι να φτιάξει το πρώτο γάντζο. Την τρίτη μέρα, μετά από επτά καταδύσεις, περίπου 70 μέτρα, ο Γεώργιος Χατζηστάθης κατάφερε τελικά, μετά από άπειρο χρόνο 3 λεπτών και 35 δευτερολέπτων, να αγκιστρώσει ένα χαλύβδινο καλώδιο σε μια κεντρική μονάδα. Δεν πίστευα στα μάτια μου: εκείνο το κακοποιημένο ανθρωπάκι, που έμοιαζε με διπλάσια ηλικία, με τρυπημένο πνεύμονα, σκισμένα τύμπανα και που δυσκολευόταν να κρατήσει την αναπνοή του για τριάντα δευτερόλεπτα σε εξωτερικό χώρο, είχε μόλις κατέβει γυμνό στα 77 μέτρα βαθιά για να δέσει ένα ατσάλινο καλώδιο! Δεν είχα δει ή ακούσει ποτέ κάτι παρόμοιο, ήμουν σίγουρος ότι ένας άνθρωπος, σε αυτά τα βάθη, θα είχε πεθάνει από έκρηξη. Από εκεί και πέρα, η ανάκαμψη ήταν εύκολη. Πίσω στο θωρηκτό, επέμενα να τον κρατήσω, να τον μελετήσω και να καταλάβω πώς επέζησε από μια τέτοια προσπάθεια. Προφανώς έπρεπε να μπορεί να περάσει το οξυγόνο διαλυμένο στο νερό μέσω του δέρματός του, με πίεση ή κάτι τέτοιο.
Αλλά δεν υπήρχε τρόπος: ήθελε να φύγει γρήγορα, αγνοώντας απολύτως το κατόρθωμα που μόλις είχε καταφέρει, να επιστρέψει γρήγορα στη Σύμη, γιατί η τριήμερη απουσία του στοίχισε ακριβά. Ακόμη και ο διοικητής ήθελε να κλείσει γρήγορα αυτό το οδυνηρό θέμα: τον συνεχάρη ψυχρά, υπέγραψε την άδεια τον συνεχάρη ψυχρά, υπέγραψε την άδεια και τον απέλυσε. Μόλις είχα χρόνο να τον βγάλω φωτογραφία, πριν τον δω να επιστρέφει στο σκάφος του, σφυρίζοντας, φορτωμένος με δυναμίτη.»
(πηγή: libreriainternazionaleilmare.blogspot.com)
Η βύθιση και το οριστικό τέλος του θωρηκτού REGINA MARGHERITA
Στις 11 Δεκεμβρίου 1916, κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας και μετά από πρόσκρουση σε δύο νάρκες αργά τη νύχτα, το θωρηκτό που έμελε να συνδεθεί μοιραία με την Κάρπαθο, βυθίστηκε στον κόλπο της Αυλώνας. Η βύθιση, στην οποία έχασαν τη ζωή τους 671 άνδρες, είχε σημαντικές συνέπειες στη στρατηγική συμπεριφοράς στον ναυτικό πόλεμο. Μια εκδοχή αναφέρει ότι πρόκειται για τυχαία πρόσκρουση σε νάρκες του αμυντικού φράγματος, ενώ το Αυστροουγγρικό Ναυτικό απέδωσε τη βύθιση σε ένα υποβρύχιο ναρκοθέτη του γερμανικού ναυτικού.
Μόλις 5 λεπτά μετά τις εκρήξεις, το πλοίο βυθίστηκε από την πλώρη, οδηγώντας τον καπετάνιο και 614 μέλη του πληρώματος στον βυθό της θάλασσας. Μαζί τους και ο στρατηγός Baldini, διοικητής του ιταλικού εκστρατευτικού σώματος στην Αλβανία που επέστρεφε στην Ιταλία. Μόνο 18 αξιωματικοί και 257 ναύτες επέζησαν, οι οποίοι διασώθηκαν από άλλα πλοία.
Και για να μην ξεχνάμε την ιστορία, ο Κ.Ο.Π.Α.Π. Δήμου Καρπάθου, με την συνεργασία του Skandalopetra World Club.com, τον Σύλλογο Ελεύθερης Κατάδυσης Θεσσαλονίκης, το Apnea School of Thessaloniki και το Καταδυτικό Κέντρο Καρπάθου, διοργάνωσαν το Skandalopetra Inter Games, απο τις 16 εως τις 19 Ιουλιου 2016!
Μανώλης Δημελλάς
18.6.2023
Καρπαθιακά Νέα
