Απόσπασμα από το ημερολόγιο Ιταλού ιερέα ο οποίος ήταν αυτόπτης μάρτυρας των δραματικών γεγονότων στην Κάρπαθο, τον Σεπτέμβριο 1943, το οποίο είναι μέρος του βιβλίου που συνέγραψε ο Καρπάθιος ιστορικός Μανώλης Κασσώτης με τον Χάρη Κουτελάκη:
«Τα Ντοκουμέντα Μιλούν για την Κάρπαθο στα Χρόνια του Πολέμου».
“….Είναι μια ντροπή, μια ατιμία που προστίθεται στις τόσες που διέπραξαν εκείνοι που είχαν την ευθύνη να εμψυχώσουν και να προτρέψουν τους ηρωικούς και υπερήφανους στρατιώτες μας στην επιτέλεση του υψίστου και ιερού καθήκοντός τους. Η Ρόδος πουλήθηκε (ήμαστε 35 χιλιάδες έναντι 6 χιλιάδων!!!). Η Κάρπαθος πουλήθηκε (ήμαστε 3000, τρεις χιλιάδες, έναντι 900, εννιακοσίων!!!) Τί άλλο μας μένει;
Να πέσετε στην θάλασσα! Να εξαφανιστείτε από το πρόσωπο της γης, ∆ιοικητές, που την ώρα της δράσης σας αιφνιδίασε ο εχθρός μπρος σε στρωμένα τραπέζια, ενώ οι στρατιώτες σας ζουν με ένα ξεροκόμματο ή μισή καραβάνα αρμυρό νερό! Σκεπάστε το πρόσωπό σας και κρύψτε την ντροπή σας! Οι νεκροί και οι τραυματίες σας φτύνουν στο πρόσωπο και σας έκριναν γι’ αυτό που είστε, όταν τη στιγμή που έπρεπε να σκεφτείτε και να υπερασπιστείτε την μακρινή γη της Πατρίδας, τις κτήσεις της στο Αιγαίο, επιτρέπετε στον εχθρό να σας αιφνιδιάζει και να σας αιχμαλωτίζει σε έναν οίκο ανοχής, στο καταμεσήμερο! Αυτό υποσχεθήκατε στον Βασιλιά και στην Πατρίδα την ημέρα της ορκωμοσίας σας; Αυτές είναι οι δραστηριότητες, στις οποίες έπρεπε να επιδοθείτε, φορώντας την στολή του ∆ιοικητή, επι- δεικνύοντας τον βαθμό σας;
Αναχώρηση
Απόψε, Παρασκευή 17 Σεπτεμβρίου, στις 4μμ. η ώρα, επιβιβάστηκαν σε δύο γερμανικά αρματαγωγά οι πρώτοι 700 άνδρες του Ι/9 τάγματος πεζικού με τους αξιωματικούς τους για να μεταφερθούν στην Κρήτη.
Σήμερα, Κυριακή 19 Σεπτεμβρίου, έφθασαν στα Πηγάδια, ένα ατμόπλοιο, δυο αρματαγωγά και μια εφεδρική μονάδα Γερμανών, για να επιβιβάσουν το υπόλοιπο από τους στρατιώτες μας και να μας μεταφέρουν στην Κρήτη. Στις 19 η ώρα, ενώ το Ι/31 τάγμα πεζικού πήγαινε προς το λιμάνι για να τακτοποιηθεί στο ατμόπλοιο, η 31 Ομάδα A.V., το ομώνυμο πυροβολικό Di Posizione και το 128ο Νοσοκομείο σταμάτησαν στο Κεφάλι, στο βάθος του όρμου, για να μπουν στα δύο αρματαγωγά που μεταφέρθηκαν εκεί εξαιτίας της θαλασσοταραχής που δεν τους επέτρεψε να δέσουν στην προβλήτα.
