στην Μαίρη Ζαρακοβίτη
Ο Θεοδόσης Πελεγρίνης είναι ένας πολυτάλαντος άνθρωπος, ένας σύγχρονος λόγιος αγχίνους. Καθηγητής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, πολιτικός, λεξικογράφος, διηγηματογράφος και μυθιστοριογράφος, ασχολείται ενεργά στο θέατρο ως ηθοποιός και ως συγγραφέας. Από τις εκδόσεις Παπαζήση κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Το κορίτσι – βασιλιάς και το άδοξο τέλος του Καρτέσιου», του πατέρα της Νεότερης Φιλοσοφίας. Θελήσαμε να μάθουμε περισσότερα πράγματα και η αγαπημένη μας Άντζυ Νομικού μας βοήθησε ώστε να πραγματοποιηθεί αυτή η συνέντευξη.
Ασχολείστε με τη φιλοσοφία. Πότε ήταν η πρώτη φορά που θυμάστε να περπατήσατε στα «σοκάκια» αυτά;
Ανήκω σε μια πολυμελή οικογένεια, που έχει σχέση με τον κόσμο της ιατρικής. Δύο από τους αδελφούς και ο άντρας της αδελφής μου είναι γιατροί και ένας ακόμη αδελφός μου φαρμακοποιός. Παρόλα αυτά δεν με έλκυε η ιδέα να σπουδάσω γιατρός. Μου άρεσαν τα φιλολογικά και η λογοτεχνία. Βλέποντας όμως τι τραβούσαν οι καθηγητές στο σχολείο, είχα πάρει την απόφαση να μην σπουδάσω. Ένα τυχαίο γεγονός με έκανε να αναθεωρήσω την απόφασή μου. Είχα κάνει σκασιαρχείο από το σχολείο (το Ε’ Αρρένων στα Εξάρχεια) και πήγα να παρακολουθήσω ένα μάθημα φιλοσοφίας του Ιωάννου Θεοδωρακόπουλου στη Φιλοσοφική Σχολή, στην οδό Σόλωνος. Μαγεύτηκα και αποφάσισα να σπουδάσω στη Φιλοσοφική. Μετά την αποφοίτησή μου αποφάσισα να πάω στην Αγγλία για μεταπτυχιακές σπουδές, ώστε, επιστρέφοντας, να διοριστώ κάπου στην Αθήνα, γιατί πίστευα ότι δεν θα άντεχα τη ζωή στην επαρχία. Δεν ξέρω πού οφειλόταν αυτή η αρνητική μου προδιάθεση για την επαρχία, γιατί δεν είχα ζήσει ποτέ στην επαρχία. Εν πάση περιπτώσει, όταν γύρισα, ο Θεοδωρακόπουλος είχε διαβάσει τη Διδακτορική Διατριβή μου και με προέτρεψε να διεκδικήσω τη θέση του υφηγητού της φιλοσοφίας το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Από κει κι ύστερα τα πράγματα πήραν τον δρόμο τους – κάθε άλλο παρά ανώδυνα βέβαια.
