Διαχρονική ανάλυση των ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΤΙΚΩΝ ΕΚΛΟΓΙΚΩΝ ΚΡΙΤHΡΙΩΝ ΤΩΝ ΚΑΡΠΑΘΙΩΝ

του Γιώργου Νικ. Τσαμπανάκη

Η έννοια της ψήφου στη συνείδηση του μέσου Καρπάθιου.

Από την παιδική μου ακόμη ηλικία άκουγα συχνά-πυκνά στο χωριό μου, την Έλυμπο της Καρπάθου, από τα γεμάτα πίκρα χείλη ηλικιωμένων ανθρώπων τις εκφράσεις “Εμ μας ψηφά η νύφφη μου“, ή “Εμ μας ψηφά ο (γ)αμπρός μας” και καμμιά φορά “Εμ με ψηφούτ τα παι(δι)ά μου“^[1]. Αναλύοντας κατά κυριολεξίαν αυτά τα λεγόμενα θα νόμιζε κανείς ότι οι ηλικιωμένοι εκείνοι άνθρωποι απέβλεπαν, δίχως αποτέλεσμα, στη ψήφο των οικείων τους σε κάποιου είδους εκλογές!…

Όμως το μόνο που διεκδικούσαν οι δύστυχοι γέροντες ήταν ο σεβασμός και η εκτίμηση κάποιων προσώπων του οικείου τους περιβάλλοντος, που αδικαιολόγητα γι’ αυτούς δεν τους τα πρόσφεραν. Διότι αν και το ρήμα “ψηφώ” είναι κυριολεκτικά η τοπική ιδιωματική μορφή του νεοελληνικού ρήματος “ψηφίζω“, είχε λάβει με τα χρόνια την έννοια της έκφρασης του βαθιού προσωπικού και κοινωνικού σεβασμού ενός προσώπου προς ένα άλλο. Και η έννοια αυτή έβλεπε κανείς να υφίσταται γενικευμένα παρακολουθώντας διακριτικά τις εκλογικές επιλογές των τοπικών δημοτών στην περίπτωση των κοινοτικών αυτοδιοικητικών εκλογών, όπου κυριαρχούσε η ταύτιση του κοινωνικού σεβασμού και της διαπροσωπικής εκτίμησης υπό την έννοια της εκλογικής επιλογής!

Στις περισσότερες περιπτώσεις η συγκεκριμένη στάση μεγάλου μέρους μελών της τοπικής κοινωνίας είχε ως συνέπεια την ισχυροποίηση των συγγενικών ή φιλικών γενικότερα δεσμών στο πλαίσιο της ευρείας οικογένειας και των άλλων κοινωνικών σχημάτων (“Δίκιο κι ά(δ)ικο με τοτ συγγενήτ σου τράβα“) ή σε περίπτωση διαφοροποιημένης επιλογής κάποιων ψηφοφόρων την επισημοποίηση της διάρρηξης των δεσμών μεταξύ των συγκεκριμένων προσώπων και των αποδοκιμαζόμενων υποψηφίων μεμονωμένα ή και του οικογενειακού τους δικτύου γενικευμένα. Η αντίληψη αυτή, όπως διαπίστωσα σταδιακά, κυριαρχούσε, με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο, σε όλες τις Αυτοδιοίκητες Κοινότητες του νησιού της Καρπάθου^[2]. Οι κοινοτικές λοιπόν εκλογές φαινόταν να μην είναι η ευκαιρία για την επιλογή με ορθολογικά κριτήρια των ικανοτέρων στην διαχείριση των κοινών —όπως θα μπορούσε κανείς να περιμένει— αλλά μια εξαιρετική δυνατότητα έκφρασης θετικών ή αρνητικών αισθημάτων των ψηφιζόντων προς τους ψηφιζομένους, η οποία γεννούσε ακολούθως και κάποιες πολύ συγκεκριμένες υποχρεώσεις, εξυπηρετήσεων, υποστηρίξεων (φανερών ή λιγότερο φανερών) κ.λπ.

Η περίπτωση της Αυτοδιοίκητης Κοινότητας Ολύμπου Καρπάθου (1975-2010)

Καθ’ ότι δημότης της Κοινότητας Ολύμπου από τη γέννησή μου έως σήμερα, όπως και όλοι οι πρόγονοί μου σε βάθος αμέτρητων γενεών, με απασχόλησε πολύ σοβαρά το ζήτημα των διαχρονικών εκλογικών κριτηρίων των συμπατριωτών μου, κυρίως στο πλαίσιο των κοινοτικών εκλογών, ήδη από τα εφηβικά μου χρόνια, πριν καν αποκτήσω δικαίωμα ψήφου. Έτσι προσπάθησα από νωρίς να λύσω με το νου και όχι διά της σπάθης τον Γόρδιο Δεσμό των εκλογικών κριτηρίων των συμπατριωτών μου και την εύρεση του κλειδάριθμου, που θα έδινε ασφαλή πρόσβαση στα δεδομένα της “πολιτικής” λειτουργίας της τοπικής κοινωνίας. Αυτό θα καθιστούσε εφικτή την κατανόηση του τοπικού συστήματος εξουσίας, τη χαρτογράφηση των συνιστωσών του και την εμπέδωση της λειτουργίας των μηχανισμών του.

