γράφει ο Γιάννης Ι. Χήρας
Ιστορικός ερευνητής στην www.dimokratiki.gr
Τον Απρίλιο του 2012, εκδόθηκε το παραπάνω βιβλίο του συμπατριώτη μας καθηγητή Λαογραφίας κ. Μηνά Αλ. Αλεξιάδη. Το βιβλίο αυτό εντάσσεται στην εκδοτική δραστηριότητα του «Ινστιτούτου Λαϊκού Πολιτισμού Καρπάθου» (2012) του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, που εδρεύει στην Κάρπαθο.
Συγκαταλέγεται κι αυτό στις εκδόσεις του «Ινστιτούτου του Βιβλίου-Α. Καρδαμίτσα». Πρόκειται για μια καλαίσθητη και πρωτότυπη για το νησί μας έκδοση. Αρκετά από τα στοιχεία που περιέχονται στο βιβλίο τα’ χει περιλάβει ο αείμνηστος συμπατριώτης μας Μιχαήλ Μιχαηλίδης-Νουάρος στην εργασία του «Ιστορία της νήσου Καρπάθου (Δωδεκανήσου) από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερον».
Όπως επίσης ο κ. Δικαίος Β. Βαγιακάκος στο περιοδικό «Ιστορία Εικονογραφημένη» του εκδοτικού οργανισμού «Πάπυρος». Ο κ. Αλεξιάδης αναφέρει στον πρόλογο του βιβλίου του πως, απ’ όσο ξέρει, ανάλογες συγκεντρωτικές εργασίες δεν υπάρχουν πολλές στην ελληνική βιβλιογραφία. Δημοσιεύθηκαν όμως μεμονωμένα άρθρα και μελετήματα για διάφορους ελληνικούς τόπους, όπως Ζάκυνθο, Ικαρία, κ.λπ.
Προκειμένου να περιγράψω τα περιεχόμενα του βιβλίου: η εργασία αρχίζει με αφιέρωση του συγγραφέα στο μικρότερο σε ηλικία γιο του Παναγιώτη, στους συμπατριώτες του Καρπαθίους και σε όλους τους φίλους της Καρπάθου.
Ακολουθεί ο πρόλογος του βιβλίου, που τιτλοφορείται «Προλεγόμενα» κι είναι γραμμένος απ’ τον ίδιο το συγγραφέα, όπως αναφέρω και παραπάνω. Στη συνέχεια έχουμε το πρώτο κεφάλαιο, με τον τίτλο «Αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς».
Το κεφάλαιο αυτό αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο του μέρος αναφέρονται οι Αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς και τα έργα τους στα οποία αναφέρεται η λέξη «Κάρπαθος». Από τα έργα αυτά, παρατίθενται περικοπές με τη λέξη «Κάρπαθος». Στην αρχαία ελληνική. Αμέσως μετά την κάθε περικοπή ακολουθεί η μετάφρασή της στη νεοελληνική. Και, σε αρκετές από αυτές τις περιπτώσεις, η μετάφραση ακολουθείται από σχόλιο του συγγραφέα για τη συγκεκριμένη περικοπή.
Στο δεύτερο μέρος του πρώτου κεφαλαίου, αναφέρονται οι Αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς και τα έργα τους στα οποία αναφέρεται η έκφραση «Καρπάθιον Πέλαγος». Κι εδώ ο κ. Αλεξιάδης παραθέτει περικοπές στην αρχαία ελληνική (και σε μία περίπτωση στη λατινική), ακολουθούμενες όλες τους από μετάφραση στη νεοελληνική.
Έπειτα βρισκόμαστε στο δεύτερο κεφάλαιο, που έχει τον τίτλο «Δύο (;) αρχαίες παροιμίες περί Καρπαθίων». Ο συγγραφέας αρχίζει το κεφάλαιο αυτό παραθέτοντας την παροιμία «Ὁ Καρπάθιος τόν λαγώ». Σύμφωνα με αυτήν, οι κάτοικοι του νησιού εισήγαγαν λαγούς, επειδή δεν ενδημούσαν στην Κάρπαθο. Στη συνέχεια παραθέτει τα ονόματα Αρχαίων Ελλήνων και Βυζαντινών ποιητών και συγγραφέων που αναφέρουν την παροιμία αυτή σε κάποιο από τα έργα τους. Ή δεν αναφέρει όνομα συγγραφέα, αλλά τον τίτλο του έργου στο οποίο αναφέρεται η παροιμία.
