Αν γνωρίζατε έναν άνθρωπο που μιλάει από καλά εώς άπταιστα 11 γλώσσες, το πιο πιθανό είναι να μένατε με το στόμα ανοιχτό και να εκφράζεται έναν θαυμασμό προς αυτόν τον άνθρωπο.
Κι όμως αυτό το στοιχείο δεν είναι το πιο εντυπωσιακό και το πιο ενδιαφέρον για τη Βασιλική Φαρσαδάκη. Ναι, υπάρχει κάτι που μπορεί να επισκιάσει τις 11 γλώσσες, τις οποίες νιώθω την ανάγκη να αναφέρω μόνο και μόνο για να γίνει κατανοητό το μέγεθος των επιτευγμάτων της από δω και κάτω.
Έχοντας μεγαλώσει στις ΗΠΑ και δουλέψει αρκετά χρόνια στη Γενεύη, η Βασιλική-Βανέσσα Φαρσαδάκη έχει ως μητρικές τα ελληνικά, τα αγγλικά και τα γαλλικά, ενώ μιλάει ιταλικά, ισπανικά, γερμανικά, ρώσικα, εβραϊκά, αραβικά, γιαπωνέζικα, μανδαρίνικα. Με λίγα λόγια έχει στο ρεπερτόριο της 2-3 από τις πιο δύσκολες γλώσσες και γραφές του πλανήτη και με αρχαιότατες καταγωγές.
Τις δε γνώσεις της πάνω σε υπολογιστικά εργαλεία που αφορούν τη δουλειά της, ας μην τα αραδιάσω. Κι αφού κάθε μου προσπάθεια να κατευνάσω τον ενθουσιασμό μου απέτυχε παταγωδώς, με τον φόβο μάλιστα να μην της αρέσει αυτός ο παιάνας, ας περάσω στο παρασύνθημα.
Η Βασιλική Φαρσαδάκη είναι μια επιστήμονας που εδώ και λίγο καιρό εργάζεται στο Χιούστον του Τέξας για το Baylor College of Medicine, που συνεργάζεται με τη NASA, τον κορυφαίο διαστημικό οργανισμό του πλανήτη. Βαδίζει όλο και πιο κοντά στο στόχο της να γίνει – πιθανώς – η πρώτη Ελληνίδα που θα πατήσει το πόδι της στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό.
Σε μια από τις απαντήσεις της αναφέρει την ταινία Hidden Figures ως μια από τις αγαπημένες της σε σχέση με το διάστημα. Για όσους έχουν δει ή γνωρίζουν την ιστορία της ταινίας, εγώ δεν βλέπω κανένα λόγο να μην είναι μια μελλοντική Hidden Figure για την Ελλάδα!
Με μακροχρόνιες πτυχιακές, μεταπτυχιακές, διδακτορικές και μεταδιδακτορικές σπουδές και έρευνα στα πανεπιστήμια της Παβία στην Ιταλία,, της Γενεύης στην Ελβετία, της Βαλένθια στην Ισπανία και του Μοντρεάλ και Χάλιφαξ στον Καναδά, και με εργασιακή εμπειρία στο Baylor College of Medicine υπό την Dr. Rosenberg και στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, η Βασιλική Φαρσαδάκη είναι βιολόγος και γιατρός και έχει πάρει master με άριστα στη βιοϊατρική–γενετική και master στην Αστρονομία- Αστροφυσική.
Η διδακτορική της πορεία ειδικεύεται στη διαστημική ιατρική και ασχολείται με τη ραδιενέργεια και την επίδραση της στο ανθρώπινο σώμα σε συνθήκες διαστημικής πίεσης κι επειδή από δω και μπρος υπεισέρχομαι σε terra incognita, ας βάλω τελεία κι ας δώσω τον λόγο στην ίδια.
– Από αυτά που είδα στις αναρτήσεις σας στο Instagram, καταλαβαίνω ότι το ταξίδι σας στη NASA δεν έχει παρά μερικές εβδομάδες που ξεκίνησε. Πώς είναι αυτός ο πρώτος καιρός τόσο στο αντικείμενο της δουλειάς σας, όσο και στη μετάβαση από τη ζωή εδώ στη ζωή στο Χιούστον, εν μέσω μάλιστα μιας πανδημίας;
Πρέπει να διευκρινήσω μερικά πράγματα. Κατ’αρχήν γεννήθηκα στη Νέα Υόρκη και στην Ελλάδα έζησα τα πρώτα εννέα χρόνια της ζωής μου. Στο Χιούστον μετακόμισα από τη Γενεύη της Ελβετίας, όπου ζούσα από το 2010. Δεν έχω λοιπόν βιώσει άμεσα την ελληνική οικονομική κρίση μετά το ’10.
