του Ανδρέα Ηλία Μακρή
Μέρες που γιορτάσαμε συλλογικά την Επανάσταση της 5ης Οκτωβρίου 1944 για Απελευθέρωση της Καρπάθου από τα φασιστικά στρατεύματα κατοχής, θα ήθελα να καταστήσω ευρύτερα γνωστά, και άγνωστα περιστατικά της πολεμικής δράσης του αείμνηστου Βολαδιώτη Χριστόφορου Β. Λυτού.
Του θρυλικού Καρπάθιου παρτιζάνου, καταδρομέα, σαμποτέρ και κατάσκοπου του 2ου Παγκοσμίου πολέμου.
Στο ερώτημα ο Χριστόφορος Λυτός γιατί θεωρείται η ηρωικότερη μορφή της Καρπάθου από συστάσεως του σύγχρονου Ελληνικού κράτους μετά τον Χατζηλία Γ. Οικονόμου, ηγέτη και ήρωα της εξέγερσης των Καρπαθίων το 1821, η απάντηση είναι δεδομένη, αδιαφιλονίκητη και ιστορικά τεκμηριωμένη.
Νέος, ηλικιακά στα «ντουζένια» του γύρω στα τριάντα ίσως κι’ όχι, φτωχοκαματιάρης βιοποριζόμενος στην τραχιά φύση της Λάστου χωρίς να είναι στρατιωτικός καριέρας, στη διάρκεια της 5ετούς εθελούσιας στράτευσης του επέδειξε άδολο πατριωτισμό και χωρίς σύνορα, παράτολμο αυτοθυσιαστικό πνεύμα.
Κόντρα στη λογική ο Χριστόφορος καίτοι μεγάλος φαμελίτης πατέρας πέντε ανήλικων παιδιών, το αίμα του έβραζε ανεξέλεγκτα για τη λευτεριά της πατρίδας του. Και λέμε, ναι! Να πάει εθελοντής στο Αλβανικό Μέτωπο το 1940 να πολεμήσει τον φασίστα Ιταλό επιδρομέα μαζί με τους άλλους 310 Καρπάθιους εθελοντές του Δωδεκανησιακού Συντάγματος.
Με την κατάρρευση όμως του Μετώπου και την οπισθοχώρηση το 1941, τι το ήθελε το «αντάρτικο» στα βουνά της Κρήτης, παρτιζάνος να αντιμετωπίσει το πιο επίλεκτο σώμα των ΝΑΖΙ Γερμανών αλεξιπτωτιστών -το καύχημα του Χίτλερ- και δεν έκανε, ότι… έκαναν οι πλείστοι έφεδροι συμπολεμιστές του μετά το Αλβανικό Έπος. Να πάει σπίτι του, πίσω στη γυναίκα του, στα πέντε απροστάτευτα παιδιά τους.
Εκεί, στα Χανιά και στο Ρέθυμνο στις μάχες σώμα με σώμα, το πολεμικό μένος του λιονταρόψυχου Χριστόφορου Λυτού άφησε άφωνους τους Κρητικούς παρτιζάνους, τους Έλληνες, Βρετανούς, Νεοζηλανδούς και Αυστραλιανούς συμπολεμιστές του. Στον ορυμαγδό της μάχης έπαιζε κορώνα-γράμματα τη ζωή του περιφρονώντας επιδεικτικά το θάνατο που θέριζε στα πεδία των μαχών εκατόμβες ζωές. ‘Εξη χιλιάδες οι Γερμανοί νεκροί, δυόμισυ χιλιάδες οι συμμαχικές απώλειες στη «Μάχη της Κρήτης».
Σε επιβεβαίωση των ανωτέρω ισχυρισμών μου καταθέτω τη -σε ανύποπτο χρόνο- άγνωστη μαρτυρία του Απερίτη Ελληνο-αμερικάνου Λοχία Νίκου Αλέξη Αλεξιάδη που καταμαρτυρεί τη φήμη που κατέλιπε στην Κρήτη η παροιμιώδης ανδρεία του Χριστόφορου Λυτού:
————————————–
… το 1945 με τη λήξη του 2ου Παγκοσμίου πολέμου υπηρετούσα στη Δυτική Γερμανία στον Αμερικάνικο στρατό. Ζήτησα τότε από τον Διοικητή της Μονάδος μου και πήρα την άδεια να επισκεφθώ στην Ελλάδα, τη γενέτειρά μου Κάρπαθο. Ξεμπάρκαρα λοιπόν στα Χανιά ντυμένος στη στολή του Αμερικάνου λοχία κι άρχισα τον ποδαρόδρομο για την ανατολική Κρήτη, με την ελπίδα να ναυλώσω καϊκη από τη Σητεία να πατήσω πόδι στην Κάρπαθο.