Στις περισσότερες περιπτώσεις ο κ. Αλεξιάδης παραθέτει περικοπές στις οποίες αναφέρεται η παροιμία. Έπειτα, παραθέτει περικοπή από έργο του Ησύχιου (5ος αι. μ.Χ.), ο οποίος γράφει πως ο αρχαίος ιαμβικός ποιητής Αρχίλοχος αναφέρει και μια δεύτερη παροιμία, την «Ὁ Καρπάθιος τόν μάρτυρα». Σύμφωνα με την παροιμία αυτή, σε μια δικαστική διαμάχη ένας κατηγορούμενος κάλεσε κάποιον ως μάρτυρα υπεράσπισης, αλλά τα όσα είπε περισσότερο έβλαψαν παρά βοήθησαν τον κατηγορούμενο.
Αναρωτιέται ο κ. Αλεξιάδης: «… ο αρχαίος ιαμβικός ποιητής αναφέρει και μια δεύτερη παροιμία παράλληλη προς την πρώτη («Ὁ Καρπάθιος τόν λαγώ») ή, το πιθανότερο, ότι, αναλογικά προς αυτή, έπλασε ο ίδιος και μιαν άλλη («Ὁ Καρπάθιος τόν μάρτυρα»)»; Και συμπεραίνει: «Η πιθανότητα της δεύτερης εκδοχής ενισχύεται και από το γεγονός, ότι δεν είναι γνωστή καμιά άλλη μαρτυρία, που να μας δίνει πληροφορίες για την ύπαρξή της … Πιθανώς λοιπόν δεν πρόκειται για δεύτερη λαϊκή παροιμία αλλά μάλλον για επινόηση από τον Αρχίλοχο, κατ’ αναλογίαν, μιας δικής του παροιμιακής ρήσης».
Ακολουθεί το τρίτο κεφάλαιο, με τον τίτλο «Λατίνοι συγγραφείς». Το κεφάλαιο αυτό αποτελείται από τρία μέρη. Στο πρώτο του μέρος αναφέρονται οι Λατίνοι συγγραφείς που αναφέρουν τη λέξη «Κάρπαθος» σε κάποιο από τα έργα τους, καθώς και οι τίτλοι των έργων αυτών. Ο κ. καθηγητής παραθέτει περικοπές στη Λατινική στις οποίες αναφέρεται η λέξη «Κάρπαθος». Κι αμέσως μετά την κάθε περικοπή παραθέτει τη μετάφρασή της στη νεοελληνική.
Στο δεύτερο μέρος ο συγγραφέας παραθέτει περικοπές οι οποίες έχουν σχέση με τη Μυθολογία και την Ιατρική. Για μία ακόμη φορά αναφέρει τα ονόματα των αντίστοιχων Λατίνων συγγραφέων, καθώς επίσης και τους αντίστοιχους τίτλους των έργων τους. Παραθέτει περικοπές από έργα τους, στις οποίες αναφέρονται (στη Λατινική) οι λέξεις «στο Καρπάθιο», «ο Καρπάθιος», «της Καρπάθου». Σημειώνεται ότι ο Πρωτέας, η θαλάσσια αυτή θεότητα, γεννήθηκε, σύμφωνα με τον Βεργίλιο (1ος αι. π.Χ.), στην Κάρπαθο.
Όλες αυτές οι περικοπές ακολουθούνται από τη μετάφραση της καθεμιάς στη νεοελληνική. Στο τρίτο μέρος του κεφαλαίου, ο συγγραφέας παραθέτει περικοπές (στη Λατινική) που η καθεμιά περιέχει την έκφραση «Καρπάθιον πέλαγος». Αναφέρει τα ονόματα των αντίστοιχων Λατίνων συγγραφέων, καθώς επίσης και τον τίτλο του έργου του καθενός. Και πάλι, η κάθε περικοπή ακολουθείται από τη μετάφρασή της στη νεοελληνική. Κάποιες από τις περικοπές και τις μεταφράσεις τους ακολουθούνται από σχόλιο του συγγραφέα σε σχέση με το περιεχόμενο της κάθε περικοπής.
