Σοφία Κανάκη – Πρωτόπαπα, η πρώτη γυναίκα της Ολύμπου που κατάφερε να σπουδάσει

Σοφία Κανάκη – Πρωτόπαπα, η πρώτη γυναίκα της Ολύμπου που κατάφερε να σπουδάσει

 

γράφει ο Μανώλης Δημελλάς

Ακόμη και εμείς που ερχόμαστε από την νότια Κάρπαθο κάποιες φορές είναι δύσκολο να κατανοήσουμε την παλαιά κοινωνία της Ολύμπου.

Να νιώσουμε τους κανόνες, την αυστηρότητα, την προσήλωση στις πατρογονικές αξίες, τον αδήριτο αγώνα για επιβίωση.

Κάθε φορά που μια εικόνα της Όλυμπου περνά μπροστά από τα μάτια μας πρώτα θαυμάζουμε το χωριό, έπειτα ίσως να σταθούμε στις μοναδικές ενδυμασίες. Αν μάλιστα ακούσουμε και την ντοπιολαλιά τότε μένουμε εκστασιασμένοι με το ιδίωμα της γλώσσας.

Λίγοι μη Ολυμπίτες, αναφέρομαι κυρίως στις περασμένες γενιές, έχουν το προνόμιο τέτοιας γνώσης μέσα από αυθεντικές βιωματικές εμπειρίες.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, μα είναι αναπόφευκτο, τα βιβλία μετατρέπονται στους καλύτερους συντρόφους – οδηγούς μας.

 

Το βιβλίο «Παραμύθια από την Όλυμπο Καρπάθου» Μriαφ φορέακ κ΄εrακ καιρό… γραμμένο με το χαρακτηριστικό γλωσσικό ιδίωμα της Ολύμπου, είναι ένα μοναδικό βίωμα, που προτείνω ανεπιφύλακτα, αν στο μυαλό σας φλερτάρετε με την ιδέα να μάθετε κάτι παραπάνω για την Όλυμπο της Καρπάθου.

Το  βιβλίο είναι γραμμένο από την  Διδάκτορα της Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Heidelberg Σοφία Κανάκη – Πρωτόπαπα.

Η κα Κανάκη έχει πολλές σπουδές και 40 χρόνια εμπειρίας όμως ένας τίτλος θα συνοδεύει την ιστορία της. Είναι η πρώτη γυναίκα από την Όλυμπο που έκανε σπουδές!

Μάλιστα, όπως η ίδια θυμάται, πριν από εκείνη η μόνη που πήγε στο εξατάξιο γυμνάσιο ήταν η Αλεξανδρίνα, του γιατρού του Χατζημηνά η κόρη, όμως αμέσως μετά το σχολείο την πάντρεψαν και δε συνέχισε τα γράμματα.

Η Σοφία Κανάκη τελείωσε το δημοτικό σχολείο της Ολύμπου και το εξατάξιο Γυμνάσιο στο Απέρι με άριστα. Υπότροφος του ΙΚΥ αποφοίτησε το 1962 από την παιδαγωγική Ακαδημία της Ρόδου και αυτήν με άριστα.

Από το 1963 και για επτά χρόνια δίδαξε στο δημοτικό σχολείο του χωριού της με συναδέλφους τον Διευθυντή Νικία Κόνσολα και τον Κομνηνό Παυλίδη. Μάλιστα για τρεις μήνες εργάστηκε άμισθη στο δημοτικό σχολείο του χωριού της.

Σήμερα την ρωτώ τι είναι αυτό που θυμάται περισσότερο από την διδασκαλική της πορεία και αυθόρμητα απαντά δείχνοντας  τα νεανικά της χρόνια. Εκείνα που δίδαξε στο εξατάξιο σχολείο της Ολύμπου, τότε μπορεί να μην υπήρχαν ανέσεις, ούτε ρεύμα, ούτε νερό στα σπίτια, ούτε τηλέφωνο, μα το σχολείο ήταν γεμάτο παιδιά και το χωριό έσφυζε από ζωή.

Στην δικιά της εποχή βρέθηκε στην Όλυμπο ο Κωνσταντίνος Μάνος, ο φωτογράφος που με τα μάτια και εργαλείο την φωτογραφική μηχανή, πάγωσε την αυθεντική Όλυμπο στις δυο διαστάσεις και την μετέφερε σε όλο τον πλανήτη. Μάλιστα μερικά από τα διάσημα ενσταντανέ του ήταν τραβηγμένα στην τάξη της!

Στο σχολείο της Ολύμπου, Κ. Μάνος 1964

Σπουδαίο ενδιαφέρον παρουσιάζει η καταγραφή των παραμυθιών από την κα Κανάκη. Ο σπόρος για να ξεκινήσει να δουλεύει πάνω στα ντόπια παραμύθια έπεσε από τον Νικία Κόνσολα.

Σε κάποιο από τα διαλείμματα του σχολείου της είπε ότι με το μόνο που δεν έχουμε ασχοληθεί μέχρι σήμερα, στην Όλυμπο, είναι ο κόσμος του παραμυθιού. Με όλα τ΄ άλλα, λαογραφία, μουσική, ποίηση, όλο και κάποιος έχει βρεθεί να τα πολεμά.

Τα λόγια του Νικία Κόνσολα έδωσαν στην Σοφία Κανάκη την ώθηση να ξεκινήσει την έρευνα. Κι ο καλύτερος τρόπος ήταν, όπως γίνεται και σήμερα αν θέλει κανείς να μάθει μια παλιά ιστορία, να αρχίσει τις απογευματινές επισκέψεις και τις αποσπερίες!