Καθ’οδόν, οι Κρητικοί στη θέα μου άρχισαν να με χαιρετούν με μεγάλη εγκαρδιότητα, ενώ αγνοούσαν παντελώς τις ρίζες καταγωγής μου. Μόλις μάλιστα ψέλλισα:
-Νο American. Εgο Ellinas… Κarpathios!
‘Αρχισαν οι αγκαλιές, πλάκωσαν τα φιλιά και δώστου τα τραπεζώματα και η τζάμπα μεταφορά μου μέχρι το Ηράκλειο…
– Σκαρπαθιώτης είσαι το λοιπό πατριώτη; Ήντα μας λές τώρα;
Ξέρεις λοιπό το «κουζουλό»(1) το Χριστόφορο Λυτό;
Γερό παλικάρι, ανήμερο θεριό σου λέω…
Ντουζίνες Γερμαναρά(δ)ες θέριζε με το εγγλέζικο οπλοπολυβόλο του Bren!…
—————————————-
Αμ’ το άλλο; Μετά την κατάληψη από τους Γερμανούς και της Κρήτης έσπευσε να καταταγεί στην 1η Ελληνική Ταξιαρχία και αναχώρησε στην Αίγυπτο συμπολεμιστής με τις βρετανικές μπαρουτοκαπνισμένες μονάδες του στρατάρχη Μπέρναρντ Μοντγκόμερυ (Bernard Μοntgomery), κόντρα στις επίλεκτες στρατιές του μέχρι τότε, ακατανίκητου Γερμανού στρατάρχη Eρβιν Ρόμελ (Erwin Rommel) σε συνθήκες κόλασης του Δάντη.
Τέλος, στις 20 Οκτωβρίου 1943 εκτελώντας διατεταγμένη ριψοκίνδυνη κατασκοπευτική αποστολή προκειμένου οι Συμμάχοι να καταλάβουν τα Δωδεκάνησα αποβιβάσθηκε κρυφά, με το ταχυκίνητο τρεχαντήρι «‘Αγιος Στέφανος» στη γερμανοκρατούμενη Κάρπαθο, ντουέτο με τον Σαμιώτη καταδρομέα-ασυρματιστή Γιάννη Κρασόπουλο.
Στόχος να συγκεντρώσουν πολύτιμα στοιχεία για την άμυνα του νησιού, όπως: Tην κίνηση της αεροπορικής βάσης στο Αεροπορείο του Αφιάρτη με μόνιμα σταθμεμεύνα σμήνη στα Stoukas βομβαρδιστικά αεροπλάνα καθέτου εφορμήσεως, τη χαρτογράφηση σε χάρτες κλίμακας 1:25.000 τις ναρκοθετημένες 20.000 αντιαρματικές γερμανικές μίνες στις αμμώδεις παραλίες του «Βρόντη» και «Μακρύ Γιαλού», τις θέσεις των στρατιωτικών μονάδων και την κατανομή των πυροβολαρχιών.
Επί εξάμηνο κρυπτόμενοι σε απρόσιτες σπηλιές της απόκρημνης «Λάστου» ζώντας σαν αγρίμια διαβίβαζαν με τον ασύρματο τις πολύτιμες πληροφορίες που ελάμβαναν εμπιστευτικά από τα τοπικά δίκτυα πληροφοριοδοτών στο στρατηγείο της Μέσης Ανατολής, χωρίς ούτε μια φορά ο σκληροτράχηλος κατάσκοπος να επικοινωνήσει με τη γυναίκα του Μαρία στη Βολάδα, να χαϊδέψει τα παιδιά του μετά από πενταετή και πλέον απουσία, πριν επιστρέψει με βρετανικό υποβρύχιο το βράδυ στις 10 Απριλίου 1944 στην Αλεξάνδρεια. Χωρίς να ξέρει διαρκούντος ακόμη του πολέμου αν θα έχει ξανά την ευκαιρία της ζωής του. Κουράγιο και απαντοχή πάνω από ανθρώπινες δυνατότητες ο Χριστόφορος Λυτός.
