Μετά την απόβαση των Γερμανών στην Κάρπαθο στις 6/9/1943 και την παράδοση του νησιού στις 13/9/1943, οι Γερμανοί άρχισαν να συγκεντρώνουν στα Πηγάδια τους Ιταλούς στρατιώτες για να τους στείλουν στην Κρήτη και απ’ εκεί στην Βόρεια Ιταλία, που βρισκόταν υπό τον Μουσολίνι αν ήθελαν να συνεργαστούν μαζί του, ή σε στρατόπεδα αιχμαλώτων στην Γερμανία.

Οι Ιταλοί κατασκήνωναν μέσα στα χωράφια, κάτω από τις ελιές για να μη φαίνονται από τα συμμαχικά αεροπλάνα περιμένοντας το μέσο που θα τους έπαιρνε στην Κρήτη. Πράγματι στις 18 Σεπτεμβρίου ήλθε στην Κάρπαθο ένα φορτηγό πλοίο, στο οποίο επιβιβάστηκε ένα μέρος των στρατιωτών του τάγματος Regina με προορισμό την Κρήτη.

Μετά από δυο μέρες επέστρεψε το φορτηγό για να πάρει και τους υπόλοιπους στρατιώτες του Regina, αλλά ενώ το φορτηγό βρισκόταν αγκυροβολημένο στον κόλπο των Πηγαδίων το βομβάρδισαν 4-5 αγγλικά αεροπλάνα. Αρκετοί στρατιώτες έπεσαν στη θάλασσα από τον πανικό τους και αυτοί που δεν γνώριζαν να κολυμπούν πνίγηκαν. Συνολικά 12 στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους και 72 τραυματίστηκαν. Το ίδιο βράδυ το πλοίο αναχώρησε με τους διασωθέντες Ιταλούς και έφτασε στην Κρήτη, αλλά στην επιστροφή βομβαρδίστηκε από συμμαχικά αεροπλάνα και βυθίστηκε.

Το στρατιωτικό νοσοκομείο που υπήρχε στα Πηγάδια, στις Μαριγώς του Μπάρκα το οίκημα, δεν επαρκούσε για τη νοσηλεία όλων των τραυματιών, γι αυτό μέσα στην «αύλα» του Λυριστάκη (εκεί που αργότερα κτίστηκε ο Υγειονομικός Σταθμός και άλλα κτίρια), έστησαν οι Ιταλοί νοσοκομείο εκστρατείας, μέσα σε μια τεράστια τέντα που έφερε έναν μεγάλο κόκκινο σταυρό. Ένα τρίτο νοσοκομείο έστησαν στο δημοτικό σχολείο του Όθους όπου έστειλαν τους πιο ελαφρά τραυματισμένους, αργότερα, για περισσότερη ασφάλεια, έστειλαν στο Όθος τους πιο σοβαρά τραυματισμένους. Το θέαμα ήταν τραγικό, οι τραυματίες αιμόφυρτοι και σφαδάζοντας από τον πόνο μεταφέρθηκαν από το λιμάνι στο νοσοκομείο, ενώ ο κόσμος που τους έβλεπε κατά τη μεταφορά τους δάκρυζε από τη λύπη του.

Μετά τη βύθιση του φορτηγού πλοίου, οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν καΐκια για τη μεταφορά των κρατούμενων. Σε μια απ’ αυτές τις αποστολές, στις 20 Οκτωβρίου 1943, το καΐκι βομβαρδίστηκε από συμμαχικά πολεμικά και πέντε στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους. Μέχρι τις 3 Νοεμβρίου βρίσκονταν ακόμη στην Κάρπαθο 720 αιχμάλωτοι και στις 8 Φεβρουαρίου 1944 έφυγαν οι τελευταίοι Ιταλοί αιχμάλωτοι. Λίγο αργότερα το φορτηγό Petrella, που μετέφερε Ιταλούς αιχμαλώτους από τη Σούδα στον Πειραιά, τορπιλίστηκε από συμμαχικό υποβρύχιο και γύρω στους 5.000 Ιταλοί έχασαν τη ζωή τους, μεταξύ των οποίων 100 περίπου στρατιώτες από την Κάρπαθο.

