Το λιμάνι και το κτήριο του Λιμεναρχείου

Προϊστορία – Συμβάντα – Μετεξέλιξη – Ανάπλαση – Ολοκλήρωση

Του Ανδρέα Ηλία Μακρή

Στα τέλη του 19ου, αρχές του 20ου αιώνα, στη συνοικία Σκάλα στο νότιο-ανατολικό μυχό του όρμου των Πηγαδίων, δέσποζε επιβλητικά το διώροφο με κεραμοσκεπή κτίριο του Γιάννη Ζαβόλα. Κτισμένο σε στεριανές ξέρες πέντε- έξι μέτρα από το κύμα, με πρόσοψη την απέναντι αμμουδερή ακτή, αντικριστά στα σπίτια του Χιωτάκη, Λυριστάκη και Κοσμά. Δυτικά λίγα μέτρα πιο πέρα στα βαθιά νερά, ελλιμενίζονταν «αρόδου» τα ιστιοφόρα της εποχής σε απάνεμους όμως καιρούς, γιατί όταν ξέσπαγε η «τραμουντάνα» εξανάγκαζε τους ναυτικούς μας με κίνδυνο της ζωής τους, να αναζητούν προσωρινή προστασία και να προσορμίζουν τα καράβια πέρα στον Βρόντη.

Εκεί μπροστά στου Ζαβόλα σε μια πρόχειρη αποβάθρα αποχαιρετούσαν οι Καρπάθιοι τους συγγενείς στο μεγάλο ταξίδι της ξενιτιάς, στοιβαγμένους σε μαούνες για να επιβιβασθούν στα αγκυροβολημένα πιο έξω Καρπάθικα καΐκια του Καπετά Νικόλα και Κωνσταντάκη Λάμπρου, Καπετά Ανδρέα Ποταμιάνου, Καπετά Μανωλάκη Μαστροπαναγιώτη και του Καπετά Χαρή Αλεξανδρίδη και ξέρουμε όλοι τι αποδημητικό πουλί από τη φύση του ήταν και παραμένει ο Καρπάθιος. Οι παλιοί Πηγαδιώτες έχουν να διηγηθούν αμέτρητες συγκινησιακές στιγμές δακρύβρεκτου αποχωρισμού ή σπαραξικάρδιες ιστορίες καλωσορίσματος χιλιάδων συμπατριωτών μας στο συγκεκριμένο χώρο.

Με τον ερχομό των Ιταλών (Μάιος 1912) συνειδητοποίησαν την αναγκαιότητα της αποβάθρας και το 1932 κατασκεύασαν το μουράγιο με κρηπίδωμα προς βορά έως το νεοκλασικό της Σεβαστής Κουτσοδόντη, δυτικά είκοσι μέτρα με κατεύθυνση το Γα(δα)ρόνησο και νοτιο-ανατολικά, την προκυμαία μέχρι του Κοσμά.

Παράλληλα οι Ιταλοί άρχισαν τις διαδικασίες απαλλοτρίωσης του κτιρίου του Γιάννη Ζαβόλα και αποζημίωσης με τίμημα τριάντα τρεις χιλιάδες ιταλικές λιρέτες να στεγασθεί η Φινάντσα (Τελωνειακές και Λιμενικές αρχές). Τον ίδιο χρόνο, το 1932 άρχισαν οι εργασίες επέκτασης και ριζικής αναμόρφωσης του κτιρίου που τελείωσαν τον επόμενο χρόνο.

Το υπάρχον λευκό παραλληλόγραμμο οικοδόμημα με τις λιτές νησιώτικες γραμμές, επεκτάθηκε δυτικά σχεδόν στο διπλάσιο, με επί πλέον αίθουσες σε σχήμα ζιγκ-ζαγκ, αψιδωτές στοές, μπαζώνοντας προς τούτοις τη θάλασσα, βαμμένο πλέον βενετσιάνικα στην ώχρα, χωρίς την κεραμοσκεπή, αλλάζοντας τελείως τα μορφολογικά εξωτερικά στοιχεία, εμπνεόμενα τώρα από τον ιταλικό Ρασιοναλισμό του Μεσοπολέμου. Σήμερα με το ΦΕΚ 770 του 2002 θεωρείται ιστορικά διατηρητέο μνημείο.