Μετά από τη συγκέντρωση των απαραίτητων πληροφοριών και ύστερα από μακρά σειρά συζητήσεων με ενεργά αναμειγνυόμενα πρόσωπα στην τοπική “πολιτική” σκηνή στο διάστημα από την Μεταπολίτευση (1975) μέχρι την ενσωμάτωση της Αυτοδιοίκητης Κοινότητας Ολύμπου Καρπάθου στον ενιαίο Καλλικράτειο Δήμο Καρπάθου (2010), άρχισε να ξεκαθαρίζει σταδιακά στα μάτια μου το τοπικό εκλογικό τοπίο. Τα βασικά συμπεράσματα ήταν τα ακόλουθα:

Οι εκάστοτε κοινοτικοί εκλογικοί συνδυασμοί συγκροτούνταν στη βάση των μονιμότερων ή πρόσκαιρων συμμαχιών δέκα (10) πολύ συγκεκριμένων ευρέων εκλογικών οικογενειακών δικτύων, εκπροσωπούμενων κατά καιρούς από διάφορα μέλη τους, γύρω από τα οποία συσπειρώνονταν και μικρότερα δορυφορικά οικογενειακά δίκτυα κατά περίπτωσιν. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι από τις δέκα αυτές οικογένειες προήλθαν οι 5 Κοινοτάρχες Ολύμπου Καρπάθου, οι 7 από τους 8 Αντιπρόεδροι του Κοινοτικού Συμβουλίου και οι 7 Επικεφαλής της Μειοψηφίας του Κοινοτικού Συμβουλίου της περιόδου 1975-2010!…
Το γεγονός επιβεβαιώνει από μόνο του τα γραφόμενα μου, λαμβανομένου υπ’ όψιν ότι ενώ στην Ολυμπίτικη κοινωνία^[3] καταγράφονται ιστορικά περί τα διακόσια εξήντα (260) τοπικά οικογενειακά επώνυμα^[4], μόνο δέκα βρέθηκαν σταθερά στα αξιώματα που ήδη αναφέρθηκαν.
Προχωρώντας όμως την έρευνά μου σε βάθος χρόνου διαπίστωσα ότι οι έξι (6) από τις δέκα αυτές “πολιτικά” ισχυρές οικογένειες είχαν εμπλοκή στα κοινά ήδη από τα χρόνια της Οθωμανοκρατίας και του κοτζαμπασισμού…ενώ η παρουσία δυο εξ αυτών στα τοπικά πράγματα εκτεινόταν διαπιστωμένα και στα προ της Επαναστάσεως του 1821 χρόνια.
Αξιοσημείωτο είναι ότι και τα νεότερα οικογενειακά εκλογικά δίκτυα που εμφανίστηκαν αργότερα στην Ολυμπίτικη κοινωνία λειτούργησαν στη βάση του προτύπου των παλαιότερων “πολιτικών” οικογενειών του τόπου.
Θα πρέπει τέλος να αναφέρω ότι έχοντας αναλύσει σε βάθος και πλάτος τον τρόπο σκέψης, συναισθηματικής λειτουργίας και λοιπών αντιδράσεων του σώματος των δημοτών της Αυτοδιοίκητης Κοινότητας Ολύμπου, οδηγήθηκα σταδιακά και αβίαστα στην πλήρη αποκωδικοποίηση της δομής και των συμπεριφορικών προτύπων του τοπικού εκλογικού σώματος. Κατέστη έτσι απολύτως εφικτός ο αλάνθαστος προεκλογικός σχεδιασμός και ο απολύτως τελεσφόρος χειρισμός των εκλογικών διαδικασιών στη μεγαλύτερη αναμέτρηση που έλαβε χώρα στα μεταπολιτευτικά χρόνια στην Αυτοδιοίκητη Κοινότητα Ολύμπου Καρπάθου (2006)^[5], στην οποία ο γράφων είχε εκ των πραγμάτων κομβική συμμετοχή (εφαρμογή των θεωρητικών πορισμάτων στην “πολιτική” πράξη).
Κρίνω όμως αναγκαίο να διευκρινήσω ότι από την έναρξη εφαρμογής του νέου διοικητικού σχήματος του Καλλικράτειου Δήμου Καρπάθου στο πλαίσιο του οποίου περιορίστηκε δραστικά αφ’ ενός ο αριθμός των υποψηφίων του Ολυμπίτικου κοινοτικού ψηφοδελτίου κι αφ΄ ετέρου ο αριθμός των εκλογίμων μελών του Κοινοτικού Συμβουλίου Ολύμπου, παρουσιάστηκαν ορισμένες ενδιαφέρουσες αλλαγές της συμπεριφοράς του εκλογικού σώματος. Καθώς τώρα δεν είναι εφικτό να συμμετέχουν με εκπροσώπους τους οι προαναφερθείσες 10 εδραιωμένες ευρείες οικογένειες (αναφερόμαστε σε πρόσωπα -“πίντες^[6]” που οδηγούσαν στις κλασσικές οικογενειακές εκλογικές συσπειρώσεις), παρατηρείται συχνά το φαινόμενο της πολυδιάσπασης των επιλογών των ευρέων οικογενειών, που παλαιότερα ήταν από σπάνιο έως ανύπαρκτο.
Στην ίδια κατεύθυνση συνέβαλε εξάλλου και ο δραστικός περιορισμός των εξουσιών του Κοινοτικού Συμβουλίου που το κατέστηκε ένα εισηγητικό στην ουσία του όργανο του Δήμου Καρπάθου, απογυμνωμένο από τις παλαιότερες εξουσίες του. Έτσι το ενδιαφέρον των εκλογικά ισχυρών οικογενειών έχει πλέον προσανατολιστεί στην κατάληψη μιας εκ των δύο (2) θέσεων Δημοτικών Συμβούλων που αναλογούν στη Δημοτική Ενότητα Ολύμπου του Καλλικράτειου Δήμου Καρπάθου, όπου και πάλι οι δυνατότητες υποψηφιότητας είναι αριθμητικά περιορισμένες.

