γράφει ο Μανώλης Δημελλάς
Οι Καρπάθιους εργάτες ήταν από τους πρώτους που σήκωσαν ανάστημα και διαδήλωσαν την αντίθεση τους για την κατάληψη της Δωδεκανήσου από τους Ιταλούς. Το νησί, η Κάρπαθος, ήταν για αυτούς απόλυτη προτεραιότητα, πάνω ακόμη και από τα εργασιακά δικαιώματα τους που εκείνη την εποχή ήταν σχεδόν ανύπαρκτα.
Πρώτοι στους αγώνες για την απελευθέρωση των νησιών, παρόντες στο Σύνταγμα Δωδεκανησίων και αρκετοί από αυτούς διάλεξαν το βουνό με τον ΕΛΑΣ δίνοντας τη ζωή, το αίμα και τα χρόνια τους στις εξορίες, δίχως να προδώσουν τις αξίες τους, ούτε να απαιτήσουν μια τιμή, η έστω να ζητήσουν μια αναγνώριση.
Αξίζει να θυμηθούμε με πιο τρόπο διεκδίκησαν και πέτυχαν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και ασφάλιση στο ΙΚΑ.
Ήταν 1η Ιούνη του 1965 όταν 28 καρπάθιοι τεχνίτες, αντιπρόσωποι πέντε μεγάλων επαγγελματικών κλάδων, κτίστες, λατόμοι, πλακάδες, ξενοδοχοϋπάλληλοι και συνταξιούχοι πήραν μια μεγάλη απόφαση.
Θα διεκδικούσαν την ίδρυση παραρτήματος του ΙΚΑ στην Κάρπαθο.Ήταν μια πρωτοπόρα προσπάθεια, που ήθελε να βάλει τέλος στα ανασφάλιστα εποχιακά επαγγέλματα και στην μόνιμη απαξίωση των νησιών της άγονης γραμμής.
Η λειτουργία του ΙΚΑ άρχισε από την 1.1.1937, αλλά η χορήγηση παροχών ρυθμίστηκε το 1951 με τον Αναγκαστικό Νόμο 1846/51, ο οποίος με τις διαδοχικές του τροποποιήσεις συνθέτει και το ισχύον θεσμικό πλαίσιο του φορέα.
Οι Καρπάθιοι έπαιξαν το δυνατό χαρτί τους, αφού πρόκειται για μια από τις πιο ισχυρές κοινότητες μαστόρων πέτρας. Από την εξόρυξη, μέχρι και το τελικό φινίρισμα ενός οικοδομικού έργου, οι Καρπάθιοι βρέθηκαν παντού και έπαιρναν ενεργά μέρος σε όλα τα μεγάλα έργα που χτίστηκαν στη χώρα από τα μέσα του 19ου αιώνα.
Η πρώτη επιστολή έφτασε στον δικηγόρο και υπουργό εργασίας Γ. Μπακατσέλο (1906-1992) το καλοκαίρι του 1965.
Ακολουθεί μια θερμή χρονιά για την επιτροπή του αγώνα. Η τριμελής επιτροπή, αποτελούμενη από τους Γιώργο Ι. Σακελλάκη, Μιχάλη Ι. Γιαννάκη και Κώστα Κατωγυρίτη, έκαναν γνωστό σε όλο τον κόσμο το χρόνιο αίτημα των ανασφάλιστων Καρπάθιων. Αρωγός στην προσπάθεια ο Ροδίτης βουλευτής της Ένωσης Κέντρου αλλά και πρόεδρος Εργατικού Κέντρου Ρόδου, Γιώργος Λαμπριανός (1916-1999).
Την όλη κίνηση ενστερνίστηκαν και στήριξαν ο πρόεδρος Απανταχού Καρπαθίων, Μανώλης Οικονομίδης, καθώς και οι εφημερίδες “Καρπαθιακή” του Γιώργου Γεωργίου και τα “Καρπαθιακά νέα” του ιατρού Λυτού.
Ένα χρόνο αργότερα, στις 29 Ιουνίου 1966, η διεύθυνση του ΙΚΑ αποδέχθηκε το αίτημα, και άνοιξε υποκατάστημα στην Κάρπαθο, ωστόσο θα εξυπηρετούσε μονάχα την πρωτεύουσα του νησιού, την Όλυμπο και το Απέρι. Τα υπόλοιπα χωριά δεν ήταν στον σχεδιασμό και περισσότερο από μια δεκαετία θα έμεναν απέξω!