Ο Ιταλός στρατιωτικός ιερέας αφηγείται

Μετά από έρευνα του Χάρη Κουτελάκη, εντοπίστηκε το ημερολόγιο στρατιωτικού ιερέα που υπηρετούσε στην Κάρπαθο, ο οποίος μεταξύ των άλλων γράφει για ίδιο θέμα:

«Απόψε, Παρασκευή 17 Σεπτεμβρίου, στις 4μμ. επιβιβάστηκαν σε δύο γερμανικά αρματαγωγά οι πρώτοι 700 άνδρες του Ι/9 Τάγματος Πεζικού με τους αξιωματικούς τους για να μεταφερθούν στην Κρήτη.

Σήμερα, Κυριακή 19 Σεπτεμβρίου, έφθασαν στα Πηγάδια, ένα ατμόπλοιο, δυο αρματαγωγά και μια εφεδρική μονάδα Γερμανών, για να επιβιβάσουν τους υπόλοιπους από τους στρατιώτες μας και να μας μεταφέρουν στην Κρήτη. Στις 19 η ώρα, ενώ το Ι/31 Τάγμα Πεζικού πήγαινε προς το λιμάνι για να τακτοποιηθεί στο ατμόπλοιο, η 31 Ομάδα A.V., το ομώνυμο πυροβολικό Di Posizione και το 128^ο Νοσοκομείο σταμάτησαν στο Κεφάλι (μικρός λόφος κοντά στο εκκλησάκι της Αγίας Αγκάρας), στο βάθος του όρμου, για να μπουν στα δύο αρματαγωγά που μεταφέρθηκαν εκεί εξαιτίας της θαλασσοταραχής που δεν τους επέτρεψε να δέσουν στην προβλήτα.

Στις 9μμ. άρχισαν οι επιβιβάσεις, όμως ένα αρματαγωγό, στο οποίο βρισκόμουν και εγώ, είχε προσαράξει και παρά τις προσπάθειες να αποκολληθεί δεν κατέστη δυνατόν. Ένα ατύχημα επίσης, που συνέβη γύρω στα μεσάνυχτα, έκανε αδύνατη την αναχώρηση όλης της νηοπομπής και αναβλήθηκε για την επόμενη νύχτα. Μείναμε στο πλοίο μέχρι το πρωί της 20^ης Σεπτεμβρίου.

Στις 11:45 το πρωί ζητήσαμε να κατέβουμε να φροντίσουμε για προμήθειες για το προσωπικό του 128^ου Νοσοκομείου εκστρατείας, που είχαν μείνει χωρίς τρόφιμα. Μας απάντησαν ότι μπορούσαμε να μείνουμε στην στεριά μέχρι τις 3:30μμ. Κατεβήκαμε στις 12:30μμ και κατευθυνθήκαμε, πρώτα απ’ όλα, στο εστιατόριο των αξιωματικών του νησιού για να φάμε μια μπουκιά και κατόπιν θα παίρναμε τα τρόφιμα για τους στρατιώτες του Νοσοκομείου.

Μόλις είχαμε καθίσει περιμένοντας το φαγητό, όταν ξαφνικά γύρω μας αντήχησαν εκπυρσοκροτήσεις, ριπές πολυβόλων, βολές κανονιών, άγριοι θόρυβοι μηχανών. Είχαμε μπει από την απόλυτη ηρεμία, στην πιο βίαιη και εκκωφαντική πράξη πολέμου: αεροπορική επιδρομή πέντε αεροπλάνων, που βάλλονταν αδιάλειπτα από τους Γερμανούς.

Ο σχηματισμός, επιστρέφοντας από την Κρήτη, βομβάρδισε το ακρωτήριο Κάστελλο, εξουδετέρωσε την γερμανική άμυνα στον Προφήτη Ηλία, και κατόπιν πήγε στον όρμο των Πηγαδίων για να επιτεθεί εναντίον των αρματαγωγών και των ατμόπλοιων που ήταν αγκυροβολημένα στην μέση του όρμου. Ο μεγαλύτερος στόχος ήταν το ατμόπλοιο που βομβαρδίστηκε πρώτα από δύο μετρίου μεγέθους βόμβες, που ευτυχώς αστόχησαν και κατόπιν χτυπήθηκε από αεροπλάνα σε χαμηλή πτήση, σε δύο αλλεπάλληλα περάσματά τους. Το αποτέλεσμα της τελευταίας επίθεσης υπήρξε καταστροφικό, αφού έσπειρε τον θάνατο και την καταστροφή στους στρατιώτες μας.