Η περίπτωση της Αυτοδιοίκητης Κοινότητας Σπόων Καρπάθου (1850-1998) και οι ιδιαιτερότητές της. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίπτωση για την εμβάθυνση της έρευνας αναφορικά με το θέμα που πραγματευόμαστε αποτελεί η Αυτοδιοίκητη Κοινότητα Σπόων και τα όσα εκεί συνέβαιναν επί ενάμισυ σχεδόν αιώνα, από την εμπέδωση της αυτονομίας της (περί το 1850) έως και την ενσωμάτωσή της στον Καποδιστριακό Δήμο Καρπάθου (1998).

Στο Κοινοτικό αυτό πλέγμα κυριάρχησαν αταλάντευτα, στο πλαίσιο του ίδιου ουσιαστικά εκλογικού μοντέλου, τέσσερεις ευρείες τοπικές οικογένειες που συνδιαμόρφωσαν δύο διαχρονικές κοινοτικές παρατάξεις (Διακολιο-Πιπέρηδες / Χαλκιαο-Δημάρχοι^[7]). Το στοιχείο εκείνο που διαφοροποιεί το χωριό αυτό σε σχέση με όλα τα άλλα είναι το μικρό πληθυσμιακό του μέγεθος^[8] που μεγιστοποιεί τις εκλογικές πολώσεις και τις συνακόλουθες εντάσεις. Εντυπωσιακή υπήρξε η συνήθεια των διαφορετικών και ταυτόχρονων “κομματικών” εορτασμών της Αποκριάς^[9] στο συγκεκριμένο χωριό. Οι κοινοτικές παραταξιακές επιλογές έφταναν να επηρεάζουν πολλές φορές μέχρι και τα πραγματοποιούμενα συνοικέσια!

Δυο ακόμη χαρακτηριστικά στοιχεία που καθιερώθηκαν στα Σπόα είναι:

α. ο χαιρετισμός “Γειά σου κόμμα”, με αναφορά στις κοινοτικές παραταξιακές πεποιθήσεις του προσώπου στο οποίο απευθυνόταν ο συγκεκριμένος χαιρετισμός^[10],

β. η καθιέρωση του αξιώματος του Δημάρχου ως οικογενειακού επωνύμου (δίκην οφφικίου) των απογόνων του πρώτου ιστορικά Δημάρχου Σπόων με τη μορφή “Δήμαρχος” (μοναδικό σχεδόν φαινόμενο σε ολόκληρη τη χώρα).

Ήταν τόσο πεισματικός μέχρι και πρόσφατα ο κοινοτικός εκλογικός αγώνας στα Σπόα, ώστε στις Κοινοτικές Εκλογές, που πραγματοποιήθηκαν στη χώρα τον Οκτώβρη του 1978, είχα διαβάσει, θυμάμαι, στην εμβληματική στήλη της Αθηναϊκής εφημερίδας “ΤΑ ΝΕΑ” – “Ο Μικροπολιτικός” – ειδικό σημείωμα σχετικά με την εντυπωσιακή αεροπορική μετακίνηση Σποϊτών της Αμερικής με παραταξιακά καταβληθέντα εισιτήρια πτήσης^[11] από τις Η.Π.Α. προς την Ελλάδα και Σποϊτών Παροίκων Αττικής με πτήση ελικοπτέρου από την Αθήνα απευθείας προς τα Σπόα της Καρπάθου με σκοπό να συμμετάσχουν στις τότε πραγματοποιούμενες αυτοδιοικητικές εκλογές του τόπου τους!…

