Τα Δωδεκάνησα στην Τουρκία από τον Τσώρτσιλ. Συνδιάσκεψη Τεχεράνης, 28 Νοεμβρίου 1943

Τα Δωδεκάνησα στην Τουρκία από τον Τσώρτσιλ. Συνδιάσκεψη Τεχεράνης, 28 Νοεμβρίου 1943

Ο Τσώρτσιλ για να προασπίσει τα συμφέροντα της Μεγάλης Βρετανίας στην περιοχή των Βαλκανίων μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, επιζητούσε την συνεργασία της Τουρκίας, και έτσι προσέφερε τα Δωδεκάνησα στην Τουρκία (πλην της Ρόδου), τα οποία ως τότε δεν ανήκαν στην Ελλάδα, και τα μεγάλα νησιά του ανατολικού Αιγαίου.

Τα Δωδεκάνησα στην Τουρκία
Άντονι Ίντεν και Φράνκλιν Ρούσβελτ

Τα ελληνικά εθνικά συμφέροντα θα κινδύνευαν σοβαρά, αν το αίτημα Τσώρτσιλ γινόταν αποδεκτό, η Τουρκία πειθόταν να κηρύξει τον πόλεμο κατά της Γερμανίας αι αν ευνοϊκή συγκυρία επέτρεπε σε τουρκικά στρατεύματα να βρίσκονται επί των Δωδεκανήσων και νησιών του ανατολικού Αιγαίου κατά τη μέρα της λήξης του πολέμου.

Ευτυχώς που οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ, κατά τη διάρκεια της διάσκεψης της Τεχεράνης (1943), για τους δικούς τους στρατηγικούς λόγους, αντιτάχθηκαν στο βρετανικό αίτημα για το άνοιγμα ενός νέου μετώπου κατά των Γερμανών στην περιοχή του Αιγαίου κατά των Βαλκανίων. Τις παραμονές της διάσκεψης ο Βρετανός στρατηγός Ουίλσον αναφερόμενος σε «επιχειρήσεις στο Αιγαίο», υποστήριξε ότι ήταν «ουσιώδες να αποκοπεί ο σιδερένιος γερμανικός κλοιός που περιέκλειε τη Ρόδο, την Κρήτη και την Ελλάδα. Η Ρόδος ήταν το κλειδί της κατάστασης και η κατάληψη της απαιτούσε πρόσθετο εξοπλισμό, που έπρεπε να μεταφερθεί από τη δυτική Μεσόγειο».

Αλλά οι πιθανές συμμαχικές επιχειρήσεις στην περιοχή του Αιγαίου «βασίζονταν στην υπόθεση ότι η Τουρκία να έμπαινε στον πόλεμο, στο πλευρό μας». Ο στρατηγός Ουίλσον πίστευε ότι «θα πρέπει να ζητηθεί από την Τουρκία να καταλάβει τα υπόλοιπα νησιά των Δωδεκανήσων» εκτός από τη Ρόδο. Αυτό ήταν «μέσα στις δυνατότητες» της, «εκτός ίσως από τη Λήμνο που οι Γερμανοί χρησιμοποιούσαν σαν βάση», και την είχαν οχυρώσει καλύτερα.

Ο αρχηγός των αμερικανικών ναυτικών δυνάμεων, ναύαρχος Κινγκ, ενημέρωσε τον πρόεδρο Ρούσβελτ ότι «η βρετανική ιδέα» περιλαμβάνει «την κατάληψη» από τους ίδιους «της Ρόδου», ενώ «οι Τούρκοι θα καταλάβουν όλα τα άλλα νησιά» του ανατολικού Αιγαίου. Έτσι «οι Σύμμαχοι θα πρέπει να δώσουν υλικό, πλοία και εφόδια για το άνοιγμα των Δαρδανελλίων».

Ο Ρούσβελτ απάντησε ότι «μετά την κατάληψη της Ρόδου, οι Βρετανοί πιθανόν θα πουν: Τώρα θα πρέπει να καταλάβουμε την Ελλάδα». Οι Αμερικανοί δεν ήταν σύμφωνοι με τις βρετανικές θέσεις και ήδη η στρατιωτική ηγεσία των ΗΠΑ είχε πάρει απόφαση ότι τα Βαλκάνια και η Ανατολική Μεσόγειος δεν προσφέρονταν για μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις.

Οι στρατιωτικές ενέργειες «στην περιοχή Βαλκανίων-Ανατολικής Μεσογείου θα περιορίζονταν σε:

  • Εφοδιασμό των Βαλκάνιων ανταρτών από ξηράς και αέρος
  • Μικρής εμβέλειας δράση από δυνάμεις κομάντο
  • Βομβαρδισμό ζωτικών στρατηγικών στόχων

Από την αρχή της διάσκεψης της Τεχεράνης ο Ρούσβελτ και ο Στάλιν απέκλεισαν στον Τσώρτσιλ το ενδεχόμενο πραγματοποίησης του σχεδίου του για την Τουρκία. Ο Αμερικανός πρόεδρος τόνισε ότι η επιχείρηση«Overlord» «δεν θα έπρεπε να καθυστερήσει από δευτερεύουσες επιχειρήσεις» όπως αυτές που πρότεινε ο Τσώρτσιλ στο Αιγαίο πέλαγος. Ο Στάλιν είπε ότι ακόμη και αν μπει η Τουρκία στον πόλεμο «και ανοίξει τον δρόμο προς τα Βαλκάνια», η περιοχή αυτή «είναι μακριά από την καρδιά της Γερμανίας». Η αγγλο-αμερικανική πολεμική επιχείρηση «στη Βόρεια Γαλλία παρέμενε η καλύτερη».