Στο τέλος της επιδρομής είδα μέσα στη θάλασσα πλήθος ανθρώπων πανικόβλητων που είχαν πέσει στη θάλασσα. Δυστυχώς πολλοί, μη ξέροντας κολύμπι και παρασυρόμενοι από το ρεύμα, εξαφανίστηκαν, ενώ αρκετοί άλλοι σώθηκαν. Πέντε σώθηκαν από εμένα που είχα τρέξει στο λιμάνι και μαζί με ένα Έλληνα, είχα πάρει μια βάρκα και βγήκα στ’ ανοιχτά.

Στην επιστροφή βρήκα δύο θύματα: Τον υπολοχαγό Guido Sorbara και τον πεζοναύτη Giovanni De Filipo, οι οποίοι σώθηκαν από την αεροπορική επιδρομή, αλλά πνίγηκαν γιατί δεν γνώριζαν κολύμπι. Τους κάναμε τεχνητή αναπνοή χωρίς αποτέλεσμα, και προσωρινά τους τοποθετήσαμε στην αποθήκη του Τελωνείου. Κατόπιν τους μεταφέρανε στην κατοικία του λοχαγού Giordano που είχε μετατραπεί σε νεκροθάλαμο.

Αφού τους έδωσα την ευχή, έτρεξα στο νοσοκομείο, φθάνοντας ακριβώς την στιγμή που έμπαινε ο πρώτος τραυματίας, ο μόνος Γερμανός στρατιώτης: Karl Rischof από το Essen, τον οποίο είχαν πάρει στο ατμόπλοιο. Είχε ένα πόδι σπασμένο, πολλές πληγές στην βουβωνική περιοχή, γι’ αυτό πέθανε λίγα λεπτά αργότερα. Ένας άλλος τραυματίας, ένας πεζοναύτης του Ι/31 Τάγματος Πεζικού, έφθασε σε κατάσταση αγωνίας, του μίλησα πολλές φορές και αυτός απαντούσε με τον ρόγχο του θανάτου. Του έδωσα την άφεση, δυστυχώς, όμως, πέθανε μετά από λίγο.

Σιγά-σιγά έφθασαν και οι άλλοι, οι σοβαρά τραυματισμένοι, οι λιγότερο σοβαρά και εκείνοι με κάποιο γδάρσιμο. Σε όλους παρασχέθηκαν οι νοσηλείες με φροντίδα και αγάπη. Είχα φροντίσει να κατέβει το Ιατρικό Σώμα με τους γιατρούς του. Από τις Μενετές έφερα και τον Γερμανό γιατρό. Δυο γυναίκες φρόντισαν πέρα από τα όρια της αγαθοεργίας και υπήρξαν άγγελοι συμπαράστασης και αυταπάρνησης. Εγώ έτρεχα από τον ένα στον άλλο, εμψυχώνοντας τον ένα, σφίγγοντας το χέρι του άλλου, συμφιλιώνοντάς τους με τον Θεό και τους πιο σοβαρά τραυματισμένους τους προετοίμαζα για ένα πιθανό κάλεσμα του Κυρίου…

Ήταν η ώρα 6 μ.μ. όταν, αφού τακτοποιήσαμε και περιποιηθήκαμε τους τραυματίες, χρειάστηκε να φροντίσω τους πεθαμένους που είχαν μείνει στο ατμόπλοιο και να πάρω το φορητό βήμα που είχε μείνει στο αρματαγωγό, με όλες μου τις αποσκευές. Πήγα στο Κεφάλι να μιλήσω με τον Γερμανό διοικητή, ο οποίος – ευγενέστατος – θέλησε να με συνοδεύσει μέχρι το λιμάνι.