Σημαντικότερος παράγοντας στην θετική γνωμοδότηση ήταν ο ιστορικός ρόλος των καρπαθίων πρωτομαστόρων και μαστόρων στην ανοικοδόμηση του συνόλου της χώρας.
Πρόκειται για σπουδαίους λαϊκούς τεχνίτες, που ξεκινούσαν από το νησί και όργωναν τον πλανήτη. Είναι γνωστές οι παροικίες τέτοιων εργατών σε ξένες πατρίδες, όπως στην Περσία, την Αβησσυνία, το Μαρόκο και το Σουδάν. Αλλά και μέσα στην Ελλάδα, από τα χέρια των καρπάθιων, έχουν περάσει και έχουν γεννηθεί μερικά από τα μεγαλύτερα έργα που έγιναν από την ίδρυση του Ελληνικού κράτους.
Μικρές ομάδες από μαστόρους, βοηθούς και διάφορους άλλους τεχνίτες, τις πιο πολλές φορές λαθραίοι, αφού μέχρι το 1912 ήταν υπήκοοι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, αλλά και στη συνέχεια και για 32 χρόνια, κυκλοφορούσαν με Ιταλικές ταυτότητες.
Ξεκινούσαν από το νησί συνήθως την Άνοιξη και σε μπουλούκια, ενώ η φήμη τους ταξίδευε πιο γρήγορα και έφτανε πολύ πριν από αυτούς σε όλη τη χώρα. Γνώριζαν τη ψυχή της πέτρας, ήξεραν που θα τη κόψουν για να μην πονέσει και πως θα τις ενώσουν, για να χτίσουν και να αφήσουν πίσω αθάνατα έργα. Οι αυτοδίδακτοι Καρπάθιοι αρχιτέκτονες μετρούσαν με το μάτι, έκοβαν με το χέρι και μπόρεσαν να κατασκευάσουν σπίτια, γεφύρια, σχολειά, εκκλησιές, αλλά και οτιδήποτε είχε πρώτο συστατικό την πέτρα.
Από την ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης μετά την καταστροφή από τη μεγάλη φωτιά του 1917, αλλά και το μνημείο του Άγνωστου στρατιώτη στην Αθήνα το 1930, μέχρι τα έργα στο φράγμα του Λάδωνα, αλλά και τους σεισμούς στο Βόλο το 1955.
Αναλάμβαναν το χτίσιμο από την εξόρυξη των υλικών, μέσα από τη γη, μέχρι την τελική ολοκλήρωση του. Όσο κοινότυπο κι αν ακουστεί: “Οι Καρπάθιοι έχτισαν ολάκερο το κόσμο”!
Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε μια σπουδαία οικογένεια μαστόρων, την οικογένεια του Μιχελή, που έφυγαν από την Κάρπαθο βιαστικά αφού σύμφωνα με τον απόγονο Π. Βασιλείου, κάποιος Μιχελής σκότωσε έναν Τούρκο και φοβούμενος αντίποινα, πήρε την οικογένεια του και διέφυγε στη Μήλο. Εκεί μάλιστα, γεννήθηκε κι ένας γιος του.
Τελικά βρέθηκαν στην Ύδρα ή και στις Σπέτσες, για να εργασθούν στην ναυπήγηση πλοίων στα εκεί ναυπηγεία.
Όσον αφορά το έργο τους, η παράδοση μας πληροφορεί ότι έκτισαν εκκλησίες, σπίτια, γεφύρια, ελαιοτριβεία και υδρόμυλους και ότι κατασκεύασαν ξυλόγλυπτα σε εκκλησίες.
Έργο των παλαιότερων μελών της οικογένειας έως αρχές του 20ου αιώνα είναι: Η Αγία τριάδα στην παραλία Κυπαρισσιού – καθώς και τα δύο γεφύρια στο κοιμητήριο και στο σχολείο. Έξι ελαιοτριβεία στο Κυπαρίσσι ( 3 στην παραλία και 3 στην μητρόπολη) το αυτοσχέδιο υδραγωγείο στην πάνωβρυση το 1868 – έξι υδρόμυλους, πολλά σπίτια και έργα ξυλουργικής πατώματα – κουφώματα κ.α.
Από την νεότερη γενιά ο Σπύρος Βασιλείου (1898-1978) κατασκεύασε τον ιερό ναό Τριών Ιεραρχών στον Χάρακα – Άγιο Κωνσταντίνο στην Γλυφάδα – επισκεύασε εκκλησίες στην Σαντορίνη στην Αγία Τριάδα στον Πειραιά κι έκαμε πολλά ακόμη έργα.
