Μανόλης Μελάς
Πανεπιστημιακός καθηγητής της ιστορίας
5 OXTΩΒΡΗ 1944 – ΑΡΓΕΙΑ Η ΕΠΕΤΕΙΟΣ
ΑΓΝΩΣΤΑ ΣΤΟΥΣ ΠΟΛΛΟΥΣ ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ
Πρώτο και Ύστατο Αίμα στο Επαναστατικό Πεδίο-Βωμό της Θυσίας υπέρ Πατρίδος
Σκοτώθηκε σε γυμνάσια ο Βιττωρούλης Γιώργος
“Θυμάμαι ήμουν πλάι του που κρέπαρεν ο όλμος” (Μιχ. Λειβαδιώτης, ποιητής της Επανάστασης)
Έπεσε ηρωικά στη διάρκεια σχετικής εκπαίδευσης σε βαρέα όπλα από εμπειροτέχνες αγωνιστές, όπως λ.χ. ο Εμμανουήλ Χατζησπάνης.
Μόλις 27 χρονώ, πατέρας δύο νηπίων.
Πλατιά και πάνδημη ευγνώμων αναγνώριση και ανάδειξη του σημαίνοντος θλιβερού ιστορικού συμβάντος από το λαό της Καρπάθου και από τους ιστορικούς της 5ης Οχτώβρη (Ντ. Μελάς, Μ. Μιχαηλίδης Νουάρος, Ι. Οθείτης, Γ. Γεωργίου, Μανόλης Μελάς).
Σε αναγνώριση της αυτο-θυσίας του υπέρ πατρίδος και ελευθερίας πεσόντος ανδρός, το ΔΣ του Δήμου αποφάσισε (απόφαση 105/2023) ΗΝ ομόφωνα το στήσιμο προτομής οφειλόμενης τιμής και μνήμης στο μοναδικό νεκρό της Επανάστασης.
Σύσσωμοι έπρεπε να επικροτήσουμε την απόφαση που επιβάλλει την από ευάριθμους κακοθελητές αμφισβητούμενη Μενεδιάτικη Επανάσταση – ορόσημο στη μακραίωνα ιστορία του νησιού και ιδιαίτερα του χωριού μας.
Άλλα χωριά ορθώς τιμούν τα παλικάρια-αγωνιστές τους με πλέον του ενός μνημεία και προτομές. Που δεν έπεσαν στο πεδίο. Αλλά σκοτώθηκαν ο μεν Απερίτης Χατζηλίας Οικονόμου από Κρήτες αντάρτες παρεπιδημούντες εν Καρπάθω. Ο δε Βολαδιώτης Χριστόφορος Λυτός τραυματίστηκε θανάσιμα στην προσπάθεια εξαγωγής υλικού από νάρκη προς χρήσιν στο ψάρεμα.
Κι εμείς, μερίδα φανατικών, μικρόψυχων και μισαλλόδοξων Μενεδιατών, αντί να στηρίξουμε ως οφείλαμεν την απόφαση, με έωλα επιχειρήματα, και μετά μανίας επιστρατεύοντας αν μη τι άλλο υπογραφές – ερωτηματολογίου (;), έκαναν ενστάσεις ακύρωσης. Που απορρίφθηκαν συλλήβδην από τις κρατικές αρχές (Αποκεντρωμένη Διοίκηση) που εκτός τούτου επικύρωσαν με άλλες συναφείς αποφάσεις την 105/2023 του Δ.Σ.
Με αμείωτη μανία εξακολουθούν μέχρι σήμερα να βάλλουν κατά της αποφάσεως. Εσχάτως φτάνοντας μέχρι του σημείου να λασπώνουν βάναυσα τον νεκρό ως ‘ΑΥΤΌΧΕΙΡΑ’. Ότι δηλαδή, άκουσον-άκουσον, το παλικάρι αυτοκτόνησε. Μην έχοντας πιο κάτω άλλο σκαλί να κατέβουν στου κακού τη σκάλα. Ντροπή. Στίγμα. Μαύρη κηλίδα από μικρή μερίδα στην κοινωνική ιστορία του χωριού.