Ανήκω σε μια πολυμελή οικογένεια, που έχει σχέση με τον κόσμο της ιατρικής. Δύο από τους αδελφούς και ο άντρας της αδελφής μου είναι γιατροί και ένας ακόμη αδελφός μου φαρμακοποιός. Παρόλα αυτά δεν με έλκυε η ιδέα να σπουδάσω γιατρός. Μου άρεσαν τα φιλολογικά και η λογοτεχνία. Βλέποντας όμως τι τραβούσαν οι καθηγητές στο σχολείο, είχα πάρει την απόφαση να μην σπουδάσω. Ένα τυχαίο γεγονός με έκανε να αναθεωρήσω την απόφασή μου. Είχα κάνει σκασιαρχείο από το σχολείο (το Ε’ Αρρένων στα Εξάρχεια) και πήγα να παρακολουθήσω ένα μάθημα φιλοσοφίας του Ιωάννου Θεοδωρακόπουλου στη Φιλοσοφική Σχολή, στην οδό Σόλωνος. Μαγεύτηκα και αποφάσισα να σπουδάσω στη Φιλοσοφική. Μετά την αποφοίτησή μου αποφάσισα να πάω στην Αγγλία για μεταπτυχιακές σπουδές, ώστε, επιστρέφοντας, να διοριστώ κάπου στην Αθήνα, γιατί πίστευα ότι δεν θα άντεχα τη ζωή στην επαρχία. Δεν ξέρω πού οφειλόταν αυτή η αρνητική μου προδιάθεση για την επαρχία, γιατί δεν είχα ζήσει ποτέ στην επαρχία. Εν πάση περιπτώσει, όταν γύρισα, ο Θεοδωρακόπουλος είχε διαβάσει τη Διδακτορική Διατριβή μου και με προέτρεψε να διεκδικήσω τη θέση του υφηγητού της φιλοσοφίας το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Από κει κι ύστερα τα πράγματα πήραν τον δρόμο τους – κάθε άλλο παρά ανώδυνα βέβαια.
Τι σας τράβηξε; Τι πιστεύετε πως μπορεί να δώσει η φιλοσοφία στον σύγχρονο άνθρωπο;
Δυο πράγματα κατά τη γνώμη μου μπορεί να σου μάθει η φιλοσοφία. Πρώτον, να μην παίρνεις τίποτα σαν δεδομένο, αλλά να αμφιβάλλεις για τα πάντα και οτιδήποτε υποπίπτει στην αντίληψή σου, ακόμη και το αυτό είναι το αυτονόητο και το προφανές, να το θέτεις στη βάσανο του ελέγχου. Το δεύτερο που σε μαθαίνει η φιλοσοφία είναι πώς να χρησιμοποιείς το μυαλό σου σωστά, χωρίς κενά, νοητικά άλματα και αντιφάσεις και ασάφειες. Με τα δυο αυτά όπλα που σου προσφέρει η φιλοσοφία, νομίζω μπορείς, σε έναν κόσμο διαρκώς μεταβαλλόμενο, με ποικίλους περισπασμούς και ανακατατάξεις, να σταθείς αξιοπρεπώς.
Δυο πράγματα κατά τη γνώμη μου μπορεί να σου μάθει η φιλοσοφία. Πρώτον, να μην παίρνεις τίποτα σαν δεδομένο, αλλά να αμφιβάλλεις για τα πάντα και οτιδήποτε υποπίπτει στην αντίληψή σου, ακόμη και το αυτό είναι το αυτονόητο και το προφανές, να το θέτεις στη βάσανο του ελέγχου. Το δεύτερο που σε μαθαίνει η φιλοσοφία είναι πώς να χρησιμοποιείς το μυαλό σου σωστά, χωρίς κενά, νοητικά άλματα και αντιφάσεις και ασάφειες. Με τα δυο αυτά όπλα που σου προσφέρει η φιλοσοφία, νομίζω μπορείς, σε έναν κόσμο διαρκώς μεταβαλλόμενο, με ποικίλους περισπασμούς και ανακατατάξεις, να σταθείς αξιοπρεπώς.
Μιλήστε μας για το τελευταίο σας βιβλίο, «Το κορίτσι-βασιλιάς και το άδοξο τέλος του Καρτέσιου».
