Της Δημοσιογράφου – Λαογράφου Κατερίνας Μαρινάκη
Στις Πυλές Καρπάθου, το μικρότερο πληθυσμιακά, από τα χωριά του νησιού, φιλοξενήθηκε το πρόγραμμα της 6ης και προτελευταίας ημέρας του προγράμματος Συνεδριακών Εισηγήσεων Λαογραφίας του Ινστιτούτου Λαϊκού Πολιτισμού Καρπάθου.
Κτισμένο στη δυτική πλευρά του νησιού, το χωριό και τα αμφιθεατρικά τοποθετημένα σπίτια του, απολαμβάνουν την πανοραμική θέα του Καρπάθιου πελάγους, όπου κυριαρχεί η πέτρινη φιγούρα της γειτονικής Ηρωικής Νήσου Κάσου, με τα βουνά της Σητείας να αχνοφαίνονται στο βάθος του ορίζοντα. Το ηλιοβασίλεμα από εδώ είναι πραγματικά αξέχαστο, όπως και τα γραφικά δρομάκια του χωριού, που οριοθετούνται από τις λουλουδιασμένες αυλές, ενώ πνιγμένη στο πράσινο των πολλών περιβολιών είναι και η γύρω από τις Πυλές περιοχή.
Σχετικά με την ονομασία τους υπάρχουν διάφορες εκδοχές, μεταξύ των οποίων η υπόθεση ότι υπήρχαν κάποιες πύλες -πόρτες- ή το χωριό αποτελούσε πύλη -πέρασμα, είσοδο-, που ένωνε τα χωριά της Βόρειας με τη Νότια Κάρπαθο. Επιπλέον, υπήρχε -και υπάρχει- πολύς πηλός, αλλά και σπηλιές, από τα οποία επίσης μπορεί να ονοματοδοτήθηκε.
Οι Πυλές, φημισμένες για τους πολλούς και καλούς Δασκάλους που γέννησαν, πήραν την επωνυμία “το χωριό των Δασκάλων”.
Το 1908, με έξοδα της Εκκλησιαστικής Επιτροπής, αγοράζεται και το 1925 ανοικοδομείται εκ θεμελίων το σχολικό κτήριο, στο οποίο στεγάζεται το τριθέσιο στην αρχή, διθέσιο μετά και τελικά μονοθέσιο Δημοτικό Σχολείο.
Το 1985 κτίστηκε το νέο σχολικό κτήριο, σε ιδιόκτητο κοινοτικό οικόπεδο, στην άκρη του χωριού, ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό κέντρο, άριστα εξοπλισμένο με όλα τα σύγχρονα ηλεκτρονικά εκπαιδευτικά μέσα.
Αμέσως μετά την άφιξη στις Πυλές όλων των συμμετεχόντων στο Πρόγραμμα, Καθηγητών και Φοιτητών, είχαμε την ευκαιρία να πραγματοποιήσουμε Επιτόπια έρευνα στο Υπαίθριο Αγροτικό Μουσείο Πυλών και στον καλοδιατηρημένο Ανεμόμυλο στην κορυφή υψώματος με πανοραμική θέα.
Η άκρως εμπεριστατωμένη ξενάγηση έγινε από τον Γιάννη Λαχανά, Γεωπόνο του Δήμου Καρπάθου, σε συντονισμό των Καθηγητών Βασιλική Χρυσανθοπούλου – Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κοινωνικής Λαογραφίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και Αθηνά Μαχά – Επίκουρη Καθηγήτρια Λαογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.
Το Υπαίθριο Αγροτικό Μουσείο Πυλών έχει σχεδιαστεί έτσι, ώστε να παρουσιάζει με όσο το δυνατόν πιο ρεαλιστικό τρόπο τη ζωή στην Κάρπαθο και φιλοξενεί μία αγροικία, με το πατητήρι, το αλώνι και τον φούρνο της, τον ανεμόμυλο που προαναφέραμε, καθώς και ένα μικρό αμφιθέατρο. Στον περιβάλλοντα χώρο έχουν φυτευτεί κλήματα και διάφορα οπωροφόρα δέντρα και ο επισκέπτης μπορεί να έρθει σε επαφή με την αγροτική ζωή του παρελθόντος στην Κάρπαθο, αλλά και τον κύκλο επεξεργασίας σημαντικών προϊόντων για το νησί, όπως τα δημητριακά και το κρασί.