Μια αξιοσημείωτη διαφορά του μοντέλου των Σπόων από το αντίστοιχο μοντέλο της Ολύμπου, είναι ότι συναντά κανείς να κατέχουν συχνά το αξίωμα του Δημάρχου ή του Κοινοτάρχη Σπόων και πρόσωπα που δεν ανήκουν εξ αρρενογονίας στα τέσσερα κυρίαρχα εκλογικά οικογενειακά δίκτυα. Όμως τα ποικίλα αυτά πρόσωπα είχαν προηγουμένως εξασφαλίσει, όπως φαίνεται, την παρασκηνιακή στήριξη των γνωστών οικογενειών οι οποίες συνέχιζαν να κατέχουν εν τοις πράγμασι τα ηνία της τοπικής εξουσίας.
Η ξεχωριστή περίπτωση των Πηγαδίων της Καρπάθου. Μια άλλη, εντελώς ιδιόμορφη για τα καρπαθιακά δεδομένα περίπτωση είναι εκείνη των Πηγαδιών, είτε ως αυτοδιοίκητου παλαιότερα Δήμου, είτε ως μέρους του Καποδιστριακού και ακολούθως του Καλλικράτειου ενιαίου Δήμου Καρπάθου.
Ο συγκεκριμένος παράλιος οικισμός συγκροτήθηκε ως γνωστόν στα μετά την καταστολή της πειρατείας χρόνια, από το 1835 δηλαδή και εντεύθεν. Από το 1892 μάλιστα έως σήμερα αποτελεί τη σύγχρονη πρωτεύουσα και το διοικητικό κέντρο του νησιού.
Σταδιακά συγκέντρωσε μεμονωμένα πρόσωπα και οικογένειες αρχικά από τα κοντινά καρπαθιακά χωριά (Απέρι, Βωλάδα, Μενετές) και από τα ναυτικά νησιά της Δωδεκανήσου (Κάσο, Χάλκη, Καστελλόριζο, Σύμη, Κάλυμνο). Ακολούθησαν άλλοι πληθυσμοί από τα υπόλοιπα χωριά του νησιού, την Κρήτη και τη Ρόδο και μεταπολεμικά διάσπαρτα από τον υπόλοιπο Ελλαδικό χώρο. Ακριβώς αυτός ο τρόπος συγκρότησης του σώματος των μονίμων κατοίκων και άρα και των δημοτών του τοπικού Δήμου, όπου δεν κυριαρχούσαν οι πολυμελείς ευρείες οικογένειες, όπως στα υπόλοιπα χωριά, και κατά συνέπειαν τα συγγενικά εκλογικά δίκτυα, οδήγησε τους πολιτευόμενους των Πηγαδιών σε άλλη τεχνική διαχείρισης των ψηφοφόρων.
Καθώς μάλιστα στον συγκεκριμένο οικισμό εγκαταστάθηκε από τη μια η εμπορική τάξη του νησιού και κατ’ επέκτασιν η τάξη του χρήματος, ενώ ταυτόχρονα συγκεντρώθηκε προς εξεύρεσιν εργασίας μεγάλο μέρος “προλετάριων” του τόπου, το δέλεαρ της εκλογικής συσπείρωσης φάνηκε ευθύς εξ αρχής πως θα μπορούσε να είναι το χρήμα.
Έτσι επικράτησε και επιβλήθηκε η πρακτική του χρηματισμού τουλάχιστον μιας κρίσιμης εκλογικής μάζας (~ 15%) και ίσως και μεγαλύτερης, που διαμόρφωνε κάθε φορά το τελικό αποτέλεσμα. Τα λεγόμενα μου αυτά δεν μπορεί να ξενίζουν κανέναν, αφού θεωρούνται κοινώς γνωστά σε όλους τούς, στοιχειωδώς κατέχοντες τα ζητήματα του τόπου τους, Καρπαθίους.
Το πως αποσβένονταν εν συνεχεία τα προσφερόμενα χρηματικά ποσά είναι θέμα που ξεφεύγει από το πλαίσιο του παρόντος μελετήματος.
Αρκεί όμως να αναφέρω ότι ακόμα και στα χρόνια της κορύφωσης της πρόσφατης οικονομικής κρίσης της χώρας, οι προτιθέμενοι αυτοπροαιρέτως να χρηματιστούν παρότρυναν τους διάφορους υποψηφίους του Καλλικράτειου Δήμου Καρπάθου να ανταποκριθούν με το συνήθη τρόπο, ώστε “να μη χαλάσωμε το έθιμο!”. Ήταν δηλαδή τόσο ριζωμένη η πρακτική του χρηματισμού στο συγκεκριμένο εκλογικό σώμα που το αντιλαμβάνονταν σχεδόν ως “έθιμο”!!!…
Βέβαια και οι γνωστές προεκλογικές υποσχέσεις με τη μορφή του ρουσφετιού δεν έλειπαν. Και ήταν κάτι τέτοιες υποσχέσεις εκείνες που οδήγησαν μεταπολεμικά στην μη εφαρμογή του συγκροτημένου προπολεμικά Ιταλικού πολεοδομικού σχεδίου των Πηγαδιών.