Ατύχημα
Στις 9μμ. άρχισαν οι επιβιβάσεις, όμως ένα αρματαγωγό, στο οποίο βρισκόμουν και εγώ, είχε προσαράξει και παρά τις προσπάθειες να ελευθερωθεί δεν κατέστη δυνατόν. Ένα ατύχημα επίσης, που συνέβη γύρω στα μεσάνυχτα, έκανε αδύνατη την αναχώρηση όλης της νηοπομπής, η οποία και αναβλήθηκε για την επόμενη νύχτα. Μείναμε έτσι στο πλοίο μέχρι το πρωί της 20ης Σεπτεμβρίου.
Στις 11:45 το πρωί, ζητήσαμε (ο λοχαγός Aru, o υπολοχαγός Poli, ο υπολοχαγός Mancuso, ένας άλλος, που το όνομά του μου διαφεύγει, και εγώ) να κατέβουμε για κάποια ώρα, να φροντίσουμε για προμήθειες για το προσωπικό του 128ου Νοσοκομείου εκστρατείας, που είχαν μείνει χωρίς τρόφιμα. Μας απάντησαν ότι μπορούσαμε να μείνουμε στην στεριά μέχρι τις 3:30μμ και ευγενικά μας διέθεσαν για συνοδεία μια βάρκα. Κατεβήκαμε στις 12:30μμ και κατευθυνθήκαμε, πρώτα απ’ όλα, στο εστιατόριο των αξιωματικών του νησιού για να φάμε μια μπουκιά και κατόπιν θα παίρναμε τα τρόφιμα για τους στρατιώτες του Νοσοκομείου.
(Κεφάλι: Πρόκειται για ένα μικρό ύψωμα που βρίσκεται 3 χιλιόμετρα από τα Πηγάδια, κοντά στο εκκλησάκι της Αγίας Αγκάρας, που απέχει 200 μέτρα από τον Βρόντη.)
Επιδρομή
Μόλις είχαμε καθίσει περιμένοντας το φαγητό, όταν ξαφνικά γύ- ρω μας αντήχησαν εκπυρσοκροτήσεις, ριπές πολυβόλων, βολές κανονιών, άγριοι θόρυβοι μηχανών. Είχαμε μπει από την απόλυτη ηρε- μία στην πιο βίαιη και εκκωφαντική πράξη πολέμου: αεροπορική επιδρομή πέντε αεροπλάνων, τεσσάρων αγγλο-αμερικανικών και ενός ιταλικού, που βάλλονταν αδιάλειπτα από την αντιαεροπορική άμυνα των Γερμανών.
Ο σχηματισμός, όπως μάθαμε αργότερα, είχε πάει στην Κρήτη. Στην επιστροφή από εκεί βομβάρδισε το ακρωτήριο Κάστελλο, ανέτρεψε την γερμανική άμυνα στον Προφήτη Ηλία, και κατόπιν πήγε στον όρμο των Πηγαδίων για να επιτεθεί εναντίον των αρματαγωγών και του ατμόπλοιου, που ήταν αγκυροβολημένα στην μέση του όρ- μου. Ο μεγαλύτερος στόχος ήταν το ατμόπλοιο που βομβαρδίστηκε πρώτα από δύο μετρίου μεγέθους βόμβες, που ευτυχώς αστόχησαν και κατόπιν κτυπήθηκε από αεροπλάνα σε χαμηλή πτήση, σε δύο αλλεπάλληλα περάσματά τους. Το αποτέλεσμα της τελευταίας επί- θεσης υπήρξε καταστροφικό, αφού έσπειρε τον θάνατο και την καταστροφή στους καλούς μας στρατιώτες.