Για το κρηπίδωμα φρόντισαν φημισμένοι Καρπάθιοι μαστόροι με τοιχοποιία από άσπρη ατσαλόπετρα και «βυζαντινό» κτίσιμο σε ρομβοειδές σχήμα πέτρας, αντί τετραγωνισμένης, προσθέτοντας ενδιάμεσα τις γνωστές διακοσμητικές «σαρδέλες» από τσιμεντοκονία. Για να είναι λειτουργικό, κατασκεύασαν μπροστά στο λιμεναρχείο άνετη κλίμακα με πλατειά σκαλοπάτια για την ασφαλή πια απο-επιβίβαση των ταξιδευτών στις μαούνες.

Πιο πέρα μπροστά στα σπίτια Σοφίας Λάμπρου και Χατζή Χατζηπαναγιώτη έφτιαξαν δύο εσοχές με τέσσερα σκαλοπάτια να διευκολύνονται οι βαρκάρηδες στην φορτω-εκφόρτωση, τοποθετώντας συνάμα και τις πρώτες μεταλλικές «δέστρες».

Αργότερα στη διάρκεια του πολέμου, στις 6 Νοεμβρίου 1943 το υποβρύχιο του Π.Ν «Παπανικολής» σε διατεταγμένη αποστολή, με τορπίλη του από το Δεσποτικό εμβόλισε και τελικά βύθισε μεταγωγικό επιταγμένο πλοίο 250 τόνων αραγμένο έξω από τον μόλο. Ευτυχώς με ένα μόνο θύμα, τον Γερμανό φρουρό του. Ατυχώς όμως κατάστρεψε και μέρος του κρηπιδώματος πίσω από το λιμεναρχείο, πέρα από τις σοβαρές ζημιές που υπέστησαν τα ύπερθεν γειτονικά σπίτια της Σεβαστής Κουτσοδόντη, Γιώργη Μανωλακάκη, Γιώργη Νιοτή και Νικολή Γιάννακα. Απομεινάρι του πίσω μέρους της τορπίλης με την προπέλα, ήταν ορατό στα ρηχά νερά μέχρι τις αρχές του ’50. Μάλιστα τα πιτσιρίκια το αποκαλούσαμε «siluro»!

Επί Αγγλικής Διοίκησης τώρα, το 1945 στις 17 Ιουνίου συνέβη το πιό πολύνεκρο τραγικό ατύχημα στο μουράγιο στη διαδικασία εκφόρτωσης πυρομαχικών από Βρετανική «Μοτοζάτερα», με θύματα τους αείμνηστους Πηγαδιώτες: Μ. Μελισσηνό, Γ. Γαλανάκη, Π.Τσαουσόπουλο και Μ. Χαλκιά. Επί πλέον, είχαμε δέκα Ινδούς αξιωματικούς και στρατιώτες νεκρούς, ενώ το μουράγιο υπέστη εκτεταμένη καταστροφή. Γι’ αυτό στην απελευθέρωση το Ελληνικό αρματαγωγό ΧΙΟΣ αναγκάσθηκε τη Βαγιανή εβδομάδα και συγκεκριμένα την 1η Απριλίου 1947 να αγκυροβολήσει με τον καταπέλτη της πλώρης μπροστά στου Χατζηπαναγιώτη την προκυμαία να αποβιβάσει το πρώτο άγημα της Ελληνικής Χωροφυλακής με διοικητή τον συνταγματάρχη Χωροφυλακής Κωνσταντίνο Κυριαζάνο, υποδιοικητή τον ταγματάρχη Πετσάλα πτυχιούχο Νομικής και ανθυπασπιστή τον Μαλλιάρα. Συνταξιδιώτες, ο συμπατριώτης μας Βουλευτής B’ Πειραιά των Φιλελευθέρων ιατρός Περικλής Π. Χρυσοχέρης, οι προϊστάμενοι που στελέχωσαν τις πρώτες Ελληνικές δημόσιες υπηρεσίες στην Κάρπαθο: ο Κρητικός Γ. Τσακμάκης (ειρηνοδίκης), ο Κωνσταντινοπολίτης Γ. Αδαμαντίδης (δημοσίου Ταμείου), ο Πελοποννήσιος Πλαγιανάτος (’Εφορος), ο Ηπειρώτης Γ. Σλήτας (γεωπόνος), ο Η. Μαλούκος (δασονόμος) από τη Λαμία, Κ. Γεωργόπουλος (αγρονόμος), ο Μονεμβασιώτης Γ. Γκαρδιακός (τελώνης) και λιμενοσταθμάρχης, ο Παντελάκης.