Εκείνα τα χρόνια το σχολείο είχε μαθήματα πρωί και απόγευμα, μόλις χτυπούσε το τελευταίο κουδούνι κι ήταν η ώρα που  τελείωνε η σχολική μέρα, για την Σοφία Κανάκη ξεκινούσε ένας άλλος διαφορετικός αγώνας.

Με οδηγό την μητέρα της, Μαρία Κωνσταντίνου Νταή, ξεκινούσαν τις επισκέψεις στα σπίτια της Ολύμπου. Εκεί έβγαζε το στυλό και το χαρτί κι έγραφε λέξη-λέξη τα παραμύθια που θυμόντουσαν οι παλιοί συγχωριανοί της.

Συνολικά κατέγραψε ογδόντα πέντε πρωτότυπα ολυμπίτικα παραμύθια κι από αυτά διάλεξε τα εξήντα και τα συμπεριέλαβε στο βιβλίο της. Να σημειώσουμε ότι πρόκειται για το πρώτο βιβλίο γραμμένο στην τοπική διάλεκτο που δεν είναι έμμετρο.

Η κα Κανάκη εργάστηκε, όπως ήδη αναφέραμε, επτά χρόνια στην Όλυμπο και ένα στο Μεσοχώρι. Στη συνέχεια βρέθηκε στην Ρόδο, έπειτα στον Πειραιά και μετά τον γάμο της έζησε στην Καρλσρούη της Γερμανίας. Εκεί έμειναν συνολικά 12 χρόνια και η ίδια εργάστηκε σε σχολεία μητρικής γλώσσης. Παράλληλα συνέχισε παιδαγωγικές σπουδές και έκανε διδακτορικό στην Φιλοσοφία, στο Πανεπιστημίου του Heidelberg.

Με τον σύζυγο της επέστρεψαν στην Ελλάδα το 1990. Η κα Κανάκη συνέχισε να διδάσκει στην Ράλλειο του Πειραιά, έπειτα αποσπάστηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών στο Παιδαγωγικό τμήμα όπου και δίδασκε και αφού συμπλήρωσε 40 χρόνια διδασκαλικής υπηρεσίας συνταξιοδοτήθηκε.

Αυτό που έμεινε στο μυαλό της είναι το  μάθημα στα παιδιά της Ολύμπου.

«Όταν έβγαινα εκεί στον άκρο, την  άνοιξη ή το καλοκαίρι έκανα τη διδασκαλίαστην ύπαιθρο. Για να τους διδάξω το λιμάνι, το σκόπελο, τον ύφαλο, τον όρμο, τα σχετικά με τη θάλασσα, νομίζω ότι καμιά πανεπιστημιακή διδασκαλία δεν ήταν πάνω από εκείνα τα μαθήματα.

Άλλη φορά τα έπαιρνα στο ελαιοτριβείο του παππού μου του Νταή και τους έλεγα από το σπίτι φέρτε μια φέτα ψωμί  μαζί σας. Και την βουτούσαμε εκεί που έτρεχε το λάδι και το τρώγαμε επι τόπου. Παρακολουθούσαν πως άλεθε τις ελιές με τις πέτρες και στη συνέχεια το συζητούσαμε στο σχολείο. Αυτό ήταν το πιο σπουδαίο μάθημα».

Είναι χαρακτηριστικό ότι η σημερινή κοινωνία της Ολύμπου αποτελείται από μαθητές της!

Δυο προτάσεις από την δασκάλα της Ολύμπου, Σοφίας Κανάκη Πρωτόπαπα, κρύβουν τις αλήθειες που αναζητούμε:

Σήμερα τα έχουμε όλα, αλλά δεν έχουμε κόσμο. Όμως να το πούμε κι αυτό, οι Ολυμπίτες, όπου κι αν ζουν, είναι προκομμένοι και ευδοκιμούν όμως ποιος περίμενε ότι θα κλείσει το δημοτικό σχολείο μας;

Εκείνα τα παιδιά, σημερινοί μεγάλοι, αγαπούν την Όλυμπο και ένας παραπάνω λόγος ήταν η διδασκαλία της μουσικής και των σκοπών. Τους δίδαξε 25 ολυμπίτικους σκοπούς!

Ωστόσο η κα Κανάκη δεν κρύβει τη στεναχώρια και τη θλίψη της καθώς βλέπει τις γενιές που φεύγουν, παρακολουθεί τις εξελίξεις της κοινωνίας και γνωρίζει πολύ καλά ότι όλα εκείνα που έζησε ο τόπος δεν θα επαναληφθούν.

Στα άμεσα σχέδια της είναι η έκδοση μιας ακόμη πρωτότυπης εργασίας της με θέμα τις ιδιωματικές φράσεις της Ολύμπου και το νοηματικό τους περιεχόμενο. Ήδη το βιβλίο αυτό είναι ολοκληρωμένο και έχει συμπεριλάβει περίπου 800 τέτοιες φράσεις με τις ερμηνείες τους.

Η ιστορία της Σοφίας Κανάκη είναι ταυτισμένη με την κοινωνική εξέλιξη της Ολύμπου η δασκάλα ανατράφηκε μέσα στην παλαιά κοινωνία και έζησε τοπέρασμα στη σημερινή εποχή θα είμασταν λοιπόν τυχεροί αν αποφάσιζε να κυκλοφορήσει ένα βιβλίο στο οποίο έχει ήδη γράψει για τη διαδρομή της ζωή της.