Πίστευε φαίνεται εκ πεποιθήσεως ότι ήταν άτρωτος και όμως, στο φινάλε είχε τραγική κατάληξη. Αντί να βρει ένδοξο θάνατο στη διάρκεια μιας των σκληρών μαχών που πάλεψε πολεμώντας ατρόμητος πέντε χρόνια ή να βρεθεί αντιμέτωπος με εχθρικό εκτελεστικό απόσπασμα αγέρωχος, υπερήφανος με το κεφάλι ψηλά, να εξασφαλίσει ο άμοιρος το ηρωικό τέλος που του άξιζε, την υστεροφημία που εδικαιούτο έφυγε από τη ζωή με τον πιο άδικο τρόπο ένα χρόνο μόλις από τη λήξη του πολέμου και την αποστρατεία του.
Συγκεκριμένα απλός πολίτης πλέον, την αποφράδα εκείνη ημέρα της 28ης Νοεμβρίου 1945 το δειλινό με μια πλανεύτρα θάλασσα «λάδι, κόλλα», εξακολουθητικά πάμφτωχος αφού δεν προνόησε για το «Αύριο», τα μετά τον πόλεμο δύσκολα χρόνια να «θάψει» μια χούφτα εγγλέζικες χρυσές λίρες -αυτές που έφερε με τη σέσουλα στην Κάρπαθο- στην προσπάθεια του να απασφαλίσει γερμανική αντιαρματική νάρκη να ψαρέψει στα νερά του Βρόντη κανένα φαγκρί για τη φαμήλια του, παρέα με τον νεαρό Απερίτη Κωστή Νικολαϊδη, από στιγμιαία απροσεξία βρήκε τραγικό θάνατο αφήνοντας πεντάρφανα τα παιδιά του Βασίλη, Μανώλη, Ηλία, Ειρήνη και Νίκο.
Κρίμα και για την αντικειμενική εξιστόρηση της πρόσφατης ιστορίας μας, αφού μετά την αναπάντεχη απώλεια του εγκυρότερου μάρτυρα της κρίσιμης περιόδου, δεινοπάθησε από τους κατά συρροή «υπερπατριώτες». Φαντάζεσθε τον Χριστόφορο Λυτό εν ζωή να κυκλοφορούσε ανάμεσα μας;
Ποιος «αγωνιστής» της καλοπέρασης από αυτούς που ξεφύτρωσαν μεταπολεμικά σαν μανιτάρια θα τολμούσε να επαίρεται για αντιστασιακή δράση εναντίον των Ναζιστικών στρατευμάτων κατοχής εκτός από τους πραγματικούς πατριώτες οι οποίοι με άμεσο κίνδυνο της ζωής τους συγκέντρωναν τις πολύτιμες πληροφορίες που επίμονα αξιούσε το Συμμαχικό στρατηγείο:
Γιατρό Ιωάννη Μ. Οικονομίδη (Γιανναγά) αρχηγό του τοπικού κλιμακίου, δάσκαλο Χριστόφορο Σακελλαρίδη, Γιάννη Εμμ. Λυτό αγγελιοφόρο (πρωτοεξάδερφος του Χριστόφορου), δάσκαλο Γιάννη Γ. Οθείτη (Μενετών), γιατρό Μανωλάκη Γ. Χαλκιά (Πηλών), Λογοθέτη Α. Διακίδη, τους Μεσοχωρίτες δάσκαλο Μανώλη Χαροκόπο, Νικόλαο Χατζηλύκο ο δεύτερος, έγκλειστος στο κολαστήριο του Dachaou, κ.ά.
Προσωπικά, γνώστης της εθνικής προσφοράς του Χριστόφορου Λυτού στα πεδία των μαχών του μεγάλου πολέμου, επί προεδρίας μου στην Ένωση Ξενοδόχων Καρπάθου ανηγέρθη το 2006 στο χώρο του τραγικού συμβάντος εις μνήμη του, το απέριττο μαρμάρινο «Κενοτάφιο» δαπάναις της ΄Ενωσης Ξενοδόχων Καρπάθου. Ελάχιστο δείγμα τιμής και αναγνώρισης των αγώνων και θυσιών του για την απελευθέρωση της πατρίδας μας, της Καρπάθου ειδικότερα.
ΑΘΑΝΑΤΟΣ!
_______________________
1.- Αναγκαία διευκρίνηση:
Οι Κρητικοί τους παράτολμους εν πολέμω, τους εκτός κάθε λογικής αποφασισμένους μαχητές αποκαλούν «κουζουλούς».