Μαζί για προσωρινή διαμονή, οι ανώτεροι υπάλληλοι της Τράπεζας της Ελλάδος Σκορδίλης και Δανδώλος συνοδεύοντας την πρώτη χρηματαποστολή 250 εκατομμυρίων δραχμών, ποσό ανεπαρκέστατο όπως ανεδείχθη γρήγορα να αντικαταστήσουν τις αγγλικές λίρες και τις κατοχικές ιταλικές λιρέτες των Καρπαθίων που θα εξαργύρωναν τις οικονομίες τους, καίτοι στην πράξη απεδείχθησαν απίστευτα πολλαπλάσιες, αφού ακολούθησαν άλλες τρεις χρηματαποστολές! Από τότε οι «παλιοελλαδίτες»1 είχαν να λένε για το συσσωρευμένο πλούτο των Καρπαθίων.

Αργότερα, το 1952 με εργολάβο τον συμπατριώτη μας Παναγιώτη Χατζημηνά-Κανονάρχο (συνταγματάρχης ε.α του Ελληνικοιύ Στρατού) επισκευάσθηκε το μουράγιο και ενισχύθηκε το κρηπίδωμα μπροστά στο Λιμεναρχείο.

Επί τέλους, το 1956 άρχισε να κατασκευάζεται ο σημερινός κυματοθραύστης μήκους εκατόν τεσσάρων μέτρων που ένωσε με στενή προβλήτα το μουράγιο, προϋπολογισμού τεσσάρων εκατομμυρίων δραχμών. Να ειπωθεί ότι προηγούμενα, με προπαρασκευαστικές ενέργειες του συμπατριώτη μας ιατρού Γεωργίου Ανδρέα Χιωτάκη με την ιδιότητα του προέδρου του Κυβερνητικού Ελληνικού Συναγερμού(2) και αργότερα της ΕΡΕ(3) Δωδεκανήσου προς τον κομματικά διορισμένο από τον ίδιο, φίλο του Νομάρχη Γεώργιο Ρεμπάκο, αποφασίσθηκε και

εκταμιευθήκαν ένα εκατομμύριο δραχμές, από τον Οργανισμό Ακίνητης Περιουσίας Δωδεκανήσου, ποσό που κάλυψε το ¼ της δαπάνης κατασκευής της πρώτης φάσης έργων του λιμανιού μας!

Ο διενεργηθείς έρανος στα Πηγάδια συγκέντρωσε εκατό χιλιάδες δραχμές. (Σημείωση: Ο αείμνηστος έμπορος πατέρας μου, συνεισέφερε το ποσόν των είκοσι χιλιάδων δραχμών). Το υπόλοιπο ποσό εκ δύο εκατομμυρίων εννιακοσίων χιλιάδων δραχμών καλύφθηκε από κρατικά κονδύλια. Ανάδοχος των λιμενικών έργων ανεδείχθη ο Συμιακός εργολάβος Σωτήρης Αγαπητίδης. Δυστυχώς, ο κυματοθραύστης αντί να αρχίσει έξω από το σπίτι του Αντώνη Εμίρη το σπίτι, όπως σωστά προέβλεπε το ιταλικό σχέδιο, επέλεξαν για οικονομικούς λόγους πλησιέστερα προς το λιμεναρχείο σημείο, που καθιστά όμως εφεξής απαγορευτικό τον εντός του λιμένα ελλιμενισμό μεγάλων σύγχρονων οχηματαγωγών (Ferry Boats) ή κρουαζιερόπλοιων.

Οριστικά επί Δημαρχίας Γεωργίου Ηλία Μακρή, με ανάδοχο λιμενικών έργων τον εργολάβο πολιτικό Μηχανικό Γιωργάτζη άρχισαν το 1985 και ολοκληρωθήκαν το 1986 στην τωρινή τους πλέον μορφή, τα μεγάλα εκσυγχρονιστικά λιμενικά έργα. Να τα απαριθμήσουμε:

1.Σαράντα μέτρα επιμήκυνση του λιμενοβραχίονα.

2.Δημιουργία πλατφόρμας εμβαδού 2.000 τ.μ στο ακρομόλιο, σε βάθος δεκαπέντε μέτρων, δίνοντας τη δυνατότητα για πρυμνοδετήσεις και πλαγιοδετήσεις σε ισάριθμα μεγάλου εκτοπίσματος πλοία και στις τρεις πλευρές!