Θα πρέπει να επισημανθεί τέλος ότι με τον προϊόντα πληθυσμιακό υδροκεφαλισμό που παρατηρείται στην Καρπαθιακή πρωτεύουσα πλέον του ενός τρίτου (1/3) των δημοτών του Καλλικράτειου Δήμου Καρπάθου φέρονται εγγεγραμμένοι στην Κοινότητα Καρπάθου, πράγμα που οδηγεί στο προφανές συμπέρασμα ότι το προαναφερθέν πρόβλημα βαίνει συν τω χρόνω επιδεινούμενο…
Τόσο μάλιστα επιδεινούμενο ώστε αποτελεί κοινή πεποίθηση ότι δεν έχει πιθανότητα εκλογής οιοσδήποτε υποψήφιος δήμαρχος δεν εμπλακεί με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στις πρακτικές του χρηματισμού μέρους τουλάχιστον των ψηφοφόρων των Πηγαδίων…
Το κοινωνικό και ψυχολογικό υπόβαθρο των αυτοδιοικητικών εκλογικών κριτηρίων των Καρπαθίων. Εξετάζοντας κανείς αναλυτικά τον τρόπο μεταβίβασης και διαιώνισης των αρχών που συναποτελούν τη βάση των αυτοδιοικητικών εκλογικών κριτηρίων των Καρπαθίων διαπιστώνει ότι στηρίζεται κατά βάσιν σε μια συστηματική ψυχολογική επένδυση στα αναπτυσσόμενα μέλη της κάθε οικογένειας, κατά την τρυφερή τους ηλικία, από τους γονείς και τα μεγαλύτερα σε ηλικία μέλη του οικογενειακού τους περιβάλλοντος. Είτε άμεσα, είτε έμμεσα δια του συμπεριφορικού τους παραδείγματος. Είναι μια διαδικασία αντίστοιχη ή και παράλληλη με τη ψυχολογική επένδυση που σκοπό έχει την αναπαραγωγή του κοινωνικοοικονομικού καθεστώτος του “κανακαρισμού“, η οποία πετυχαίνει χωρίς δυσκολία την διαιώνιση του τοπικού κληρονομικού δικαίου, μέσα από την κατάλληλη ψυχολογική επένδυση τόσο στα πρωτότοκα όσο και στα υστερότοκα μέλη της οικογένειας.
Γι αυτό εκείνο που μπορεί κανείς να προσδοκά, ρεαλιστικά μιλώντας, από τη νέα Καρπαθιακή γενιά δεν είναι η ρήξη και η διαφοροποίηση από το παρελθόν, αλλά η αναπαραγωγή του “διδαχθέντος” με την οικογενειακή φροντίδα επί σειρά ετών προτύπου εκλογικής επιλογής…
Και είναι αυτή ακριβώς η μακρόχρονη ψυχολογική επένδυση η κύρια αιτία που μπλοκάρει διαχρονικά την ορθολογική λειτουργία ευφυέστατων κατά τα λοιπά ψηφοφόρων, προκαθορίζοντας δια του ποδηγετημένου συναισθήματος, τις επιλογές τους!!!
Ο προαναφερθείς ψυχολογικός χειρισμός διαπλέκεται εξάλλου με το αρχαιότατο σύστημα των γενών και τη κοινωνική λειτουργία του μέσα στις διάφορες ομάδες των δημοτών των ποικίλων Κοινοτήτων για να στεριώσει εν τέλει το “ποθούμενο” αποτέλεσμα.
Η συχνή επίσης επίκληση της έννοιας της “ξα(δ)ερφοσύνης”^[12] και της ενθύμησης των “περήφανων κοινών προγόνων” με σκοπό τη σφυρηλάτηση του οικογενειακού εκλογικού δικτύου, όλοι γνωρίζουν ότι ακολουθείται κατά κανόνα από την εν καιρώ πρακτική εξαργύρωση της, μέσα από τις κατά περίπτωσιν απαιτούμενες “εξυπηρετήσεις”…
Τα όσα ήδη αναφέρθηκαν είναι απολύτως συμβατά με τον έμφυτο συντηρητισμό της Καρπαθιακής κοινωνίας. Κοινωνικό συντηρητισμό που διόλου δεν ταυτίστηκε με το πολιτικό φρόνημα της μεγάλης πλειοψηφίας των Καρπαθίων, η οποία, για ιστορικά ερμηνεύσιμους λόγους, υπήρξε επί έναν αιώνα και πλέον προσανατολισμένη — στη μεγάλη της πλειοψηφία— στον Βενιζελογενή και τον εν γένει Κεντρώο ή Κεντροαριστερό χώρο. Είναι άλλωστε παγκοίνως γνωστό ότι το νησί μας έδινε στα κόμματα του συγκεκριμένου πολιτικού προσανατολισμού ποσοστά που σε πλείστες όσες περιπτώσεις ήταν τα κορυφαία στη χώρα!…
Το ιστορικό βάθος των αυτοδιοικητικών εκλογικών κριτηρίων των Καρπαθίων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ιστορική σχέση των αυτοδιοικητικών αρχών των Καρπαθιακών Κοινοτήτων με την κεντρική εξουσία των ποικίλων κρατικών μορφωμάτων στα οποία υπήχθησαν διοικητικά σε βάθος χρόνου.