Νεκροί και τραυματίες
Στο τέλος της επιδρομής είδα μέσα στη θάλασσα πλήθος ανθρώ- πων πανικόβλητων που είχαν πέσει στο νερό ψάχνοντας για διαφυγή. ∆υστυχώς πολλοί, μη ξέροντας κολύμπι, και παρασυρόμενοι από το ρεύμα, εξαφανίστηκαν, ενώ αρκετοί άλλοι σώθηκαν. Πέντε σώθηκαν από εμένα, που είχα τρέξει στο λιμάνι και μαζί με ένα Έλληνα, είχα πάρει μια βάρκα και βγήκα στ’ ανοιχτά.
(Μεταξύ των συμμαχικών αεροπλάνων που ξεκίνησαν από την Αφρική δεν υπήρχε Ιταλικό.)
Ρόγχος θανάτου.
Στην επιστροφή μου βρήκα δύο θύματα: Τον υπολοχαγό Guido Sorbara και τον πεζοναύτη Giovanni De Filipo15, που σώθηκαν από την αεροπορική επιδρομή, αλλά πνίγηκαν γιατί δεν γνώριζαν κολύ- μπι. Tους κάναμε τεχνητή αναπνοή, χωρίς αποτέλεσμα, και προσω- ρινά τους τοποθετήσαμε στην αποθήκη του Τελωνείου. Κατόπιν τους μεταφέρανε στην κατοικία του λοχαγού Giordano, που είχε με- τατραπεί σε νεκροθάλαμο.
Αφού τους έδωσα την ευχή, έτρεξα στο Ιατρείο, φθάνοντας α- κριβώς την στιγμή που έμπαινε ο πρώτος τραυματίας, ο μόνος Γερμανός στρατιώτης: Karl Rischof από το Essen, τον οποίο είχαν πάρει στο ατμόπλοιο. Είχε ένα πόδι σπασμένο, πολλές πληγές στην βου- βωνική περιοχή, γι’ αυτό πέθανε λίγα λεπτά αργότερα. Ένας άλλος τραυματίας, ένας πεζοναύτης του Ι/31 Τάγματος Πεζικού, έφθασε σε κατάσταση αγωνίας, του μίλησα πολλές φορές, και αυτός απαντούσε με τον ρόγχο του θανάτου. Του έδωσα την άφεση «υπό όρον», και – δυστυχώς- πέθανε κι αυτός λίγη ώρα μετά.
Το κάλεσμα του Κυρίου
Σιγά-σιγά έφθασαν και οι άλλοι, οι σοβαρά τραυματισμένοι, οι λιγότερο σοβαρά, και εκείνοι με κάποιο γδάρσιμο. Σε όλους παρα- σχέθηκαν οι νοσηλείες με φροντίδα και αγάπη. Είχα φροντίσει για να κατέβουν από την Zattera (?) το Ιατρικό Σώμα με τους γιατρούς του. Από τις Μενετές έφερα και τον Γερμανό γιατρό. ∆υο γυναίκες, κυ- ρίως, φρόντισαν πέρα από τα όρια της αγαθοεργίας και υπήρξαν πράγματι άγγελοι συμπαράστασης και αυταπάρνησης. Εγώ έτρεχα από τον ένα στον άλλο, εμψυχώνοντας τον ένα, σφίγγοντας το χέρι του άλλου, συμφιλιώνοντάς τους με τον Θεό και τους πιο σοβαρά τραυματισμένους τους προετοίμαζα για ένα πιθανό κάλεσμα του Κυρίου…
Ήταν η ώρα 6 μ.μ. όταν, αφού τακτοποιήσαμε και περιποιηθή- καμε τους τραυματίες, χωρίς να χάσω χρόνο χρειάστηκε να φροντί- σω τους πεθαμένους που είχαν μείνει στο ατμόπλοιο και να πάρω το
(Στα Ιταλικά στρατιωτικά αρχεία αναγράφεται ως Constantino De Filippo.)
φορητό βήμα που είχε μείνει στο αρματαγωγό, με όλες μου τις απο- σκευές. Πήγα λοιπόν στην τοποθεσία Κεφάλι, στο βάθος του Όρμου για να μιλήσω με τον Γερμανό διοικητή, ο οποίος, ευγενέστατος, θέ- λησε να με συνοδεύσει μέχρι το λιμάνι.
