(Παναγιώτης Μ. Αλεξιάδης, Το έθιμο των «Εφτά» στην Κάρπαθο. Ιστορικές και συγκριτικές προσεγγίσεις στον χώρο της Δωδεκανήσου, Αθήνα, Εκδόσεις Γρηγόρη, 2021, σελ. 219)
Ο Παναγιώτης Μ. Αλεξιάδης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1993, με σοβαρά προβλήματα όρασης. Η ευφυΐα του και η χαρισματική προσωπικότητά του τον ανήγαγαν ευθύς εξαρχής σε πρότυπο για όλους τους νέους με προβλήματα ή μόνο με προνόμια. Πάντα άριστος σε όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης, από το δημοτικό έως και το μεταπτυχιακό, πρώτος σε εισαγωγικές εξετάσεις, ενώ στις τελετές αποφοίτησης σε λύκειο, προπτυχιακό και μεταπτυχιακό εκφώνησε τον όρκο.
Η μεταπτυχιακή του εργασία, άξια να δημοσιευτεί σε βιβλίο, μελετά το έθιμο των «Εφτά», κυρίως στην Κάρπαθο, πατρίδα των γονιών και των προγόνων του. Το βιβλίο προλογίζει η Καθηγήτριά του Βασιλική Χρυσανθοπούλου, με λόγο ουσιαστικό και ευαίσθητο.
Από τα πρώτα βήματα της ανθρωπότητας, ο αριθμός επτά είναι ενδεδυμένος με μια μαγική δύναμη. Μεταξύ πολλών άλλων θεμελιωδών χρήσεων του αριθμού στην καθημερινότητά μας, οι ημέρες της εβδομάδας είναι 7, επομένως και ο κύκλος της Σελήνης 7×4 (σύνολο 28). Ο σπουδαίος φιλόσοφος Φίλων ο Αλεξανδρεύς, ελληνιστής Ιουδαίος, σύγχρονος του Χριστού, επεσήμανε το γεγονός ότι και οι πρώτοι αριθμοί έως το 7 έχουν σύνολο το 28: 1+2+3+4+5+6+7, προσθέτοντας μεταφυσική χροιά και ισχύ στον αριθμό.
Αυτή τη μεταφυσική όψη αναδεικνύει το έθιμο των «Εφτά». Ο αριθμός 7 συμβολίζει τον πλήρη κύκλο της Σελήνης, την ολοκλήρωσή της. Την έβδομη ημέρα από τη γέννηση του παιδιού γιορτάζεται η άφιξή του και προβλέπεται η εξέλιξή του με τη συμπαράσταση των τοπικών παραδόσεων, που επιδιώκουν να συνδέσουν τον άνθρωπο με την αρμονία του σύμπαντος. Το έθιμο είναι μια τελετουργία για την ενσωμάτωση του νεογέννητου στην οικογένεια και την κοινωνία και ολοκληρώνεται με τη βάπτιση (σ. 145), με βασικά στοιχεία την επίκληση των Μοιρών –μια προσπάθεια να εξευμενιστούν οι υπερκόσμιες δυνάμεις– και την προσευχή στον Χριστό, την Παναγία και τους αγίους με ναούς στην περιοχή. Συνδέονται με αυτό τον τρόπο η ελληνική μυθολογία με τον Χριστιανισμό (σ. 87), αλλά και ο Κόσμος με την τοπική κοινωνία.
Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, με την αέναη δημιουργικότητά του, συμπληρώνει και διευρύνει τη σκέψη των Νεοελλήνων. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στην αρχαία Ελλάδα, μας πληροφορεί ο συγγραφέας, δίνοντας πολλές αναφορές και πλούσια βιβλιογραφία. Με επίκεντρο την Κάρπαθο, όπου εορταζόταν κυρίως και εξακολουθεί να εορτάζεται, μελετά την εμφάνισή του στα γύρω νησιά, Κάσο, Ρόδο, Χάλκη, και στη Διασπορά –Η.Π.Α., Καναδάς, Αυστραλία–, όπου οι ξενιτεμένοι Καρπάθιοι το γιορτάζουν με μεγάλη λαμπρότητα, λόγω επαγγέλματος –ξενοδοχεία, εστιατόρια (σ. 100)– και μεγαλύτερης οικονομικής επιφάνειας, αλλά πάντα με την ίδια κατάνυξη.
Με την ενδελεχή μελέτη του, ο ταλαντούχος και φίλεργος ερευνητής Παναγιώτης Μ. Αλεξιάδης κατορθώνει τον σπάνιο και δυσχερή άθλο να συνδυάσει το χώρο και το χρόνο, τις συμπαντικές δυνάμεις, την ιστορική χρήση του εθίμου στην Ελλάδα και την εξέλιξη ή και την παρακμή του, με τα σύμβολα που περικλείει και την αγάπη για την παράδοση, όσο και αν δεν ισχύει στις μέρες μας – όπως η πένα που βάζουν πλάι στο αγόρι για να αγαπήσει τα γράμματα, η βελόνα πλάι στο κορίτσι για να γίνει καλή νοικοκυρά (σ. 158), καθώς επιδιώκεται και παραμένει η συμβολική αξία του, πιο ισχυρή από την κυριολεξία: η αρμονική συνύπαρξη των μελών μιας κοινωνίας.
Ίσως γι’ αυτό το λόγο, αν και η μελέτη είναι λαογραφική, αφθονούν τα ποιητικά στοιχεία του εθίμου: στην Κάρπαθο και την Κάσο, με απαγγελία ή τραγούδι αυτοσχέδιων μαντινάδων, κυριαρχεί η μουσική, ενώ στη Ρόδο και τη Χάλκη το θεατρικό παιχνίδι (σ. 135). Στη Ρόδο λ.χ. η τελετή συνδυάζεται με τελετουργικό ταξίδι. Η μαμή παίρνει στην αγκαλιά της το μωρό και το βγάζει έξω από το σπίτι, να γνωρίσει και να κατακτήσει τον κόσμο, συμβολικά, έστω και για ένα λεπτό, μια άλλη γυναίκα περιμένει την επιστροφή τους και ρωτά: «Τι είδες, καλή μου, εκεί που πήγες;» Η μαμή απαντά: «Είδα τον Χριστό, την Παναγιά και τις Μοίρες» (σ. 118).
Το βιβλίο είναι άρτιο μεθοδολογικά, βιβλιογραφικά και κυρίως σε εύρος και σε βάθος, από ιστορική και αρχετυπική άποψη. Δεν είναι απλώς μια αρχή για τον νέο επιστήμονα Παναγιώτη Μ. Αλεξιάδη, είναι μια ώριμη και πολύ σημαντική συμβολή στο αντικείμενο που διακονεί.
«Αιέν αριστεύειν» ήταν η ευχή και η προτροπή του Ιππόλοχου στο γιο του Γλαύκο (Ιλιάδα Ζ 208). Ήταν προφανώς η ευχή στα «Εφτά» του Παναγιώτη από τους γονείς του, Εύη Μελά-Αλεξιάδη, εκπαιδευτικό-ποιήτρια, και Μηνά Αλ. Αλεξιάδη, Ομότιμο Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ζωή Σαμαρά
Ομότιμη Καθηγήτρια Θεωρίας της Λογοτεχνίας
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