Εξετάζοντας λεπτομερειακά το θέμα, διαπιστώνει κανείς ότι επικράτησε επί σειρά αιώνων μια αποτελεσματική πρακτική στο πλαίσιο της οποίας εφαρμόστηκε ένα είδος “modus vivendi” ανάμεσα στην τοπική και την υπερτοπική εξουσία, που, ενώ πρόσφερε στους ισχυρούς κρατικούς εξουσιαστές τους απαιτούμενους φόρους και τη διοικητική νομιμοφροσύνη που ζητούσαν, διασφάλιζε για τους δημότες της τη μη ανάμειξή των κεντρικών εξουσιών στις εσωτερικές λειτουργίες των τοπικών κοινωνιών. Αυτή η πρακτική εφαρμόστηκε τόσο στα χρόνια της Βενετοκρατίας (1309-1538) με την επιπρόσθετη διοικητική και όχι δογματική υπαγωγή των ορθοδόξων ιερέων στους επιχώριους Λατίνους επισκόπους, όσο και στην Τουρκοκρατία (1538-1912) οπότε και ίσχυσε η εφαρμογή των προβλέψεων του κορανίου περί “Adet”^[13] (=ατέτι).

Πέρα από το “Ατέτι” αυτό καθ’ εαυτό, παρατηρήθηκε η άδηλη εφαρμογή στο πλαίσιό του και μιας άλλης μουσουλμανικής πρακτικής που διευκόλυνε τα πράγματα για τους κατακτημένους. Η πρακτική της “Τακίγια” (=προσποίησης, απόκρυψης) —μη συμβατής παρά ταύτα με τα χριστιανικά ήθη— απέναντι στα ισχυρά κέντρα εξουσίας, με την έννοια που της δίνει ο Αλ Γκαζάλι^[14] (1059-1111), ένας από τους σπουδαιότερους θεολόγους του Ισλάμ.
Η αποτελεσματική αυτή πρακτική έκλεισε στην πραγματικότητα τις Καρπαθιακές κοινότητες σε ένα προστατευτικό κέλυφος, που τους διασφάλισε για αιώνες την αδιατάρακτη συνέχιση του εδραιωμένου τρόπου λειτουργίας των κοινωνικών τους δομών και της αυτοδιοίκησής τους.
Έξω από το κέλυφος επικρατούσε μια σταθερή και αδιαπραγμάτευτη σχέση με το κυρίαρχο κράτος. Μπορούσαν άλλωστε να αντιπαρατεθούν οι μικρές και ανίσχυρες κοινότητες μαζί του;

Μέσα όμως στο κέλυφος συνέχιζε να λειτουργεί με τον τρόπο που ήξερε επί αιώνες η τοπική κοινωνία. Και αυτό το δεύτερο ήταν το ΠΡΩΤΕΥΟΝ για τον απλό δημότη και το ΚΥΡΙΑΡΧΟ στο αξιακό του σύστημα. Αυτό που επηρέαζε άμεσα τη ζωή του. Ο κοινωνικός στίβος όπου έδειχνε ο καθείς πόσο μετρούσε.

Σχετικά τώρα με την περίοδο της Ιταλοκρατίας (1912-1944) πρέπει να πούμε ότι παρατηρήθηκαν αρκετές σοβαρές διαφοροποιήσεις, που όμως δεν κατάφεραν να αλλοιώσουν τα ισχύοντα.

Έτσι, ενώ από το 1912 έως το 1923 δεν άλλαξαν στην πράξη πολλά πράγματα στις ήδη εδραιωμένες καταστάσεις, από το 1923, οπότε το Ιταλικό Βασίλειο προσάρτησε ως επίσημη Κτήση του τα Δωδεκάνησα (Possedimento d’oltremare di Isole Italiane dell’Egeo) επιχειρήθηκε σειρά αποφασιστικών πλην όχι πάντα εύστοχων παρεμβάσεων των Ιταλικών αρχών στις τοπικές κοινωνίες:

α΄. Εισαγωγή του Ιταλικού αστικού δικαίου,

β΄. Ανεξαρτητοποίηση της Δωδεκανησιακής Ορθόδοξης Εκκλησιαστικής Διοίκησης (Αυτοκέφαλο)

γ΄. Κατάργηση των επιβιωνόντων υπολειμμάτων της τοπικής αυτοδιοίκησης δ΄. Απαγόρευση της διδασκαλίας της Ελληνικής γλώσσας και επιβολή της διδασκαλίας της Ιταλικής στα σχολεία.

Κανείς από τους επιχειρηθέντες στόχους δεν επετεύχθη εν τέλει. Αξίζει όμως να σταθούμε σε δυο απ΄ αυτούς καθ’ όσον αφορά την Κάρπαθο. Στον (α΄) και στον (γ΄). Καθ΄ όσον αφορά την εφαρμογή του Ιταλικού Αστικού Κώδικα και του εξ αυτού απορρέοντος νέου οικογενειακού και ειδικότερα του κληρονομικού δικαίου δεν αποτολμήθηκε η επίκληση της εφαρμογής του σε μεγάλη κλίμακα γιατί λειτούργησε αποτρεπτικά στην προοπτική αυτή αφ’ ενός η προηγηθείσα διαχρονική ψυχολογική επένδυση, στο πλαίσιο του “κανακαρισμού“, υπέρ των πρωτοτοκίων και αφ’ ετέρου η διαφαινόμενη σε κάθε ενάντια περίπτωση προοπτική της συναισθηματικής ρήξης με το όλο οικογενειακό περιβάλλον. Σχετικά τώρα με την κατάργηση των τελευταίων αυτοδιοικητικών προνομίων από τον Cesare Maria De Vecchi, η διοικητική διαφοροποίηση στηρίχτηκε και πάλι σε πρόσωπα των υφισταμένων τοπικών “ισχυρών” οικογενειών, οπότε η προκύψασα διαφορά ήταν μάλλον μικρή.
Έτσι εντυπωσιάζει η συμμετοχή ορισμένων Podesta σε κάποιες Επαναστατικές Επιτροπές του Καρπαθιακού Εθνικοαπελευθερωτικού Κινήματος του Οχτώβρη του 1944, που αν δεν αναλυθεί στον άξονα του διαχρονικά ισχύοντος τοπικού κοινωνικού αξιακού συστήματος και των όσων αναφέρθηκαν πιο πάνω για τη σχέση τοπικής και υπερτοπικής εξουσίας, μοιάζει ακατανόητη.
Ακατανόητη επίσης μοιάζει η επανεκλογή δοτών Κοινοταρχών της Στρατιωτικής Δικτατορίας^[15] σε αρκετές Καρπαθιακές Κοινότητες μετά τη χούντα, στο πλαίσιο μάλιστα των μεταπολιτευτικών δημοκρατικών αυτοδιοικητικών εκλογών. Κι αυτό σ’ ένα τόπο με εδραιωμένο και αδιαμφισβήτητο, όπως ήδη είπαμε, τον Βενιζελογενή και Κεντρώο πολιτικό προσανατολισμό του. Μόνο η κατανόηση ως ΚΥΡΙΑΡΧΟΥ και ΠΡΩΤΕΥΟΝΤΟΣ του ιδιόμορφου αξιακού άξονα των τοπικών κοινωνιών για τον μέσο δημότη μπορεί να καταστήσει κατανοητή και την απονομή με τόση ευκολία των “συγχωροχαρτίων” που δόθηκαν στο νησί κατά το πρόσφατο μεταπολιτευτικό παρελθόν!!!
Καταλήγοντας μπορώ, μετά τα όσα ανέφερα, να προβλέψω ότι παρά τα παθήματα των Καρπαθίων από μακρά σειρά άστοχων αυτοδιοικητικών επιλογών τίποτε δεν πρόκειται να αλλάξει τα επόμενα πενήντα (50) χρόνια, όπως δεν άλλαξε τίποτε στη διάρκεια των είκοσι (20) μεταπολεμικών χρόνων και των πενήντα (50) περίπου μεταπολιτευτικών στα εκλογικά τους κριτήρια, τα οποία κινούνται διαχρονικά σε συναισθηματικές ή συμφεροντολογικές ατραπούς, μακριά από τις λεωφόρους του ορθολογισμού.
Επίλογος Το τελικό αυτό συμπέρασμα δεν είναι απαισιόδοξο, είναι απλά ρεαλιστικό. Παρά ταύτα δεν χρειάζεται να στεναχωριέται κανείς αφού είναι γνωστό, ότι κάθε λαός έχει την ηγεσία που του αξίζει.
Θέλω εν τούτοις να ευχηθώ σε όλους μας να επιλέξουμε ως βάση των μελλοντικών αυτοδιοικητικών μας εκλογικών κριτηρίων τη σωστή εκείνη μείξη συναισθηματισμού και ορθολογισμού, που θα μας οδηγήσει συλλογικά σε ένα ασφαλέστερο μέλλον μακριά από προσωπικές ή οικογενειακές ιδιοτέλειες.