∆υστυχώς η άγκυρα του αρματαγωγού είχε σφηνώσει και χρειάστηκε να μείνω στο πλοίο και για δεύτερη νύχτα μέχρι το πρωί της 21ης, όταν στις 6 η ώρα το πρωί μπόρεσε να ελευθερωθεί και να πάει στα Πηγάδια. Στο Ιατρείο τίποτε το καινούργιο. Έπρεπε τώρα να ασχολη- θώ με τους νεκρούς που είχαν μείνει στο ατμόπλοιο και αλλού, εγκα- ταλελειμμένοι από όλους. Πήρα ένα φορτηγό και 6 άνδρες και γύρισα στο Κεφάλι κι από εκεί κατέβηκα κατά μήκος της ακτής μέσα από ένα ναρκοπέδιο16 και έφτασα στο πλοίο, που απείχε από την παραλία κα- μιά εκατοστή μέτρα, χρησιμοποιώντας μια βάρκα.
Μακάβριο θέαμα
Στο πλοίο δεν υπήρχε κανείς και το θέαμα που αντίκρισα ήταν φοβερό. Υπήρχαν σακίδια πεταμένα εδώ κι’ εκεί, κάσες με γαλέτες, κονσερβοκούτια ξεκοιλιασμένα, συντρίμμια κάθε είδους, τζάμια, τα σημάδια των βομβαρδισμών παντού, και πάνω σ’ όλο αυτό το χάος αίματα παντού και… έξι νεκροί που είχαν απομείνει εκεί με τις πιο απίθανες στάσεις. Οι έξι άνδρες που είχα πάρει μαζί μου επειδή ήθελα να πάρω τα πτώματα και να τα πάω στο φορτηγό, το έσκασαν φοβισμένοι, μη θέλοντας να αγγίσουν τίποτα.
Χρειάστηκε να γυρίσω πίσω για να πάρω μια ιατρική ομάδα. Ό- ταν τελείωσα αυτό το τόσο άχαρο έργο, αλλά συγχρόνως και τόσο ανθρώπινο και χριστιανικό, η ώρα ήταν 13:20. Αφού τακτοποιήθηκαν τα δέκα πτώματα στον νεκροθάλαμο, πήγα στο σπίτι μου για να πλυθώ και να απολυμανθώ, καθώς ήμουν βρώμικος από αίμα και ιδρώτα, κουρασμένος και νηστικός επί τριάντα έξι ώρες, αλλά ευχα- ριστημένος για όσα είχα κάνει.
Έπεσα στο κρεβάτι και προσπάθησα να κοιμηθώ λίγο, αφού την προηγούμενη νύχτα την είχα περάσει στο αρματαγωγό, αλλά, μισή ώρα μετά, έφθασαν από την Κρήτη δυο υδροπλάνα να πάρουν τους πιο σοβαρά τραυματισμένους οι οποίοι, έχοντας επίγνωση της κατάστασης τους και εκτιμώντας τις φροντίδες μας για την αποκατάσταση της υγείας τους, συνεργάζονταν και βοηθούσαν όσο τους ήταν δυνατόν.
( Ιταλοί είχαν ναρκοθετήσει τους κάτω κάμπους της Παναγίας στην Αγία Αγκάρα προς την μεριά της θάλασσας.)
Με το ένδοξο φορτίο
Στις 4 το απόγευμα ακριβώς, άρχισαν οι επιβιβάσεις του Ιατρείου στο λιμάνι και από εκεί με την φουσκωτή βάρκα πήγαν στα υδροπλάνα που νανουρίζονταν στα ανοικτά του Όρμου. Αυτή η δουλειά μπρος-πίσω, διήρκεσε μια ώρα και τρία τέταρτα και στις 5:45μμ τα υδροπλάνα μπορούσαν να φύγουν με το ένδοξο φορτίο τους, συνο- δευόμενα από ένα μαχητικό υδροπλάνο. Την επομένη έγινε γνωστό ότι κατά το ταξίδι πέθανε ο υπολοχαγός Pola. Στην Κρήτη έφτασαν δεκατρείς τραυματίες και ένα πτώμα.