Στη συνέχεια έχουμε το τέταρτο κεφάλαιο, με τον τίτλο «Βυζαντινοί συγγραφείς». Κι αυτό το κεφάλαιο αποτελείται από τρία μέρη. Στο πρώτο του μέρος ο συγγραφέας παραθέτει μία ή και δύο περικοπές από κάθε έργο (στη μεσαιωνική ελληνική) στις οποίες αναφέρεται η λέξη «Κάρπαθος». Αναφέρει τους αντίστοιχους Βυζαντινούς συγγραφείς και τους αντίστοιχους τίτλους των έργων τους. Κάθε περικοπή ακολουθείται από μετάφρασή της στη νεοελληνική.
Στο δεύτερο μέρος ο συγγραφέας παραθέτει μία περικοπή από κάθε έργο (στη μεσαιωνική ελληνική) που περιέχει την έκφραση «Καρπάθιον πέλαγος (και στόλος)». Αναφέρει τα αντίστοιχα ονόματα τεσσάρων Βυζαντινών συγγραφέων, καθώς και το αντίστοιχο έργο του καθενός. Η κάθε περικοπή ακολουθείται από μετάφρασή της στη νεοελληνική.
Στο τρίτο μέρος του κεφαλαίου ο συγγραφέας αναφέρει τα ονόματα τριών Βυζαντινών συγγραφέων, καθώς και ένα εκκλησιαστικό έργο του καθενός. Στη συνέχεια παραθέτει μία περικοπή (στη μεσαιωνική ελληνική) από κάθε έργο που αναφέρει τις λέξεις «του Καρπαθίου», «της Καρπάθου». Οι δύο από τις τρεις περικοπές ακολουθούνται από μετάφρασή τους στη νεοελληνική, καθώς κι από σχόλιο του συγγραφέα.
Ακολουθεί ο επίλογος του βιβλίου, που τιτλοφορείται «Επιλογικές παρατηρήσεις». Εδώ ο κ. καθηγητής καταγράφει επτά παρατηρήσεις του σε σχέση με τα περιεχόμενα του βιβλίου του.
Στη συνέχεια έχουμε το παράρτημα του βιβλίου. Στο πρώτο του μέρος ο συγγραφέας παραθέτει σύντομα βιογραφικά σημειώματα Αρχαίων Ελλήνων, Λατίνων και Βυζαντινών συγγραφέων που αναφέρονται στα διάφορα σημεία της εργασίας του. Στο δεύτερο μέρος του, με τον τίτλο «Βιβλιογραφία», ο συγγραφέας καταγράφει τις πηγές του, ελληνόγλωσσες και ξενόγλωσσες. Στο τρίτο μέρος του, υπό τον τίτλο «Γενικό ευρετήριο-General index», ο συγγραφέας παραθέτει σχεδόν εξ ολοκλήρου κύρια ονόματα, ελληνικά και ξένα.
Το τέταρτο και τελευταίο μέρος του παραρτήματος έχει τον τίτλο «Σύντομα βιο-εργογραφικά Μηνά Αλ. Αλεξιάδη». Αυτό αποτελείται από το βιογραφικό του, καθώς κι από επιλογή από τα βιβλία που έχει συγγράψει και από τις επιμέλειες συλλογικών τόμων. Το τέταρτο και τελευταίο αυτό μέρος κλείνει με κρίσεις για το πρόσφατο βιβλίο του «Έντυπα Μέσα Επικοινωνίας και Λαϊκός Πολιτισμός», Ινστιτούτο του Βιβλίου-Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2011, σσ. 246.
Το βιβλίο κλείνει με τον πίνακα περιεχομένων του.
Κλείνοντας: το βιβλίο αυτό του κ. Αλεξιάδη μπορεί να το διαβάσει άνετα απ’ την αρχή έως το τέλος του ακόμη κι ο μη ειδικός αναγνώστης που δεν είναι εξοικειωμένος με την αρχαία ελληνική, τη λατινική και τη μεσαιωνική ελληνική. Καθώς, όπως έχω προαναφέρει, ο κ. Αλεξιάδης, έπειτα από την κάθε περικοπή που’ ναι γραμμένη στην αρχαία ελληνική ή τη λατινική ή τη μεσαιωνική ελληνική, παραθέτει τη μετάφρασή της στη νεοελληνική. Έτσι, κάθε αναγνώστης μπορεί να έχει εύκολη πρόσβαση στο σύνολο των αναφορών για την Κάρπαθο, από την αρχαιότητα μέχρι τα τέλη της βυζαντινής περιόδου.