Η μετακόμιση στο Χιούστον εν μέσω πανδημίας δεν ήταν και το πιο απλό πράγμα καθώς οι διαδικασίες και το ρίσκο της υγείας ήταν μεγάλο. Αλλά δόξα τω Θεώ, όλα πήγαν και πηγαίνουν κατ’ευχήν. Το Χιούστον είναι μια όμορφη, μοντέρνα και καταπράσινη πόλη που έχει το μεγαλύτερο Ιατρικό Κέντρο (είναι ολόκληρη πόλη από μόνο του) της Βορείου Αμερικής καθώς και το Johnson Space Center όπου προπονούνται οι αστροναύτες. Άρα ο κόσμος, κατα κύριο λόγο, είτε δουλεύει στον τομέα της υγείας είτε στον τομέα του διαστήματος.
– Τι περιλαμβάνει μια ημέρα σας;
Ξυπνάω στις 5 το πρωί ώστε να κάνω την άθληση που απαιτείται για τη φυσική μου κατάσταση. Είμαι στο εργαστήριο κατά τις 8 το πρωί όπου και μένω μέχρι περίπου τις 9 το βράδυ. Σαββατοκύριακα ή διακοπές δεν υπάρχουν καθώς η έρευνα μου πρέπει να προχωρήσει όσο το δυνατό πιο γρήγορα.
Πρακτικά, στο εργαστήριο εξετάζω κάποια λίστα από γονίδια τα οποία έχουν παρατηρηθεί να δίνουν ακτινοπροστασία, να προστατεύουν δηλαδή από τη ραδιενέργεια. Τα αποτελέσματα αυτού του πρότζεκτ θα είναι χρήσιμα τόσο για τους αστροναύτες που εκτίθενται στις διαστημικές πηγές ακτινοβολίας, όσο και για τους μελλοντικούς ασθενείς καρκίνου, καθώς το γονιδίωμα ενός ασθενούς που έχει την τάση να δημιουργήσει καρκίνο, στο μέλλον θα μπορεί να προστατεύεται.
– Η καθημερινή εργασία πάνω στο αντικείμενο της δουλειάς σας, θα λέγατε ότι αφαιρεί λίγη από τη μυστικιστική μαγεία του σύμπαντος ή τη διαστέλλει, για να χρησιμοποιήσω και μια λέξη καίρια στο διάστημα;
Τι υπέροχα διατυπωμένη ερώτηση! Η αλήθεια είναι πως όσα περισσότερα μαθαίνω, τόσο περισσότερο μαγεύομαι. Αυτό δεν πιστεύω να πάψει ποτέ.
Είμαι φαν της σειράς! Κυρίως γιατί ένα μεγάλο ποσοστό αυτών που συζητιούνται είναι σωστές επιστημονικές γνώσεις. Είτε κοιτάξουμε έναν νεαρό άνθρωπο, είτε κοιτάξουμε τη νεαρή ανθρωπότητα, η τάση είναι η στροφή του βλέμματος προς τους ουρανούς. Ναι, κι εγώ ονειρευόμουν τα άστρα…
Μία από τις μεγαλύτερες χαρές του να βρίσκομαι στο Χιούστον είναι ότι περιβάλλομαι από ανθρώπους με ίδια όνειρα, οπτική και παρόμοιες βλέψεις. Μού δίνει απερίγραπτη χαρά όταν συναντώ κι άλλους νέους ανθρώπους που προπονούνται για να κάνουν αίτηση στη NASA με την ίδια «φουρνιά» αστροναυτών που θα κάνω κι εγώ. Το γεγονός δε ότι κάθε μέρα, όλη μέρα μπορώ να συζητώ τα θέματα που με ενδιαφέρουν με τους συναδέλφους μου, με κάνει να νοιώθω πολύ τυχερή.