Δυστυχώς η άγκυρα του αρματαγωγού είχε σφηνώσει και χρειάστηκε να μείνω στο πλοίο και για δεύτερη νύχτα μέχρι το πρωί της 21^ης, όταν στις 6 το πρωί μπόρεσαν να το αποκολλήσουν για να πάει στα Πηγάδια.

Στο νοσοκομείο τίποτε το καινούργιο. Έπρεπε τώρα να ασχοληθώ με τους νεκρούς που είχαν μείνει στο ατμόπλοιο και αλλού, εγκαταλελειμμένοι από όλους. Πήρα ένα φορτηγό και 6 άνδρες και γύρισα στο Κεφάλι κι από εκεί κατέβηκα, κατά μήκος της ακτής, μέσα από ένα ναρκοπέδιο (το ιταλικό στην Αγία Αγκάρα) και έφτασα στο πλοίο, που απείχε από την παραλία καμιά εκατοστή μέτρα, χρησιμοποιώντας μια βάρκα.

Στο πλοίο δεν υπήρχε κανείς και το θέαμα που αντίκρυσα ήταν φοβερό. Υπήρχαν σακίδια πεταμένα εδώ κι’ εκεί, κάσες με γαλέτες, κονσερβοκούτια ξεκοιλιασμένα, συντρίμμια κάθε είδους, τζάμια, τα σημάδια των βομβαρδισμών παντού, και πάνω σ’ όλο αυτό το χάος αίματα παντού και … έξι νεκροί που είχαν απομείνει εκεί στις πιο απίθανες στάσεις. Οι έξι άνδρες που είχα πάρει μαζί μου, επειδή ήθελα να πάρω τα πτώματα και να τα πάω στο φορτηγό, το έσκασαν φοβισμένοι μη θέλοντας να αγγίζουν τίποτα.

Χρειάστηκε να γυρίσω πίσω για να πάρω μια ιατρική ομάδα. Όταν τελείωσα αυτό το τόσο άχαρο έργο, αλλά συγχρόνως και τόσο ανθρώπινο και χριστιανικό, η ώρα ήταν 13:20. Αφού τακτοποιηθήκαν τα δέκα πτώματα στο νεκροθάλαμο, πήγα στο σπίτι μου για να πλυθώ και να απολυμανθώ, καθώς ήμουν βρώμικος από αίμα και ιδρώτα, κουρασμένος και νηστικός επί τριάντα έξι ώρες, αλλά ευχαριστημένος για όσα είχα κάνει.

Έπεσα στο κρεβάτι και προσπάθησα να κοιμηθώ λίγο, αφού την προηγούμενη νύχτα την είχα περάσει στο αρματαγωγό, αλλά μισή ώρα μετά, έφθασαν από την Κρήτη δυο υδροπλάνα να πάρουν τους πιο σοβαρά τραυματισμένους. Στις 4 το απόγευμα, άρχισαν οι επιβιβάσεις στο λιμάνι και από εκεί με την φουσκωτή βάρκα τους πήγαν στα υδροπλάνα στα ανοικτά του Όρμου. Αυτή η δουλειά διήρκεσε μέχρι στις 5:45μμ και τα υδροπλάνα μπορούσαν πια να φύγουν συνοδευόμενα από ένα μαχητικό υδροπλάνο. Στην Κρήτη έφτασαν δεκατρείς τραυματίες και ένα πτώμα.

Το πρωί της 22^ας έγινε η κηδεία δέκα πεσόντων. Οκτώ θάφτηκαν σε κοινό τάφο στο Στρατιωτικό Κοιμητήριο, δίπλα ξεχωριστά ετάφη ο υπολοχαγός Sorbara, ενώ τον Γερμανό πεσόντα τον θάψαμε λίγο πιο μακριά, στην δεξιά γωνία από την πόρτα του Κοιμητηρίου. Ήρθαν ο συνταγματάρχης Imbriani, αξιωματικοί του Ι/31 τάγματος πεζικού, μια αντιπροσωπεία αεροπόρων με τον λοχαγό Spreafico και στο τέλος της τελετής, ένας Γερμανός αξιωματικός.