Όλες τις ημέρες της διάσκεψης το ζήτημα της Τουρκίας και του Αιγαίου βρισκόταν στην ημερήσια διάταξη. Την τελευταία μέρα ο ιδιαίτερος στενός συνεργάτης του Ρούσβελτ, ο Χάρι Χόπκινς, ρώτησε τη βρετανική αντιπροσωπεία: «Είναι αλήθεια ότι ο Τσώρτσιλ και ο Ίντεν μίλησαν με τους Τούρκους για την κατάληψη των νησιών του Αιγαίου;». Οι Βρετανοί το αρνήθηκαν αλλά δεν έλεγαν τη αλήθεια.

Άλλωστε, οι Βρετανοί δεν είχαν το δικαίωμα να διαπραγματεύονται με τους Τούρκους, ερήμην των συμμάχων τους, τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου που δεν τους ανήκαν. Τα Δωδεκάνησα υπάγονταν τότε στην Ιταλία και τα άλλα μεγάλα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, που προβλεπόταν η κατάληψη τους, ανήκαν στην Ελλάδα.

Δύο μέρες μετά το τέλος της συνδιάσκεψης της Τεχεράνης, το βρετανικό γενικό επιτελείο επέμεινε για την είσοδο της Τουρκίας στον πόλεμο, υποστηρίζοντας ότι, με τη βοήθεια συγκεκριμένων ναυτικών και αεροπορικών δυνάμεων, θα «ήταν δυνατόν να περνούν ευκαιριακές νηοπομπές διά μέσου του Αιγαίου». όμως οι απώλειες σε πλοία ίσως ήταν σημαντικές και για το πέρασμα τακτικών νηοπομπών θα είναι αναγκαίο να καταληφθεί η Ρόδος, και άκρως επιθυμητό να καταληφθούν η Κως, η Λέρος, η Σάμος, η Χίος, η Μυτιλήνη και η Λήμνος. Από στρατιωτική άποψη θα ήταν τεράστιο πλεονέκτημα, αν οι Τούρκοι μπορούσαν να συνεργαστούν στις επιθέσεις κατά αυτών των νησιών, εκτός της Ρόδου».

Στην Τεχεράνη ο Τσώρτσιλ δήλωσε στους συνομιλητές του ότι προσωπικά «προτιμούσε να προσφέρουμε κάτι ουσιώδες στους Τούρκους», για να μπουν στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων. Στον Τούρκο πρόεδρο Ισμέτ Ινονού, λίγες μέρες μετά το τέλος της διάσκεψης, ο Τσώρτσιλ είπε ότι «ήθελε η Τουρκία να είναι ισχυρή μετά τον πόλεμο». «Η Τουρκία και η Βρετανία έχουν κοινά συμφέροντα» και ο Τσώρτσιλ «ήθελε να τα προστατέψει».

Τόσο οι Τούρκοι όσο και οι Βρετανοί ανησυχούσαν για την προβλεπόμενη ρωσική προέλαση στα Βαλκάνια, που επρόκειτο να πραγματοποιηθεί στο εγγύς μέλλον. Όμως ο Ινονού φοβόταν πολύ τα γερμανικά αντίποινα, σε περίπτωση που η Τουρκία, έμπαινε στον πόλεμο. Ο τούρκος πρόεδρος πίστευε ότι ο Τουρκικός στρατός ήταν ανέτοιμος και χρειαζόταν σημαντική υλική ενίσχυση από τους συμμάχους, γιατί οι Γερμανοί «είναι ικανοί να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη».

Το φθινόπωρο του 1943, η Ιταλία συνθηκολόγησε. Οι Άγγλοι απελευθέρωσαν προσωρινά τη Σάμο, την Κω και τη Λέρο, μέχρι να τα καταλάβουν οι Γερμανοί.

Ο Έλληνας πολιτικός στο Κάιρο, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, παρατήρησε τις περίεργες αντιδράσεις των Άγγλων και σημείωσε στο ημερολόγιο του: «Με αφορμή τη Σάμο και τα νησιά της Δωδεκανήσου, που απελευθερώθηκαν, σημειώθηκε μια κρίση όχι μόνο κυβερνητική, αλλά γενικότερα, εθνική. Οι Άγγλοι δεν επιτρέψανε στην ελληνική κυβέρνηση να υπαγάγει τη Σάμο στη δικαιοδοσία της και γενικά εκδηλώσανε προθέσεις που μειώνουν την Ελλάδα».

Κρίνοντας εκ των υστέρων, οι αμερικανικές και σοβιετικές αντιρρήσεις για το άνοιγμα ενός αντιγερμανικού μετώπου στο Αιγαίο και στα Βαλκάνια, που διατυπώθηκε στη Διάσκεψη της Τεχεράνης, λειτούργησαν τελικά θετικά για τα ελληνικά εθνικά συμφέροντα.

https://www.drakopouliada.gr