– Εμείς οι άνθρωποι έχουμε/νιώθουμε την ανάγκη να δημιουργούμε συμβολισμούς, γιατί καλώς ή κακώς τείνουν να καταλαμβάνουν πιο αναλλοίωτη θέση στη συλλογική μνήμη. Οπότε αντιλαμβάνεστε πως είναι αναπόφευκτο να μη συμβεί με την περίπτωση σας αυτό που συνοψίζει ένας πηχυαίος τίτλος όπως «η πρώτη Ελληνίδα στη NASA». Είναι κάτι που το έχετε στο νου σας κι αν ναι, είναι εύκολα διαχειρίσιμη γνώση;
Για άλλη μία φορά πρέπει να ξεκαθαρίσω ότι δε δουλεύω στο κτίριο της NASA αλλά για τη NASA. Επιπλέον δεν είμαι βέβαιη ακόμα πως είμαι η μόνη Ελληνίδα. Η αλήθεια είναι ότι τα συμβόλαια της NASA είναι μόνο για Αμερικανούς πολίτες. Το γεγονός ότι είμαι – εκτός από Ελληνίδα – και Αμερικανίδα είναι αυτό που μου επιτρέπει να σχεδιάζω καριέρα αστροναύτη στη NASA. Όπως και να ‘χει όμως, την Ελλάδα την έχω τώρα και πάντα στην καρδιά μου.
– Σε συνέχεια της παραπάνω ερώτησης, νιώθω ότι σε μια χώρα που δεν έχει συνηθίσει να προβάλλονται γυναίκες που να προχωράνε τις υψηλές επιστήμες, βρίσκεται στους ώμους σας η ευθύνη του να αποτελέσετε το πρότυπο που θα ανοίξει τον δρόμο για επόμενες κοπέλες. Περνάει αυτή η ευθύνη από το μυαλό σας;
Το θέμα είναι να μην ακούμε τόσο τις φωνές απ’έξω μας και να εστιάζουμε στη φωνή μέσα μας. Πολλά τα παραδείγματα γυναικών που αψήφισαν τα πάντα για να υπηρετήσουν τη δυνατή φωνή μέσα τους. Με την έννοια της «εσωτερικής φωνής» ασφαλώς κατανοείτε πως αναφέρομαι στο ταλέντο, την κλίση, το πάθος ενός ανθρώπου. Και πρέπει να ξεκαθαρίσω όμως πως αυτά από μόνα τους δεν αρκούν. Πρέπει ο έχων να τα υπηρετεί με αυταπάρνηση, πίστη και σκληρό αγώνα.
– Τα τελευταία δύο χρόνια παρατηρούμε ότι η επιστήμη έχει καταφέρει να κατανοήσει τον κόσμο των σύγχρονων μέσων επικοινωνίας, τα social media, και να γίνει πιο προσιτή και κατανοητή. Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις του Astronio και του καναλιού Καθημερινή Φυσική. Από τη δική σας θέση, βλέπετε κι εσείς να υπάρχει μια αυξανόμενη θέληση νέων ανθρώπων για να ενασχοληθούν με τις θετικές επιστήμες;
Και τα δύο κανάλια που αναφέρετε τα γνωρίζω. Τα παρακολουθώ. Κάνουν καλή δουλειά και δίνουν χρήσιμες πληροφορίες. Μέσα από το λογαρισμό μου στο Instagram διαπιστώνω πως ο αριθμός νέων ανθρώπων που μου γράφουν με ερωτήσεις για το πώς μπορούν να ασχοληθούν με τις θετικές επιστήμες είναι μεγάλος, συγκινητικά μεγάλος θα έλεγα. Κάνω και θα κάνω ό,τι μπορώ για να βοηθήσω και να κατευθύνω.
– Στα πιο διαστημικά ζητήματα, τον τελευταίο ένα χρόνο έχουμε δει να μας προσφέρονται τρομερά σημαντικές πληροφορίες και εικόνες για πολλά ζητήματα, όπως οι μαύρες τρύπες ή ηλιακές εκρήξεις ή ακόμα και εξωπλανήτες. Αν σας ζητούσα να συνοψίσετε σε 3 τα πράγματα που θα απασχολήσουν τις επιστήμες που ασχολούνται με το διάστημα σε αυτή τη δεκαετία, ποια θα λέγατε ότι είναι;
Έχουμε τα πλανητικά ταξίδια. Το Artemis καθώς και η επανδρωμένη αποστολή στον Άρη είναι βέβαιο ότι θα συμβούν πριν το 2030.
Ύστερα είναι η ιδιωτικοποιήση της πρόσβασης του διαστήματος. Θα γίνει ένα “shift” προς την ιδιωτικοποίηση αυτών που θα χτίζουν και θα σχεδιάζουν τη νέα γενιά πυραύλων. Αυτό το βλέπουμε ήδη με πολλές εταιρίες. Η πιο διάσημη είναι ίσως η SpaceX, η οποία κατάφερε να μειώσει το κόστος πολλών παραγόντων.