Σήμερα μεταφέρθηκε το 128^ο Νοσοκομείο με τα εφόδια του και 40 τραυματίες, τους πιο βαριά τραυματισμένους, στο Όθος. Η μεταφορά των τραυματιών κρίθηκε αναγκαία καθώς τα Πηγάδια, ως πολεμική ζώνη, καθιστούσε την εκεί παραμονή τους επισφαλή.

---

The tragic end of Italian prisoners, on Karpathos in World War II

By Manolis Cassotis

After the German landing on Karpathos on September 6^th, 1943, and the surrender of the island on September 13^th, the Germans began to gather the Italian soldiers in Pigadia to send them to Crete and from there to Northern Italy, which was under Mussolini if they wanted to collaborate with him, or to prisoner of war camps in Germany.

The Italians camped in the fields, under the olive trees so as not to be seen by the Allied planes, waiting for the means that would take them to Crete. Indeed, on September 18, a cargo ship arrived in Karpathos, on which some of the soldiers of the Regina battalion boarded, bound for Crete.

After two days, the cargo ship returned to pick up the rest of the Regina soldiers, but while was anchored in the bay of Pigadia, 4-5 British planes bombed it. Several soldiers fell into the sea in their panic and those who did not know how to swim drowned. A total of 12 soldiers lost their lives and 72 were injured. That same night, the ship departed with the rescued Italians and arrived in Crete, but on the way back it was bombed by Allied planes and sank.

The military hospital that existed in Pigadia, in Marigos Barka building, was not sufficient to treat all the wounded, so in the courtyard of Lyristakis field (where the Health Station and other buildings were later built), the Italians set up a field hospital, inside a huge tent that bore on top a large red cross. They set up a third hospital in the primary school of Othos where they sent the more lightly wounded, later, for greater safety, they sent the most seriously wounded to Othos. The sight was tragic, the wounded, covered in blood and writhing in pain, were transported from the port to the hospital, while the people who saw them during their transport wept with sorrow.

After the cargo ship was sunk, the Germans used caique to transport the prisoners. In one of these missions, on October 20^th the caique was bombed by Allied warships and five soldiers lost their lives. By November 3^rd, 720 prisoners were still on Karpathos and on February 8^th, 1944, the last Italian prisoners left. Shortly afterwards, the cargo ship Petrella, which was transporting Italian prisoners from Souda to Piraeus, was torpedoed by an Allied submarine and around 5,000 Italians lost their lives, including around 100 soldiers from Karpathos.

The Italian military chaplain narrates

After research by Haris Koutelakis, the diary of an Italian military chaplain serving in Karpathos was located, who, among other things, writes on the same subject:

“Tonight, Friday, September 17, at 4pm, the first 700 men of the 1/9 Infantry Battalion with their officers boarded two German transport ships to be transported to Crete.

Today, Sunday, September 19, a steamer, two transport ships and a German reserve unit arrived in Pigadia to board the rest of our soldiers and transport us to Crete. At 7 p.m., while the I/31 Infantry Battalion was heading towards the port to settle on the steamer, the 31^st A.V. Group, the Di Posizione artillery and the 128th Hospital stopped at Kefali (a small hill near the chapel of Saint Agara), at the bottom of the bay, to board the two transport ships that were went there due to the rough seas that did not allow them to tie up at the pier.

At 9pm the boardings began, but one of the transport ships, on which I was also, had run aground and despite attempts to free itself it was not possible. An accident also, which occurred around midnight, made it impossible for the entire convoy to depart and was postponed until the following night. We remained on the ship until the morning of September 20th.

At 11:45 in the morning we asked to disembark to take care of supplies for the personnel of the 128th Field Hospital, which had run out of food. We were told that we could stay on land until 3:30 pm. We disembarked at 12:30 pm and headed to the officers’ restaurant on the island to have a bite to eat and then we would get food supplies for the soldiers of the Hospital.

We had just sat down waiting for our food when suddenly gunshots, bursts of machine guns, cannon fire, wild noises of engines echoed around us. We had entered from absolute calm, into the most violent and deafening act of war: an air raid by five planes, fired continuously by the Germans.

The Allied formation, returning from Crete, bombarded Cape Kastello, neutralized the German defenses at Prophet Elias, and then went to the bay of Pigadia to attack the transport ships and the steamer that were anchored in the middle of the bay. The largest target was the steamer that was bombed first by two medium-sized bombs, which fortunately missed, and then hit by low-flying airplanes, in two successive passes. The result of the last attack was disastrous, since it sowed death and destruction among our soldiers.