Ουχ ήττον όμως, είναι όθεν εν τέλει μονόδρομος πλέον η άμεση εφαρμογή της απόφασης 105/23.
Ας πράξουν λοιπόν τα (θεσμικώς και πατριωτικώς) νόμιμα οι Δημοτικές Αρχές.
Η Immacolata αναχωρεί για Αίγυπτο
10 Οχτώβρη
Αναχώρηση της Ιμμακολάτας (μικρό ψαροκάικο) για Αίγυπτο. Επιβαίνοντες: Tρεις Αρκάσιοι (Εμμ. Πατσουράκης, Μιχ. Πιττάς, Κ. Λαμπρίδης), δύο Μενεδιάτες (Σοφ. Οικονομίδης, Λάζ. Κοσμάς) και δύο Πηγαδιώτες (Γ. Χριστοδούλου, Ν. Σταματάκης). Μεταφέρουν επιστολές της ΠΕΕ προς τις συμμαχικές αρχές και την εξόριστη Ελληνική κυβέρνηση, που αναφέρεται στην απελευθέρωση της Καρπάθου δι΄ιδίων δυνάμεων (συνθηκολόγηση Ιταλών, 9 Οχτώβρη) και στο κάλεσμα των συμμάχων να καταλάβουν το νησί.
11 Οχτώβρη
Το τελικό Σύμφωνο \ Concordato definitivο
Ύστερα από την απόρριψη από την Επαναστατική Επιτροπή Μενετών της προβληματικής Συμφωνίας της 9ης Οχτώβρη, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, συνέρχονται εκ νέου στη Μητρόπολη οι Ιταλικές αρχές, τα μέλη της ΠΕΕ και της ΕΕΜ, και εκπρόσωποι των χωριών του νησιού.
Στη διάρκεια της διάσκεψης Μενεδιάτες οπλοφόροι που στο μεταξύ είχαν φτάσει στο Απέρι με επικεφαλής τον Εμμ. Σπανίδη, παρατάχθηκαν στο μεγάλο γεφύρι έναντι του Μητροπολιτικού μεγάρου, και συνεχώς βομβάρδιζαν και πυροβολούσαν στον αέρα προς εκφοβισμό των Ιταλών, που βέβαια δεν ήθελαν συγκρούσεις και αιματοχυσίες.
Έτσι υπό την στοχευμένη πίεση του Επαναστατικού αποσπάσματος υπεγράφη το τελικό σύμφωνο (concordato definitivo) που επέβαλε την οριστική παράδοση της Ιταλικής αστικής (πολιτειακής) και στρατιωτικής εξουσίας, συμπεριλαμβανομένης της παράδοσης του οπλισμού.
12 Οχτώβρη
Αφοπλισμός των Ιταλών Ολύμπου και Διαφανίου
– Απόσπασμα από οπλοφόρους Επαναστάτες με επικεφαλής τον Βάσο Ανδρέου αποστέλλονται στην Όλυμπο και το Διαφάνι. Εφαρμόζοντας τις επιταγές της «Τελικής Συμφωνίας» αφοπλίζουν τους καραμπινιέρους του αστυνομικού σταθμού και τους τελωνοφύλακες.
Ο επικεφαλής του σταθμού αρνείται αρχικά να παραδώσει το όπλο του. Ο εκ των Επαναστατών Μηνάς Μελάς θυμάται τις δικαιολογίες του Ιταλού: Voglio trovare il mio superiore per dare la mia pistola! Δηλαδή «το πιστόλι μου θα το παραδώσω μονάχα σε ανώτερό μου»!
13 Οχτώβρη
Προσόρμιση της Immacolata στο Αβουκίρ στο Δέλτα του Νείλου και εν συνεχεία την επόμενη μέρα στην Αλεξάνδρεια, όπου παραδίδουν τις επιστολές των Καρπαθίων στους Έλληνες και τους Βρετανούς. Οι τελευταίοι καλούνται να καταλάβουν το νησί.