Ένα παράδειγμα είναι το κόστος του να σταλεί ένας αστροναύτης στο διαστημικό σταθμό. Κόστιζε περίπου 152εκ. δολλάρια μέχρι πριν τον κύριο Μασκ. Τώρα πλέον κοστίζει μόλις 85εκ. δολλάρια. Πολύ πιθανό, η προπόνηση αστροναυτών να ακολουθήσει αυτή την ιδιωτικοποίηση και να υπάρχουν αστροναύτες που πλέον θα δουλεύουν για εταιρίες κι όχι για κράτη.
Τέλος είναι το space race. Με την ανατολή των διαστημικών προγραμμάτων της Κίνας και της Ινδίας, είναι πολύ πιθανό να γίνει άλλος ένας «αγώνας δρόμου» σαν αυτόν του Ψυχρού Πολέμου. Μόνο που αυτή τη φορά οι παρατάξεις δε θα είναι μόνο δύο, αλλά πολύ περισσότερες. Όπως όμως και την προηγούμενη φορά, το κέρδος θα είναι η απίστευτη πρόοδος που η κατάκτησή της θα διαρκέσει μόλις λίγα χρόνια.
– Υπάρχει κάτι σχετικό με τη φυσική και το διάστημα που όταν το μάθατε να σας ξάφνιασε σε τόσο έντονο βαθμό ώστε να μένει μπροστά μπροστά στη μνήμη σας;
– Προσφάτως έγινα τυχαίος ωτακουστής σε μια συζήτηση δύο νέων κοριτσιών για μηχανοκίνητο αθλητισμό και συνειδητοποίησα ότι δεν είναι κάτι σύνηθες, αλλά θα έπρεπε να γίνει. Να μην υπάρχουν δηλαδή ταμπού για αυτά που ενδιαφέρουν έναν άνθρωπο, ούτε να δημιουργούνται στερεότυπα, πολλώ δε πάνω στα δύο φύλα. Εσείς βιώσατε πιο μικρή κάποια αποστασιοποίηση από άλλους επειδή το πάθος σας ξέφευγε από τα τετριμμένα;
Ναι, έχω βιώσει αποστασιοποίηση. Στο τέλος του δημοτικού και στο γυμνάσιο, επειδή διάβαζα αρκετά, μάθαινα πολλές ξένες γλώσσες και γενικά είχα «τη μύτη μου μέσα σε ένα βιβλίο», πέρασα δύσκολα – για να μην πω μαρτυρικά – χρόνια. Όμως, όταν η φλόγα καίει μέσα μας, δεν παίζουν σημαντικό ρόλο οι αντιξοότητες του περιβάλλοντος.
Στην Ελλάδα ο κόσμος έχει κάποια ταμπού και κάποια στερεότυπα, που έχουν την τάση να μας κρατούν πίσω. Έχω ζήσει για χρόνια σε κοινωνίες όπως πχ. ο Καναδάς που κανείς δεν σε κρίνει για το τι είσαι, αλλά μόνο για το τι κάνεις. Όταν καταφέρουμε να ξεπεράσουμε αυτά τα επουσιώδη, θα ανοιχτούν πολλοί δρόμοι μπροστά μας. Θα καταφέρουμε να εστιάσουμε στα αληθινά σημαντικά. Αξίζουμε όλοι καλύτερα.
– Σκέφτομαι ότι αν ήμουν στη θέση σας, θα με καταλάμβανε πολλά βράδια πριν πέσω για ύπνο η πιθανότητα η δουλειά μου να συμβάλλει σε μια τεράστια ανακάλυψη και να αποτελέσω citation πολλών εργασιών στο μέλλον. Κάνετε τέτοιες σκέψεις;
Φυσικά! Συχνά οι φιλοδοξίες είναι μία από τις κινητήριες δυνάμεις. Οι σπουδές μου ήταν μακροχρόνιες και περίπλοκες γιατί έπρεπε μόνη μου να δημιουργήσω με συνδυασμό σπουδών, της βιολογίας, της γενετικής, της ιατρικής και της αστρονομίας–αστροφυσικής, έναν τομέα που δεν υπάρχει ξεκάθαρα ακόμα σήμερα. Αναφέρομαι στη διαστημική ιατρική (space medicine) που είναι μια σχεδόν παρθένα επιστημονική περιοχή.
Ναι λοιπόν ελπίζω να καταφέρω να συμβάλλω στο να στέλνουμε ανθρώπους, τόσο αστροναύτες όσο και απλούς τουρίστες, με ασφάλεια, στο διάστημα με τη μέθοδο της ακτινοπροστασίας που ετοιμάζουμε. Επίσης εργάζομαι προς την κατεύθυνση του να καταφέρω να δοκιμάσω η ίδια αυτή τη μέθοδο πηγαίνοντας στο διεθνή διαστημικό σταθμό ISS.
