του Μανώλη Δημελλά
Πρόκειται για τη δεύτερη αιματηρή εξέγερση στη συνδικαλιστική ιστορία της Ελλάδος, μετά τα δραματικά γεγονότα της απεργίας του Λαυρίου (1896). Από τις μέχρι σήμερα έρευνες αποδεικνύεται ότι συμμετείχαν και Καρπάθιοι εργάτες.
Τα γεγονότα της Σερίφου εκτυλίχθηκαν στην περιοχή Μέγα Λειβάδι στις 21 Αυγούστου 1916.
Σύμφωνα με καταγραφές του Γιώργου Σακελλάκη, εκείνη την εποχή Καρπάθιοι μιναδόροι στη Σέριφο ήταν οι, Μιχαήλ Εμμ. Γιαννάκης (1847-1933), Νικόλαος Παχουλάκης, Νικόλαος Αντωνίου Σκανδάλιος.
Ξεχωριστή και ίσως η πιο ενδιαφέρουσα και αινιγματική περίπτωση κάποιου Πρωτόπαπα που σκοτώθηκε στην εξέγερση. Πρόκειται για όνομα που δεν είναι Σερφιώτικο, ούτε και υπάρχει σήμερα στη Σέριφο.
Ο ερευνητής Θοδωρής Γ. Λιβάνιος, έχοντας μοιρασμένη καταγωγή ανάμεσα στη Σέριφο και την Κάρπαθο, καταγράφει ονόματα αρκετών Καρπάθιων μαστόρων πέτρας που δούλεψαν στα έργα της Σερίφου:
Βιτωρούλης, Παχούλης, Μιχάλης Μπρας, Βασιλειάδης, καθώς και το όνομα Διακομηνάς. Από αυτούς στη Σέριφο εξακολουθούν να υπάρχουν απόγονοι των Μπρά, Παχούλη και του Διακομηνά.
Από τις συμπλοκές του 1916 θα μετρήσουμε συνολικά 9 νεκρούς. Από αυτούς 5 ήταν εργάτες και 4 άνδρες της Αστυνομίας, επίσης 38 εργάτες και αρκετοί αστυνόμοι καταλήγουν βαριά τραυματισμένοι στα νοσοκομεία του Πειραιά και της Αθήνας.
Πρωτεργάτης της εξέγερσης των μεταλλωρύχων της Σερίφου, ήταν ο φωτισμένος συνδικαλιστής Κωνσταντίνος Σπέρας, οποίος τους οργάνωσε σε σωματείο τον Ιούλιο του 1916.
Τελικά στις 25 Νοεμβρίου 1917, υπεγράφη συμφωνία για αύξηση 10% των ημερομισθίων μεταξύ εργατών και εργοδοσίας, από τον αντιπρόσωπο τής εταιρείας Κλ. Ι. Ξάννου, με διαιτητή το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, όμως στην πράξη έγινε κουρέλι.
Στις οικογένειες των δολοφονηθέντων εργατών μεταλλωρύχων δόθηκε βοήθημα 20-25 δραχμών μόνο για δύο χρόνια, «με την υποχρέωσιν τών εργατών, όπως μη δημιουργήσουν εις την Εταιρείαν, έτερόν τι ζήτημα ή αίτημα».
Τα ονόματα των δολοφονημένων εργατών είναι: Θεμιστοκλής Κουζούπης, Μιχάλης Ζωϊλης, Μιχάλης Μητροφάνης, ένας άγνωστος που κατέληξε στο νοσοκομείο πιθανόν ο Ανδρέας Γαλανός (εκτίμηση του ερευνητή Θοδωρή Γ. Λιβάνιου) και πέμπτος νεκρός ήταν Πρωτόπαπας. Για αυτόν υπάρχουν ενδείξεις ότι πρόκειται για μετανάστη από την Κάρπαθο. Λίγα χρόνια νωρίτερα, το 1912, με αυτό το όνομα, Πρωτόπαπας, συναντάμε έναν ερυθροχίτωνα Καρπάθιο να πολεμά εθελοντής στη μάχη του Δρίσκου μαζί με τον γιατρό Βέργη και τον λατόμο Αντώνη Σκορδαρά!
Η ιστορία των μεταλλείων ξεκινά το 1861 όπου και ξεκινά η προσπάθεια εκμετάλλευσης των πετρωμάτων, όμως η συστηματική προσπάθεια ξεκινά με τον Αιμίλιο Γρώμμαν, έναν Γερμανό τυχοδιώκτη μεταλλειολόγο που ανέλαβε την διεύθυνση της εταιρίας και αντιμετώπισε με εξαιρετική βαρβαρότητα τους εργάτες.
Ο γιος του, Γεώργιος Γρώμμαν, συνέχισε την επιχείρηση το 1906 με πολύ πιο αυταρχική διαχείριση από του πατέρα του, η δουλειά ήταν απάνθρωπα σκληρή που ξεπερνούσε το δωδεκάωρο, τα μεροκάματα ήταν της πείνας, ενώ δεν υπήρχαν μέτρα ασφαλείας κι όλα αυτά με βοηθούς διάφορους ντόπιους και ξένους έμπιστους μαγκουροφόρους και το ελληνικό κράτος να κάνει τα στραβά μάτια και να δικαιολογεί κάθε πράξη του.
Το μετάλλευμα, που χρησιμοποιούσαν κυρίως οι βιομηχανίες όπλων της Γερμανίας, το κουβαλούσαν με κάρα και το έσερναν με τα χέρια στις σκάλες φορτώσεως που ήταν ξύλινες, στη συνέχεια έφεραν ειδικούς τεχνίτες από την Κάρπαθο και έκτισαν με πέτρα τις σκάλες τις εκφορτώσεως στις περιοχές Κουτάλα, Χάλαρα, Μεγάλο Λειβάδι και τα βίτζια.
Τα μεταλλεία της Σερίφου λειτούργησαν μέχρι το 1964, όσο για τους κληρονόμους του Γρώμμαν, αυτοί βρήκαν μετάλλευμα στη Νότιο Αφρική και τα εγκατέλειψαν.
Εκατοντάδες είναι οι νεκροί από εργατικά ατυχήματα, που εξακολουθούν να στοιχειώνουν τις στοές της Σερίφου.
Η έρευνα για τους Καρπάθιους εργάτες βρίσκεται σε εξέλιξη, αναζητούνται συγγενείς, απόγονοι, που ίσως γνωρίζουν κάτι από τις οικογενειακές ιστορίες και θα ήθελαν να καταγραφούν.