Oι Bρετανοί στην Κάρπαθο – Αγγλοκρατία
Η Βρετανική αποστολή – από το ημερολόγιο του πλοιάρχου της Τερψιχόρης Dennis
Το ημερολόγιο ήρθε στο φως από τον υπογράφοντα το καλοκαίρι του 2013 κατά την έρευνα στα αρχεία της Βρετανικής ναυτικής ιστορίας στο Λονδίνο. Πρωτοδημοσιεύτηκε από τον ιστορικό-συγγραφέα Μανόλη Κασσώτη, που τον ευχαριστώ για την πολύτιμη συμβολή του στη συγγραφή του παρόντος κειμένου.
16 Οχτώβρη
– Η Αγγλική αποστολή στην Κάρπαθο ονομάστηκε Operation Captive, δηλαδή ‘επιχείρηση αιχμάλωτος’, διότι αφορούσε και την αιχμαλωσία του Ιταλικού στρατού κατοχής.
Βρετανικός στολίσκος αποτελούμενος από δύο αντιτορπιλικά (Terpsichore και Cleveland) σαλπάρει για Κάρπαθο.
17 Οχώβρη
Πρωί. Άφιξη των Βρετανών στο νησί. Αγκυροβολούν στον κόλπο των Πηγαδίων. Αποβιβάζονται με βάρκες οι πλοίαρχοι των Terpsichore (Dennis) και Cleveland, και λοιποί Βρετανοί αξιωματούχοι. Επίσης ένας λόχος από 37 ένστολους οπλοφόρους.
Αργότερα προστίθεται στρατιωτικό σώμα από Ινδούς στρατιώτες της Βρετανικής κοινοπολιτείας.
To Iνδικό Νεκροταφείο στο Σάνταλο καταστράφηκε δυστυχώς από εμάς τους αγνώμονες. Το ίδιο συνέβη με το Cemeterio dei Soldati Italiani (Iταλικό νεκροταφείο) στο Πλατύολο.
Κατέβηκε από το Terpsichore και ο Έλληνας λοχαγός Γ. Γιανναρόπουλος και οι επτά του πληρώματος της Immacolata. Ξεφορτώνονται επίσης 15 τόνοι τρόφιμα για τον χειμαζόμενο λαό του νησιού.
Στην προκυμαία τους υποδέχονται με ενθουσιασμό πλήθος κόσμου με παρόντες τον Δήμαρχο Απερίου Ορφανίδη και τους Δημάρχους των άλλων κοινοτήτων. Παρίστανται και πολλοί επαναστάτες.
Το κύκνειο άσμα των επαναστατών – Σύλληψη Ιταλών στρατιωτικών και λιμενικών και επιβίβασή τους στα πολεμικά πλοία
17-18 Οχτώβρη
Οι Βρετανοί αποκαλούν τους επαναστάτες Guerrilas, δηλ. άτακτους αντάρτες. Τους αναθέτουν μια κρίσιμη και ριψοκίνδυνη αποστολή. Να συλλάβουν τους Ιταλούς της Καρπάθου και Κάσου και να τους μεταφέρουν στα πλοία. Πράγμα που έκαναν, με σχετική ευκολία, αφού οι Ιταλοί θεωρούσαν μάταιη την αντίσταση στο τέλος του Πολέμου Και προτιμούσαν τη Βρετανική αιχμαλωσία ως λύτρωση , μπροστά στη βία και τις απειλές των Γερμανών και το πολεμικό μένος των Μενεταρκασίων Επαναστατών.
Για το την περισυλλογή των Ιταλών από την Κάσο , την Όλυμπο και το Διαφάνι οι επαναστάτες μετέβησαν με το Cleveland στις 17 και 18 Οκτ. αντίστοιχα. Προφανώς σε αυτό επέβαιναν Μενεταρκάσιοι οπλοφόροι για την περισυλλογή των Ιταλών.
Σύμφωνα με το Ημερολόγιο, οι συλληφθέντες Ιταλοί ήταν 229. Σε αυτούς προστίθενται και 10 Γερμανοί Οι περισσότεροι βέβαια ήταν στρατιωτικοί από τον Βρόντη, αλλά και από βάσεις/καταβλισμούς και συναφείς πυροβολαρχίες.
