Βασίλης Γεργατσούλης
Δάσκαλος, φιλόλογος και Διδάκτορας Λαογραφίας
Ποια σχέση θα μπορούσε να έχει το έντομο μεταξοσκώληκας και το φυτό βασιλικός με τα πάθη του Ιησού;
Οι άνθρωποι θαυμάζοντας τον πρώτο για τη λεπτή, λαμπερή, ανθεκτική κλωστή που παράγει και τον δεύτερο για το υπέροχο άρωμά του, δημιούργησαν μια σειρά αιτιολογικές παραδόσεις για να εξηγήσουν τις θαυμαστές ιδιότητές τους. Αυτές, όπως θα δούμε, συνδέουν τις ιδιότητες αυτές με θεία πρόσωπα, τον Χριστό, την Παναγία ή κάποιο ασκητή. Ας δούμε σχετικές παραδόσεις, που κατέγραψα στην Κάρπαθο, καθώς και άλλες που εντόπισα σε βιβλία:
Η Αφροδίτη Παλικαρά από το Απέρι ανέφερε ότι τη μέρα του Ευαγγελισμού (25 Μαρτίου), οι γυναίκες που θα έτρεφαν μετάξι, έβαζαν τον μεταξόσπορο (τα αβγουλάκια του μεταξοσκώληκα) στον κόρφο τους, τυλιγμένο σε ένα μαντήλι και πήγαιναν την εκκλησία για τα εκκλησιαστεί ο σπόρος. Αιτιολόγησε αυτή την ενέργεια λέγοντας: «Ήταν επιβεβλημένο, γιατί ο μεταξοσκώληκας είναι θρησκευτικό πράγμα. Το ’βγαλε δηλαδή ο Χριστός. Λένε ότι κάποτε πόνεσε το ποδάρι του ο Χριστός και επετάχτην έξω ένας μεταξοσκώληκας μικρός. Το σκουληκάκι μεγάλωνε… μεγάλωνε… και έκαμε κουκούλι. Τον θεωρούσαν ιερό δηλαδή οι παλαιοί». Στην ίδια παράδοση αναφέρθηκε και η Μαρία Πιπέρη από τα Σπόα: «Λένε πως ήβγεν απού του Χριστού το σώμα το πράμα αυτό».
Μια παράξενη παραλλαγή μου αφηγήθηκε η Καλλιόπη Φασουλέτου από το Απέρι: «Κάποτε ένας Χριστιανός αγαπούσε μια Τούρκα. Η Τούρκα ήξερε πού ήταν ο Χριστός θαμμένος. Δεν ήξερε κανένας άλλος πού ήταν το μνήμα Του. Η Τούρκα είδε ένα φυτό στην είσοδο του τάφου του Χριστού που μύριζε υπέροχα. Ήταν ο βασιλικός. Έκοψε ένα κλωνάρι και το έβαλε από μέσα στο στήθος της. Όταν είδε τον Χριστιανό, εκείνος τη ρώτησε τι είναι αυτό που μυρίζει τόσο όμορφα και πού το βρήκε. Η Τούρκα του είπε πως το βρήκε στου Χριστού τον Τάφο. Τον πήρε και του έδειξε τον Τάφο. Εκεί ακριβώς βρήκαν και τον μεταξοσκώληκα, που είχε βγει από το σώμα του Χριστού. Τον πήραν και κάνει το μετάξι».
Σε μια γητειά που διασώζει ο Μ. Γ. Μιχαηλίδης – Νουάρος, ο μεταξοσκώληκας δημιουργήθηκε από την πληγή ενός ασκητή. Άλλη γητειά, από τη Ρόδο, αναφέρει ότι ο μεταξοσκώληκας δημιουργήθηκε από τον ερημίτη Συμεών, με ένα χτύπημα του ραβδιού του στην έρημο.
Ο Νικόλαος Πολίτης μας διασώζει μια παράδοση από τη Μακεδονία. Εκεί ο μεταξοσκώληκας βγήκε από το στόμα της Παναγίας. «Όταν πήγαιναν να σταυρώσουν τον Χριστό, ακολουθούσε από πίσω η Παναγία με δάκρυα και κλάματα. Εις το δρόμο είδε μία χελώνα, που ακολουθούσε και αυτή, και άμα την είδε η Παναγία εγέλασε. Αλλ’ ευτύς μετανόησε γιατί να χαμογελάση και καταράστηκε τον εαυτό της και είπε: Να σκουληκιάσει το στόμα μου. Ύστερα από λίγο η Παναγία έφτυσε, και τι συνέβη; Σκουλήκια βγήκαν από το στόμα της, και αυτά είναι τα μεταξοσκούληκα, που υπάρχουν ως τα σήμερα.»
Δεν είναι άγνωστη η παράδοση που αναφέρει τη μεταφορά του σπόρου από την Ανατολή από κάποιο Βυζαντινό καλόγερο μέσα στο κούφιο μπαστούνι του.