Ομαδικός τάφος
Το πρωί της 22ας στις 7 η ώρα το πρωί έγινε η κηδεία δέκα πεσόντων. Οκτώ θάφτηκαν σε κοινό τάφο στο μικρό Στρατιωτικό Κοιμητήριο, δίπλα ξεχωριστά τοποθετήθηκε ο υπολοχαγός Sorbara, ενώ τον Γερμανό πεσόντα τον τοποθετήσαμε λίγο πιο μακριά, στην δεξιά γωνία από την πόρτα του Κοιμητηρίου. Ήρθαν ο συνταγματάρχης Imbriani, αξιωματικοί του Ι/31 τάγματος πεζικού, μια αντιπροσωπεία αεροπόρων με τον λοχαγό Spreafico και στο τέλος της τελετής ένας Γερμανός αξιωματικός. Στις 10:30 πμ. τέλεσα την Θ. Λειτουργία και έδωσα την τελετουργική άφεση στους νεκρούς.
Τα ταξίδια των αρματαγωγών σταμάτησαν. Έφυγαν όντως με μερικούς άνδρες του πυροβολικού και… δεν γύρισαν πια. Έγινε γνωστό, κάποιες μέρες μετά, ότι βυθίστηκαν μεταξύ Κρήτης και Πειραιά. Το ατμόπλοιο που φοβόμαστε ότι θα επισκευαζόταν για να συνεχίσει την μεταφορά των υπόλοιπων στρατιωτών που είχαν μείνει στην Κάρπαθο, απεγκλωβίστηκε το βράδυ του Σαββάτου της 25ης Σεπτεμβρίου και την νύχτα, σιωπηλά-σιωπηλά το έσκασε προς ένα ουδέτερο λιμάνι, χωρίς να αποχαιρετήσει.
Με την αγωνία στην καρδιά
Το πρωί της Κυριακής της 26ης, προς μεγάλη δυσαρέσκεια των Γερμανών, έγινε αντιληπτή η φυγή του πλοίου αλλά… πολύ αργότερα υπήρξε υπόνοια ότι το πραξικόπημα το είχαμε κάνει εμείς (έλεγαν για κάποιον δικό μας αξιωματικό), πάντως ήταν φρικτός εμπαιγμός γι’ αυτούς, ενώ για μας μεγάλη ικανοποίηση… Το ιστιοφόρο, που μας είχε φέρει πένθος και πόνους, είχε εξαφανιστεί και δεν θα γύρναγε πια!! Και τώρα είμαστε εδώ με την αγωνία στην καρδιά, περιμένοντας την απελευθέρωση μας!
Κάθε νύχτα ακούμε αεροπλάνα που πάνε κι’ έρχονται και μακριά στην θάλασσα, βλέπουμε λάμψεις από φλόγες και μαθαίνουμε για συστηματικούς βομβαρδισμούς των αεροδρομίων της Ρόδου και της Κρήτης και ελπίζουμε ότι θα θυμηθούν κι εμάς. Έχουμε τρόφιμα για ένα μόνο μήνα: Σήμερα 27 Σεπτεμβρίου, άρχισε η διανομή μισής μερίδας φαγητού: Οι Γερμανοί, που είχαν καταλάβει τις αποθήκες, μας κλέβουν ασύστολα…
“Τα ντοκουμέντα μιλούν για την Κάρπαθο στα Χρόνια του Πολέμου”, των Μανώλη Κασσώτη και Χάρη Κουτελάκη, πρόκειται για ιστορικό βιβλίο της σειρά των αυτοτελών εκδόσεων της «Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου, 2017».