^[1] Τέτοιου τύπου ήταν και η ευρύτερα γνωστή περίπτωση του δύσμοιρου Ξυλάρμενου (Νικόλαου Δ. Καλής) από τις Μενετές, βλ. και Γεωργίου Μ. Γεωργίου, Καρπαθιακά, Πειραιεύς 1958, σ.σ. 261-264.

^[2] Είναι πιστεύω εντυπωσιακή για την ακριβολογία της η ιστορική ρήση του επί σειρά εκλογικών αναμετρήσεων και πάντοτε αποτυγχάνοντας να εκλεγεί, κατά τα μεταπολιτευτικά χρόνια, υποψήφιου Κοινοτάρχη Πυλών Καρπάθου Κωνσταντίνου Ιωάννου Καραξή: “Δεν ηξεύρετε μωρέ πως οι εκλογές στην Κάρπαθο είναι “φουμιστός χορός”;!!!” Πληροφορητής: Γιώργος Ιωάν. Ασλανίδης.

(Σημείωση: Κατά την επιτέλεση του “φουμιστού χορού”, που ανήκει στην παράδοση των χωριών της Κεντρικής Καρπάθου, τα μέλη των σογιών του ανδρογύνου πιάνουν στο χορό κάθε ένα στην πλευρά του νεόνυμφου με τον οποίο συγγενεύουν, μετρώντας κατα ένα τρόπο και το αριθμητικό μέγεθος των δυο οικογενειών. Βλ. και Μαριγούλα Κρητσιώτη – Άλκης Ράφτης, “Ο χορός στον πολιτισμό της Καρπάθου“, Αθήνα 2003, σ.σ. 391)

^[3] Η Όλυμπος υπήρξε διαχρονικά η πολυπληθέστερη Κοινότητα του νησιού, που κατείχε και κατέχει το ένα τρίτο (1/3) της έκτασής του και κατοικείτο από το ένα πέμπτο (1/5) του πληθυσμού του διαχρονικά. (Ο μόνιμος Ολυμπίτικος πληθυσμός δεν πρέπει να ξεπέρασε ποτέ τους δύο χιλιάδες (2.000) κατοίκους). Η πληθυσμιακή αυτή αναλογία διατηρείται απολύτως και σήμερα στο πλαίσιο της Καρπαθιακής διασποράς. (Εκτιμώ ότι οι απανταχού Ολυμπίτες πρέπει να ανέρχονται σήμερα με αυστηρούς υπολογισμούς στους τρεις ήμισυ χιλάδες (3.500) περίπου ανθρώπους στο σύνολο των δεκαεπτάμισυ χιλιάδων περίπου (~17.500 ) ανά την υφήλιο ευρισκομένων Καρπαθίων).

^[4] Βλ. Γιώργου Νικ. Τσαμπανάκη “Επώνυμα και παρωνύμια στην Έλυμπο της Καρπάθου”, ανέκδοτη εργασία.

^[5] Στις εκλογές εκείνες πήραν μέρος σχεδόν 750 ψηφοφόροι!

^[6] πίντα= σταθερό και στέρεο σημείο πρόσδεσης των σκοινιών του καϊκού που βρίσκεται στο κατάστρωμα.