Αλλά και σκόρπιους Ιταλούς που διέφυγαν από τους Γερμανούς και τους έκρυβαν οι ντόπιοι, όχι σπάνια ως ερωτικούς φυγάδες!
Έτσι έκλεισε ο κύκλος της επαναστατικής δράσης των Μενεδιατών οπλοφόρων.
Αλλά και μετά από αυτό, ακόμη και μέσα στο Νοέμβρη, η ΠΕΕ και η ΕΕΜ παραμένουν εν ενεργεία, όπως φαίνεται από σχετικά έγγραφα που εκδίδουν.
Η Βρετανική Στρατιωτική Διοίκηση (British Military Administration=BMΑ) και αποικιακές βλέψεις
Σύμφωνα με τις ενδείξεις οι Βρετανοί ήρθαν για να μείνουν και όχι ως μεταβατική κατάσταση, που θα τερματιστεί με την παράδοση των δύο νησιών στην Ελλάδα.
Αυτό διαφαίνεται από το περιεχόμενο του Ημερολογίου της Τερψιχόρης και άλλες στρατηγικές μεθοδεύσεις μετά την απόβαση:
Eμφανίζουν την απελευθέρωση των νησιών ως αποκλειστικά δικό τους επίτευγμα. Προς τούτο καμία αναφορά σε Επανάσταση ή σε Επαναστατικές Επιτροπές, τίποτε για τους απεσταλμένους της ΠΕΕ και τα έγγραφα/μηνύματά της προς αυτούς.
Ούτε αναφέρεται ότι οι απεσταλμένοι γραμματοκομιστές ήταν μεταξύ των επιβατών του Τερψιχόρη. Ούτε κάνουν μνεία για την Ιμμακολάτα που την άφησαν πίσω, αγνοώντας ότι αυτή αποτελούσε το μοναδικό βιοποριστικό μέσο του φτωχού Μιχάλη Πιττά, πλοιάρχου της Immacolata.
Ωστόσο, για την εξυπηρέτησή τους χρησιμοποιούν τους επαναστάτες (στην περισυλλογή των Ιταλών). Που όμως δεν τους αποκαλούν έτσι, αλλά guerrillas, δηλαδή άτακτους αντάρτες.
Φροντίζουν να έχουν καλές σχέσεις με τους ντόπιους και να τους καλοπιάνουν προκειμένου να μην επιζητούν ένωση με την πατρίδα και να μην διαμαρτύρονται για τη Αγγλική παρουσία. Ας σημειωθεί εδώ η κατασκοπευτική/προπαγανδιστική δράση κατά των Άγγλων από τον Λάζαρου Κοσμά, που συχνά ταξίδευε στην Κρήτη και ενημέρωνε τις Ελληνικές αρχές.
Επίσης πουλούσαν εκδούλευση στους Καρπάθιους απασχολώντας τους σε υπηρεσίες (όπως λ.χ. τον Λογ. Διακίδη στο Ταχυδρομείο), και στην τοπική Αστυνομία. Παράδειγμα ο Μηνάς Αντ. Μελάς που υπηρέτησε ως αστυνομικός BMA στην Κάσο.
Kαι τέλος, έβγαζαν την εφημερίδα «Κάρπαθος – Δελτίον Ειδήσεων των Βρετανικών Υπηρεσιών Ειδήσεων» στα ελληνικά και αγγλικά στο τυπογραφείο Λογοθέτη για την ενημέρωση των ντόπιων γύρω από την εξέλιξη του Πολέμου και για ειδήσεις και θέματα τοπικού ενδιαφέροντος, ακόμη και για διασκέδαση, λ.χ. κινηματογράφος.
Δεν πέτυχαν το στόχο τους. Το 1946 το Συνέδριο της Ειρήνης στο Παρίσι ο Ρώσος Υπουργός Εξωτερικών Molotov επέμεινε να δοθούν τα 12νησα στην Ελλάδα. Έτσι το Μάρτη του 1947 πραγματοποιήθηκε η Ενσωμάτωση στον Εθνικό κορμό.
Dr Μανόλης Μελάς, καθηγητής της Ιστορίας, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
2.8.2025
Καρπαθιακά Νέα