Μετά από μία βόλτα στα δρομάκια του χωριού, κατά τη μαγευτική ώρα του ηλιοβασιλέματος, καταλήξαμε στο Εκκλησιαστικό Μέγαρο Πυλών, παραπλεύρως του Ενοριακού Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στο κέντρο του οικισμού. Ο Ομότιμος Καθηγητής Λαογραφίας του ΕΚΠΑ και Πρόεδρος/Διευθυντής της Διοικούσας Επιτροπής του Ινστιτούτου Λαϊκού Πολιτισμού Καρπάθου Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, άνοιξε με τον χαιρετισμό του το πρόγραμμα εργασιών της ημέρας τονίζοντας μεταξύ άλλων: “Είμαι ιδιαιτέρως ευτυχής που βρισκόμαστε στο χωριό του πατέρα Καλλίνικου, το έργο του οποίου εξακτινώνεται σε ολόκληρη την Κάρπαθο, είναι δε πρωτόγνωρο για τόπο τέτοιου μεγέθους. Του εύχομαι να ‘κριαρίσει’ τα χρόνια του -σαν τον Καθηγητή Κριαρά, που έφυγε απόλυτα διαυγής και παραγωγικός στα 106 του χρόνια-, εύχομαι δε, επίσης, να αξιωθεί να αναλάβει υψηλότερα εκκλησιαστικά αξιώματα”.
Ο Πανοσιολογιότατος Αρχιμανδρίτης Καλλίνικος Μαυρολέων, όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Καθηγητής Αλεξιάδης σε παλαιότερο άρθρο του στα “Καρπαθιακά Νέα”, είναι “μία πληθωρική και συγκροτημένη προσωπικότητα, που αναπτύσσει πολυποίκιλη και ζηλευτή δραστηριότητα στην κοινωνία της Καρπάθου και έξω από αυτή. Ακούραστος, οργανωτικός και δημιουργικός, διακρίνεται ιδιαίτερα για το εκκλησιαστικό και θρησκευτικό του έργο, γι’ αυτό άλλωστε επελέγη ως Καθηγούμενος της ιστορικής Ιεράς Μονής Αγίου Γεωργίου Βασσών Καρπάθου, η οποία είναι το μοναδικό μοναστήρι του νησιού και το Καθολικό της έχει χαρακτηριστεί από το 1950 ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο.
Ως εκπαιδευτικός, και για πολλά χρόνια Διδάσκαλος και Διευθυντής του Μονοθεσίου Δημοτικού Σχολείου Πυλών Καρπάθου, το οποίο καταργήθηκε απροσδόκητα από την Ελληνική Πολιτεία, άφησε εποχή. Είναι εκείνος που οργάνωσε, σε δύσκολα χρόνια, ένα Πρότυπο Ολοήμερο Δημοτικό Σχολείο σε μια μικρή κοινότητα, όπου ίδρυσε Μαθητικό Συνεταιρισμό με κύριο σκοπό την αυτοδιαχείριση του Σχολείου, εισήγαγε για πρώτη φορά στην Ελλάδα τη διδασκαλία των μαθημάτων με ηλεκτρονικούς υπολογιστές και εξέδιδε, με τη συνεργασία των μαθητών του, την τριμηνιαία εφημερίδα ‘Το χωριό μας… Οι Πυλές'”.
Ο Καθηγητής Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης ευχαρίστησε, επίσης, τον Γεωπόνο Γιάννη Λαχανά και όλους τους Συλλόγους, που φρόντισαν υποδειγματικά για τη φιλοξενία μας -αναφέρονται αναλυτικά στη συνέχεια- και παρουσίασε τους ομιλητές της βραδιάς.
Τον διαδέχθηκε στο βήμα ο πρώτος εξ αυτών, ο Μανόλης Βαρβούνης, Καθηγητής και Κοσμήτωρ της Σχολής Κλασσικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, ο οποίος μας εισήγαγε παραστατικά και τεκμηριωμένα στη “Θρησκευτική Λαογραφία” με το πρώτο μέρος να αφορά στον “Κύκλο του χρόνου”.