Ο Καρτέσιος, που έζησε τον δέκατο έβδομο αιώνα, θεωρείται ο πατέρας της νεότερης φιλοσοφίας. Έζησε σχεδόν όλη του την ζωή ήσυχα, χωρίς πολλές πολλές επαφές με τους γύρω του. Και ξαφνικά δέχεται μια πρόσκληση από τη βασίλισσα της Σουηδίας Χριστίνα να πάει να της κάνει μαθήματα φιλοσοφίας, με αντάλλαγμα μια θέση στην αυλή. Και όλως αναπάντεχα ανταποκρίνεται στην πρόσκληση και την πρόκληση. Ούτε τη θέση πήρε όμως που του υποσχέθηκε η βασίλισσα ούτε ανώδυνη ήταν η ζωή του στο παλάτι. Απεναντίας, ταλαιπωρήθηκε αφάνταστα από τη βασίλισσα, αν σκεφτεί κανείς ότι η βασίλισσα τον σήκωνε στις πέντε τα χαράματα να κάνουν μάθημα έξω στον χιονιά – αυτόν, που από παιδί είχε μάθει να σηκώνεται κοντά στο μεσημέρι. Το αποτέλεσμα ήταν να πάθει πνευμονία και να πεθάνει. Σύμφωνα με μια άλλη μαρτυρία δηλητηριάστηκε. Τα βάσανά του ωστόσο συνεχίστηκαν και μετά τον θάνατό του, καθώς όταν στείλανε το πτώμα του στην πατρίδα του, τη Γαλλία, για να ταφεί, το βρήκαν ακέφαλο. Κάποιος είχε κόψει το κεφάλι του. Το έργο, στο οποίο παράλληλα προς τις περιπέτειες του, παρατίθενται με δραματουργικό τρόπο οι φιλοσοφικές ιδέες του Καρτέσιου, είναι ένα θρίλερ με ιλαροτραγικό τρόπο δοσμένο.
Ο Καρτέσιος, που έζησε τον δέκατο έβδομο αιώνα, θεωρείται ο πατέρας της νεότερης φιλοσοφίας. Έζησε σχεδόν όλη του την ζωή ήσυχα, χωρίς πολλές πολλές επαφές με τους γύρω του. Και ξαφνικά δέχεται μια πρόσκληση από τη βασίλισσα της Σουηδίας Χριστίνα να πάει να της κάνει μαθήματα φιλοσοφίας, με αντάλλαγμα μια θέση στην αυλή. Και όλως αναπάντεχα ανταποκρίνεται στην πρόσκληση και την πρόκληση. Ούτε τη θέση πήρε όμως που του υποσχέθηκε η βασίλισσα ούτε ανώδυνη ήταν η ζωή του στο παλάτι. Απεναντίας, ταλαιπωρήθηκε αφάνταστα από τη βασίλισσα, αν σκεφτεί κανείς ότι η βασίλισσα τον σήκωνε στις πέντε τα χαράματα να κάνουν μάθημα έξω στον χιονιά – αυτόν, που από παιδί είχε μάθει να σηκώνεται κοντά στο μεσημέρι. Το αποτέλεσμα ήταν να πάθει πνευμονία και να πεθάνει. Σύμφωνα με μια άλλη μαρτυρία δηλητηριάστηκε. Τα βάσανά του ωστόσο συνεχίστηκαν και μετά τον θάνατό του, καθώς όταν στείλανε το πτώμα του στην πατρίδα του, τη Γαλλία, για να ταφεί, το βρήκαν ακέφαλο. Κάποιος είχε κόψει το κεφάλι του. Το έργο, στο οποίο παράλληλα προς τις περιπέτειες του, παρατίθενται με δραματουργικό τρόπο οι φιλοσοφικές ιδέες του Καρτέσιου, είναι ένα θρίλερ με ιλαροτραγικό τρόπο δοσμένο.
Γιατί πιστεύετε ότι είχε τόσο άδοξο τέλος ο Γάλλος Φιλόσοφος;
Ο Καρτέσιος ήταν ο μεγαλύτερος φιλόσοφος της εποχής του και χωρίς αντιπαράθεση με την εκκλησία. Θα περίμενε κανείς να πεθάνει εν δόξη ή, έστω, ήσυχα. Αντ’ αυτού πέθανε ή δολοφονήθηκε. Πώς αλλιώς θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το τέλος του, όπως σας το σκιαγράφησα, παρεκτός από άδοξο;
Ο Καρτέσιος ήταν ο μεγαλύτερος φιλόσοφος της εποχής του και χωρίς αντιπαράθεση με την εκκλησία. Θα περίμενε κανείς να πεθάνει εν δόξη ή, έστω, ήσυχα. Αντ’ αυτού πέθανε ή δολοφονήθηκε. Πώς αλλιώς θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το τέλος του, όπως σας το σκιαγράφησα, παρεκτός από άδοξο;
Ποια ίσως η σχέση αυτής της ιστορίας με την τωρινή κοινωνία;
Όχι μόνο στην τωρινή κοινωνία, αλλά σε κάθε κοινωνία. Κανένας ποτέ δεν μπορεί να προδικάσει το τέλος του. Μηδένα προ του τέλους μακάριζε!