At the end of the raid, I saw in the sea a multitude of panicked people who had fallen into the sea. Unfortunately, many, not knowing how to swim and being carried away by the current, disappeared, while several others were saved. Five were saved by me who had run to the port and together with a Greek, I had taken a rowboat and went out to sea.

On the way back I found two victims: Lieutenant Guido Sorbara and Marine Giovanni De Filipo, who were saved from the air raid, but drowned because they did not know how to swim. We gave them artificial respiration without success and temporarily placed them in the Customs warehouse. Then they were transferred to Captain Giordano’s residence, which had been converted into a morgue.

After giving them my blessing, I ran to the hospital, arriving just as the first wounded man, the only German soldier, was being admitted: Karl Rischof from Essen, who had been taken on the steamer. He had a broken leg, many wounds in the groin area, which is why he died a few minutes later. Another wounded man, a marine from the I/31st Infantry Battalion, reached a state of agony, I spoke to him several times and he responded with the snoring of death. I gave him a forgiveness, but unfortunately, he died a short time later.

Slowly the others arrived, the seriously injured, the less seriously injured and those with some abrasions. All were treated with care and love. I had arranged for the Medical Corps to come down with its doctors. I also brought the German doctor from Menetes. Two women took care of them beyond the limits of charity and were angels of support and self-denial. I ran from one to the other, encouraging one, shaking the other’s hand, reconciling them with God and preparing the most seriously injured for a possible call from the Lord…

It was 6 p.m. when, after we had sorted out and treated the wounded, I had to take care of the dead who had remained on the steamer and take the portable platform that had been left on the transport ship with all my luggage. I went to Kefali to talk to the German commander, who – very kindly – wanted to accompany me to the port.

Unfortunately, the anchor of the transport ship had stuck and I had to stay on the ship for a second night until the morning of the 21st, when at 6 in the morning they were able to untie it so it could go to Pigadia.

Nothing new at the hospital. I now had to deal with the dead who had been left on the steamer and elsewhere, abandoned by everyone. I took a truck and 6 men and returned to Kefali and from there I went down, along the coast, through a minefield (the Italian minefield at Agia Ankara) and reached the ship, which was about a hundred meters from the beach, using a rowboat.

There was no one on the ship and the sight I saw was terrible. There were backpacks thrown here and there, boxes of biscuits, cans gutted, debris of all kinds, glass, the marks of the bombings everywhere, and moreover chaos, blood everywhere and… six dead people who had been left there in the most unlikely positions. The six men I had taken with me, because I wanted to take the bodies and put them in the truck, ran away in fear, not wanting to touch anything.

I had to go back to get a medical team. When I finished this thankless task, but at the same time so humane and Christian, the time was 1:20 p.m. After the ten bodies were arranged in the morgue, I went home to wash and disinfect myself, as I was dirty with blood and sweat, tired and hungry for thirty-six hours, but happy with what I had done.

I fell into bed and tried to get some sleep, since I had spent the previous night on the tanker, but half an hour later, two seaplanes arrived from Crete to take the most seriously injured. At 4 pm, boarding began at the port and from there they went to the seaplanes off the bay in their inflatable boat. This work lasted until 5:45 pm and the seaplanes were able to leave, accompanied by a fighter seaplane. Thirteen wounded and one body arrived in Crete.

On the morning of the 22^nd, the funeral of ten fallen soldiers took place. Eight were buried in a common grave in the Military Cemetery, Lieutenant Sorbara was buried next to them separately, while the German soldier was buried a little further away, in the right corner from the door of the Cemetery. Colonel Imbriani, officers of the I/31 Infantry Battalion, a delegation of airmen with Captain Spreafico and, at the end of the ceremony, a German officer came.

Today the 128th Hospital with its supplies and 40 wounded, the most seriously, were transferred to Othos. The transfer of the wounded was deemed necessary as Pigadia, as a war zone, made their stay there unsafe.

www.anamniseis.net

1.10.2025

Καρπαθιακά Νέα