Ακολούθησε ο Διονύσιος Καλαμάκης, Καθηγητής Βυζαντινής Φιλολογίας και Κοσμήτορας του Τομέα Βυζαντινής Φιλολογίας και Λαογραφίας του ΕΚΠΑ, ο οποίος ανέπτυξε το ενδιαφέρον θέμα “Διδακτικές εφαρμογές: α. Καρπαθιακή Αγιολογία (λόγια παράδοση) β. Στρατιωτικοί άγιοι (δημώδης και λαϊκή παράδοση)”.
Ο Καθηγητής Καλαμάκης αναφέρθηκε επίσης στο βίο του Αγίου Ιωάννη του Καρπάθιου, που έζησε περίπου τον 7ο αιώνα μ.Χ. Σύντομη παρέμβαση έγινε στο σημείο αυτό από την Μπέρτου – Ηλία Ασήμω, της οποίας η Πτυχιακή για Master έχει τίτλο: “Ασκητική και Θεολογική αποτίμηση του έργου του Αγίου Ιωάννη του Καρπαθίου”.
Τέλος, η Αθηνά Μαχά – Επίκουρη Καθηγήτρια Λαογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, μας οδήγησε με τις ανεξάντλητες γνώσεις της στο θέμα “Η ‘ρητορική’ των τοπικών ενδυμασιών, στις ιματιοθήκες των Χορευτικών Συλλόγων”.
Αμέσως μετά την ολοκλήρωση των διαλέξεων-μεταπτυχιακών μαθημάτων, το λόγο έλαβε ο πατέρας Καλλίνικος, ο οποίος τόνισε ότι αποτελεί τιμή για το μικρότερο χωριό της Καρπάθου, το χωριό των Δασκάλων, να βρίσκονται εδώ τόσοι Καθηγητές.
Προσπαθούμε, υπογράμμισε, να ζήσουμε με Ομόνοια και Αγάπη στο χωριό μας. Ευχαρίστησε, βεβαίως, το Ινστιτούτο Λαϊκού Πολιτισμού Καρπάθου, του οποίου μέλος είναι από την αρχή της ιδρύσεώς του και εξήρε το έργο του, που είναι εξαιρετικό, με διαχρονικό στυλοβάτη τον Καθηγητή Αλεξιάδη. Τέλος, ο πατέρας Καλλίνικος παρουσίασε όλους τους Συλλόγους και τα Ιδρύματα του χωριού, με πλούσιο έργο, που είναι τα εξής:
– Ο Αθλητικός Σύλλογος “ΑΡΓΟΝΑΥΤΗΣ”
– Ο Σύλλογος Κυριών και Δεσποινίδων “Η ΠΡΟΟΔΟΣ”
– Ο Φιλανθρωπικός και Μορφωτικός Σύλλογος “Ο ΑΠΟΛΛΩΝ”
– Η Τοπική Επιτροπή του Κουσουρελακείου Ιδρύματος
– Ο Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων
– Ο Μαθητικός Συνεταιρισμός
– Ο Γεωργικός Συνεταιρισμός
Το δυσκολότερο έργο, φυσικά, επωμίστηκαν τα μέλη του Συλλόγου Κυριών και Δεσποινίδων -συνεπικουρούμενα από τα μέλη του Αθλητικού Συλλόγου και της Εκκλησιαστικής Επιτροπής-, που είχαν την ευθύνη προετοιμασίας τόσο του εξαιρετικού δείπνου, που έκλεισε την όμορφη βραδιά, όσο και του πλούσιου μπουφέ υποδοχής, με γλυκίσματα, καφέ και τσάι, κατά την άφιξή μας στο Εκκλησιαστικό Μέγαρο.
Στη συνέχεια υπήρξε ανταλλαγή δώρων ανάμεσα στον Πανοσιολογιότατο Αρχιμανδρίτη Καλλίνικο και τον εορτάζοντα εκείνη τη μέρα (11/11) Καθηγητή Μηνά Αλ. Αλεξιάδη, στον οποίο προσέφερε δώρο -εκ μέρους όλων των Φοιτητών- και η Κατερίνα Σχοινά, Υποψήφια Διδάκτωρ Λαογραφίας και Πρόεδρος του Συλλόγου Μεταπτυχιακών Φοιτητών και Υποψηφίων Διδακτόρων του Τμήματος Φιλολογίας ΕΚΠΑ.
14.11.2023
Καρπαθιακά Νέα