Όχι μόνο στην τωρινή κοινωνία, αλλά σε κάθε κοινωνία. Κανένας ποτέ δεν μπορεί να προδικάσει το τέλος του. Μηδένα προ του τέλους μακάριζε!
Η ενασχόληση σας με το θέατρο πως προέκυψε; Τι σας τράβηξε στην ηθοποιία;
Να ξεχωρίσουμε δυο πράγματα. Πρώτον, τη σχέση μου με το θέατρο. Το θέατρο και η φιλοσοφία έχουν μια εκλεκτική συγγένεια, όπως θα έλεγε ο Γκαίτε. Και τα δυο στηρίζονται στον διάλογο. Στο θέατρο ο διάλογος είναι προφανής. Ακόμη κι αν πρόκειται για μονόλογο, ο ηθοποιός διαλέγεται με το κοινό. Η φιλοσοφία επίσης εκφράζεται μέσα από τον διάλογο, την ανταλλαγή επιχειρημάτων. Ο Πλάτων ορίζει τη φιλοσοφία ως διαλεκτική. Να λες κάτι, δίνοντας την ευκαιρία στον άλλο να πει την γνώμη του. Επομένως, δεν είναι παράξενο κάποιος που έχει αναλώσει τις πνευματικές δυνάμεις του στη φιλοσοφία, να ασχοληθεί με το θέατρο. Το δεύτερο είναι πώς και γιατί ασχολήθηκα με την ηθοποιία. Ενδόμυχα ενδεχομένως να ήθελα να υποβάλω τον εαυτό μου στη δοκιμασία αυτή. Γιατί είναι πραγματικά δοκιμασία να εκτίθεσαι πάνω στη σκηνή, όταν μάλιστα δεν έχεις σπουδάσει γι’ αυτό το πράγμα. Ο άλλος λόγος, ο συνειδητοποιημένος λόγος, που ανέβηκα στη σκηνή, ήταν για να ζήσω τη ζωή στις λεπτομέρειές της. Γιατί τι άλλο είναι η τέχνη παρά λεπτομέρειες, όπως θα έλεγε ο Καβάφης, παραφράζοντάς τον ελαφρώς. Πολλά πράγματα στην καθημερινή ζωή μας τα κάνομε αβίαστα και από συνήθεια. Αυτά στη σκηνή, επειδή το θέατρο προσφέρει την κάθαρση μέσα από τη αναπαράσταση της ζωής, περνάνε από μικροσκόπιο.