^[7] Στα Σπόα υπάρχει η αντίληψη ότι οι οικογένειες Δημάρχου και Χαλκιά είναι στην ουσία κλάδοι μιας και της αυτής οικογένειας. Άρα θα μπορούσαμε να πούμε ότι ουσιαστικά οι ισχυρές εκλογικά τοπικές οικογένειες ήταν τρεις. Διασώζεται μάλιστα και σχετική μαντινάδα που εξαίρει τα μέλη της συγκεκριμένης γενιάς-κοινοτικής παράταξης, η οποία αναφέρει: “Γειά σου περήφανη γενιά, Δημάρκοι και Χαρκιά(δ)ες, που δεν εξαγοράζεστε με ρούχα και παρά(δ)ες“).

^[8] Συγκριτικά με το ιστορικά μεγαλύτερο χωριό του νησιού, την Όλυμπο, τα Σπόα είχαν διαχρονικά μια πληθυσμιακή αναλογία 4:1, αφού και σήμερα οι απανταχού ευρισκόμενοι Σποϊτες εκτιμάται ότι αποτελούν ένα σύνολο 850 περίπου προσώπων.

^[9] Πρωτ/ρος Κωνσταντίνος Ι. Χαλκιάς, “Το έθιμο της Αποκριάς στο χωριό μου το Σπώα (Καρπάθου) παλαιότερα και σήμερα”, Καρπαθιακά, τ. Α΄, Ρόδος 2003, σελ. 221. Οφείλω για λόγους ακριβούς καταγραφής να αναφέρω ότι σύμφωνα με εξακριβωμένες πληροφορίες ανάλογη συνήθεια ίσχυε παλαιότερα κατά τον εορτασμό των Αποκριών και στα χωριά Μεσοχώρι και Όθος της Καρπάθου!…

^[10] Ο εν λόγω χαιρετισμός αντιστοιχούσε σε άλλους καθιερωμένους, όπως “Γειά σου συγγενή”, “Γειά σου ξά(δ)ερφε” κ.λπ.

^[11] Οι μετέπειτα καθιερωθείσες μαζικές μετακινήσεις ψηφοφόρων εν όψει εκλογών ήταν ακόμη στα σπάργανα!

^[12] Εντυπωσιακό είναι το σχετικό παράδειγμα στο θεατρικό έργο “Καρπάθιος, ο κατά φαντασίαν ερωμένος” του Σωτηρίου Καρτέσιου – 1857, όπου ο εκ Μενετών οικοδόμος Μηνάς επικαλείται τις συγγένειες και τα ποικίλα ξαδέρφια του προς υπογράμμισιν της κοινωνικής του επιφάνειας…

^[13] Adet: είναι αραβική λέξη που κυριολεκτικά σημαίνει “συνήθεια” και πρακτικά αναφέρεται στο εθιμικό δίκαιο ενός τόπου. Το κοράνι λοιπόν προβλέπει ότι αλλόθρησκοι τόποι που παραδίνονται στον μουσουλμάνο ηγεμόνα χωρίς ένοπλη αντίσταση απολαμβάνουν το προνόμιο να διατηρούν και υπό την μουσουλμανική εξουσία τον παραδοσιακό τρόπο διοίκησής τους. Έτσι και στην Κάρπαθο, όπως και σε όλα τα σημερινά Δωδεκάνησα, —πλην της Ρόδου και της Κω— που παρεδόθησαν, όπως συχνά λέω, “αμαχητί, όχι όμως και άνευ όρων” παραχωρήθηκε το προνόμιο να διατηρήσουν αναλλοίωτο σε όλη τη διάρκεια της Οθωμανικής κατοχής τον καθιερωμένο τρόπο της αυτοδιοίκησής τους.

^[14] Ο Αλ Γκαζάλι συνοψίζει τον νόμο της “τακίγια” ως εξής: «Πρέπει να ξέρεις ότι το ψέμα δεν είναι λάθος. Όταν το ψέμα είναι ο μοναδικός τρόπος για να επιτευχθεί το αποτέλεσμα, τότε επιτρέπεται. Για αυτό πρέπει να λέμε ψέματα, όταν η αλήθεια θα μας οδηγήσει σε δυσάρεστα αποτελέσματα».

^[15] Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι οι δικτατορικές αρχές φρόντισαν κατά τους διορισμούς των αυτοδιοικητικών αρχόντων να αναλάβουν καθήκοντα τόσο στο Δήμο Καρπάθου, όσο και στις Κοινότητες του νησιού, πολλά πρόσωπα που είχαν πρωταγωνιστικούς ρόλους στα επαναστατικά γεγονότα της 5ης Οκτωβρίου 1944. Ήταν μια κίνηση των στρατιωτικών που ήθελε να τονίσει τον Εθνικό χαρακτήρα της Στρατιωτικής Δκτατορίας. Έμοιαζε σαν μια μπαγέτα να συντόνιζε στο παρασκήνιο αυτές τις επιλογές…Δυστυχώς πολλοί ενέδωσαν… Ανάλογες ήταν και οι επιλογές των δικτατόρων και σε άλλα Δωδεκάνησα (Δήμαρχος Ροδίων Γιώργος Βρούχος, Δήμαρχος Κάσου Μηνάς Αρετός κ.λπ.)

Πηγάδια Καρπάθου, 22/7/2022

Καρπαθιακά Νέα