Όντως το Interstellar κατάφερε να απεικονίσει όσο πιο καλά γίνεται τις θεωρίες της κοσμολογίας.
Τον αγαπάω τον πλανήτη μας. Γνωρίζετε ότι μία από τις πιο σπάνιες και δυσεύρετες ουσίες του σύμπαντος είναι το νερό; Κι όμως εμείς στη Γη το έχουμε άφθονο.
Η Γη είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Από τότε που άφησε τον άνθρωπο να ζήσει και να επιβιώσει καλά, έχει καταλήξει με «καρκινοπάθεια». Πολύ πιθανό να μην επιβιώσει εξαιτίας της ανθρωπότητας. Θέλω να πιστεύω οτι θα καταφέρουμε να σώσουμε το σπίτι μας, ενώ ταυτόχρονα θα εξερευνούμε καινούριους κόσμους. Βέβαια, όσο κι αν η προσπάθεια μας ανήκει, το αποτέλεσμα είναι συνισταμένη πολλών παραγόντων.
– Μιας και είμαστε σε αυτό το θέμα, υπάρχουν ταινίες ή σειρές που έχετε δει και θεωρείτε ότι εξέφρασαν κάτι αρκετά «ρεαλιστικό»;
1. Hidden Figures (2016). Αναφέρεται στην ιστορία των γυναικών που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις επιστήμες, κυρίως στον αγώνα δρόμου της κατάκτησης του διαστήματος και ο αγώνας τους αποτελεί έμπνευση.
2. Arrival (2016). Ο τρόπος ανάλυσης και σύνθεσης μιας γλώσσας με εντελώς διαφορετική λογική, όπως και οι συνέπειες της επικοινωνίας μας με εξωγήινους πολιτισμούς είναι αρκετά ακριβείς.
3. Black Mirror – Hated in the Nation (2016). Ολόκληρη τη σειρά αξίζει να την παρακολουθήσει κάποιος για διάφορους λόγους. Ειδικά το συγκεκριμένο επεισόδιο αναφέρεται στην περίπτωση όπου η τεχνολογία αντικαθιστά τις μέλισσες όταν πια αυτές έχουν εξαφανιστεί από το φυσικό κόσμο. Το πιο τρομακτικό είναι ότι αυτό έχει ήδη πραγματοποιηθεί στην Κίνα. Οι ιδέες και άλλων επεισοδίων έχουν επίσης δει το φως της πραγματικότητας – δυστυχώς.
– Πιστεύετε ότι αν μια μέρα ανακαλύπταμε έναν πλανήτη ίδιο με τη Γη ή ότι υπάρχουν άλλοι πολιτισμοί εκεί έξω, θα ήμασταν σε θέση να επενδύσουμε σε αυτή τη γνώση ή θα επικυριαρχούσε η άσχημη πλευρά της ανθρώπινης φύσης, δηλαδή η ανταγωνιστικότητα και η βιασύνη που ίσως να κατέστρεφαν αυτή την ευκαιρία;
Η ανθρώπινη φύση ενώ σε μικροσκοπικό επίπεδο μπορεί να θεωρηθεί πολύ έξυπνη, σε μακροσκοπικό επίπεδο μάλλον τείνει προς το αντίθετο. Ένας πολιτισμός 35.000 χρόνων είναι πολύ νεαρός κι αν υπάρχουν κι άλλοι πολιτισμοί από άλλους πλανήτες θα είναι πιθανόν γηραιότεροι και σοφότεροι. Θα ήθελα παρ’όλ’αυτά να πιστεύω ότι θα είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε και να μάθουμε από άλλες τεχνολογίες και πολιτισμούς.
– Ποιο είναι το μεγάλο όνειρο σας ως προς την πορεία σας στο νέο σας ρόλο;
Ο μέγας Ναπολέων είχε πει πως αν ξέρεις μέχρι πού θέλεις να φτάσεις, δε φτάνεις πουθενά! Προς το παρόν εργάζομαι για να καταφέρω να είμαι η πρώτη Ελληνίδα στο διάστημα, ενώ ταυτόχρονα μαθαίνω και διδάσκω.
* Ακολούθησε τη Βασιλική Φαρσαδάκη στο Instagram (εδώ) για να παρακολουθείς κι εσύ την πορεία της και όσα πολύ ενδιαφέροντα μοιράζεται από τη ζωή της και τις εξελίξεις γύρω από το διάστημα.