Να ξεχωρίσουμε δυο πράγματα. Πρώτον, τη σχέση μου με το θέατρο. Το θέατρο και η φιλοσοφία έχουν μια εκλεκτική συγγένεια, όπως θα έλεγε ο Γκαίτε. Και τα δυο στηρίζονται στον διάλογο. Στο θέατρο ο διάλογος είναι προφανής. Ακόμη κι αν πρόκειται για μονόλογο, ο ηθοποιός διαλέγεται με το κοινό. Η φιλοσοφία επίσης εκφράζεται μέσα από τον διάλογο, την ανταλλαγή επιχειρημάτων. Ο Πλάτων ορίζει τη φιλοσοφία ως διαλεκτική. Να λες κάτι, δίνοντας την ευκαιρία στον άλλο να πει την γνώμη του. Επομένως, δεν είναι παράξενο κάποιος που έχει αναλώσει τις πνευματικές δυνάμεις του στη φιλοσοφία, να ασχοληθεί με το θέατρο. Το δεύτερο είναι πώς και γιατί ασχολήθηκα με την ηθοποιία. Ενδόμυχα ενδεχομένως να ήθελα να υποβάλω τον εαυτό μου στη δοκιμασία αυτή. Γιατί είναι πραγματικά δοκιμασία να εκτίθεσαι πάνω στη σκηνή, όταν μάλιστα δεν έχεις σπουδάσει γι’ αυτό το πράγμα. Ο άλλος λόγος, ο συνειδητοποιημένος λόγος, που ανέβηκα στη σκηνή, ήταν για να ζήσω τη ζωή στις λεπτομέρειές της. Γιατί τι άλλο είναι η τέχνη παρά λεπτομέρειες, όπως θα έλεγε ο Καβάφης, παραφράζοντάς τον ελαφρώς. Πολλά πράγματα στην καθημερινή ζωή μας τα κάνομε αβίαστα και από συνήθεια. Αυτά στη σκηνή, επειδή το θέατρο προσφέρει την κάθαρση μέσα από τη αναπαράσταση της ζωής, περνάνε από μικροσκόπιο.
Φιλοσοφία ή Θέατρο; Τι σας συγκινεί περισσότερο και γιατί;
Ας πούμε ότι η φιλοσοφία είναι η σύζυγός μου και το θέατρο η ερωμένη μου – ή και αντιστρόφως. Σε κάθε περίπτωση και τα δυο μου προσφέρουν συγκινήσεις που μου επιτρέπουν να το βρίσκω ενδιαφέρον που ζω.
Ας πούμε ότι η φιλοσοφία είναι η σύζυγός μου και το θέατρο η ερωμένη μου – ή και αντιστρόφως. Σε κάθε περίπτωση και τα δυο μου προσφέρουν συγκινήσεις που μου επιτρέπουν να το βρίσκω ενδιαφέρον που ζω.
Ετοιμάζετε κάτι αυτόν τον καιρό;
Πάντα κάτι ετοιμάζω. Τo αξίωμα μου είναι: nulla dies sine linea, που λέγανε οι Λατίνοι. Να μην περνάει μέρα δίχως να γράψω έστω μια γραμμή. Ναι, αυτόν τον καιρό βρίσκομαι στα τελειώματα ενός θεατρικού έργου, υπό τον τίτλο «Τυχαίοι έρωτες», το οποίο αναφέρεται στη ζωή και τη δράση του μεγάλου υπαρξιστή Ζαν Πωλ Σαρτρ.
Πάντα κάτι ετοιμάζω. Τo αξίωμα μου είναι: nulla dies sine linea, που λέγανε οι Λατίνοι. Να μην περνάει μέρα δίχως να γράψω έστω μια γραμμή. Ναι, αυτόν τον καιρό βρίσκομαι στα τελειώματα ενός θεατρικού έργου, υπό τον τίτλο «Τυχαίοι έρωτες», το οποίο αναφέρεται στη ζωή και τη δράση του μεγάλου υπαρξιστή Ζαν Πωλ Σαρτρ.
Ο πολιτισμός αυτή τη περίοδο περνάει μια από τις μεγαλύτερες κρίσεις παγκοσμίως λόγω του covid-19. Αλήθεια, πώς πιστεύετε πως θα είναι η επόμενη μέρα;
Θα είναι έτσι που μετά, όταν περάσει, θα τη θεωρούμε φυσιολογική. Η συνήθεια είναι ανίκητη. Γι’ αυτό υπάρχει η τέχνη και η φιλοσοφία, να μας ξυπνάνε από τον λήθαργο της συνήθειας.
Θα είναι έτσι που μετά, όταν περάσει, θα τη θεωρούμε φυσιολογική. Η συνήθεια είναι ανίκητη. Γι’ αυτό υπάρχει η τέχνη και η φιλοσοφία, να μας ξυπνάνε από τον λήθαργο της συνήθειας.
πηγή www.noizy.gr