3.Περαιτέρω ενίσχυση βραχισμού καθ’ όλο το μήκος του λιμενοβραχίονα.

4.Επέκταση δεκατέσσαρα μέτρα της προβλήτας από τη συμβολή της βάσης του κυματοθραύστη, μέχρι το παλιό μουράγιο, δημιουργώντας Parking πενήντα αυτοκινήτων!

5.Διαπλάτυνση τέσσερα μέτρα της προκυμαίας από το Λιμεναρχείο, μέχρι του Λαζάρου, δίνοντας κυκλοφοριακή ανάσα στο λιμάνι.

6.Εκβάθυνση λεκάνης του λιμένα, με ανατίναξη από ειδικά κληθέντες βατραχανθρώπους του Πολεμικού Ναυτικού της μεγάλης υποθαλάσσιας ξέρας στο κέντρο του λιμανιού μας, διευκολύνοντας τώρα ελιγμούς ναυσιπλοΐας εντός του λιμένα.

7.Κατασκευή Μαρίνας (ανεκπλήρωτο όνειρο ζωής) με νέο κυματοθραύστη από το παλιό μουράγιο, με κατεύθυνση το σιντριβάνι, δίνοντας ασφαλές αραξοβόλι σε 50 και πλέον ψαροκάικα και σκάφη αναψυχής και βέβαια, ξεγνοιασιά στους ναυτικούς από τα «μπουρίνια» (τα γνωστά καπρίτσια

και θυμούς της θάλασσας), πέρα από την εξευρωπαϊσμένη διάσταση και κοσμοπολίτικο χρώμα, που αναδύεται τώρα στο λιμάνι.

8.Κλείσιμο του παλαιού καρνάγιου στη Σκάλα και κατασκευή νέου

ανατολικά έξω στη «Μάντρα» με οδική σύνδεση πίσω από την

Ακρόπολη, καταργώντας ως αχρείαστο πια το «Σύρτη»,

εξαλείφοντας μια για πάντα, το απαράδεκτο τριτοκοσμικό θέαμα

στην καρδιά των Πηγαδίων!

Ποιός αλήθεια θα ξεχάσει τον σκουπιδομαχαλά στη Σκάλα, μπροστά στου Λαζάρου με τα διάσπαρτα εγκαταλειμμένα: Γέρικα σκαριά, κατράμια, πίσσες, μπογιές, υφαλοχρώματα, μαδέρια, ψαροκασέλες, λαστιχένιες κουλούρες, δίκτυα κουρέλια, σχοινιά σάπια, καραβόπανα και μουσαμάδες σκισμένα, σκαρμούς, σαλαμάστρες, πουγκιά, ταβά(δ)ες, κουπιά, διάκια κι’ άλμπουρα σπασμένα, άγκυρες, αλυσίδες, συρματόσχοινα σκουριασμένα κ.ά.

Και να σκεφθεί κανείς ότι, τον άλλο χρόνο αμέσως στις 28 Μαΐου 1987, το Τουριστικό γραφείο Panorama Travels ιδιοκτησίας μου, προσγείωσε στην Κάρπαθο τα πρώτα εκατό Charter αεροπλάνα με οργανωμένους τουρίστες από τη Νορβηγία του Τουριστικού Οργανισμού Saga Tours και είδε επί τέλους προκοπή, χρήμα, ο μέχρι τότε διαβιώντας στη μιζέρια ένδημος Καρπάθιος και να γίνει αφορμή να επιστρέψουν οι ξενιτεμένοι συμπατριώτες μας στην γενέτειρα, επενδύοντας σε τουριστικές επιχειρήσεις. Και βέβαια, προλάβαμε στο «τσακ» που λέμε το διεθνή διασυρμό με την επικρατούσα μέχρι την προτεραία, άθλια εικόνα των Πηγαδίων.

_____________________

1. Οι νεοαπελευθερωθέντες Δωδεκανήσιοι, έτσι αποκαλούσαν τους Στερεοελλαδίτικες.

2. Ελληνικός Συναγερμός: Κυβερνητικό Κόμμα της Συντηρητικής δεξιάς του Στρατάρχη Αλεξ. Παπάγου. Κυβέρνησε την Ελλάδα από το 1952 έως 1955.

3. Ε.Ρ.Ε: το πρώτο πολιτικό κόμμα που ίδρυσε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και κυβέρνησε από το 1956 έως το 1962.